Ілья Архіпавіч Уласенка

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Уласенка.
Ілья Архіпавіч Уласенка
Дата нараджэння 19 ліпеня 1902(1902-07-19)
Месца нараджэння
Дата смерці 11 мая 1963(1963-05-11) (60 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Альма-матар
Грамадзянства
Прыналежнасць Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік
Род войскаў пяхота
Гады службы 1924—1926; 1932—1957
Званне
гвардыі
Генерал-маёр
Генерал-маёр
Бітвы/войны Вялікая Айчынная вайна
Узнагароды і званні
Медаль «Залатая Зорка»
Ордэн Леніна Ордэн Леніна Ордэн Чырвонага Сцяга Ордэн Чырвонага Сцяга
Ордэн Чырвонага Сцяга Ордэн Кутузава II ступені Ордэн Багдана Хмяльніцкага II ступені Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
Ордэн Чырвонай Зоркі Ордэн Чырвонай Зоркі Медаль «За баявыя заслугі» Медаль «За абарону Масквы»
Медаль «За абарону Сталінграда»
Медаль «За абарону Сталінграда»
 Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
Медаль «За ўзяцце Берліна»
Медаль «За ўзяцце Берліна»
Медаль «За вызваленне Варшавы»
Медаль «За вызваленне Варшавы»
Медаль «У памяць 800-годдзя Масквы»
Медаль «У памяць 800-годдзя Масквы»
Юбілейны медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту»
Юбілейны медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту»
Медаль «За Одру, Нісу, Балтыку»
Медаль «За Одру, Нісу, Балтыку»
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ілья Архіпавіч Уласенка (19 ліпеня 1902 — 11 мая 1963) — савецкі афіцэр, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, намеснік камандзіра дывізіі, начальнік палітаддзела 75-й гвардзейскай стралковай дывізіі  (руск.) (бел. 30-га стралковага корпуса 60-й арміі Цэнтральнага фронту, Герой Савецкага Саюза (17.10.1943), гвардыі палкоўнік[1], пазней гвардыі генерал-маёр (1954)[2].

У гады Вялікай Айчыннай вайны ваенны камісар 69-й брыгады войскаў НКУС па ахове асабліва важных прамысловых прадпрыемстваў  (руск.) (бел., ваенны камісар 8-й мотастралковай дывізіі ўнутраных войскаў НКУС  (руск.) (бел., 13-й мотастралковай дывізіі ўнутраных войскаў НКУС  (руск.) (бел., ваенны камісар 95-й стралковай дывізіі  (руск.) (бел., намеснік камандзіра дывізіі, начальнік палітаддзела 75-й гвардзейскай стралковай дывізіі  (руск.) (бел., начальнік палітаддзела 61-га стралковага корпуса[2].

Ваяваў на франтах: Заходні (1941—1942), Паўднёва-Заходні (1942), Сталінградскі (1942—1943), Цэнтральны, Варонежскі (1943), 1-ы Украінскі (1943—1944), 1-ы Беларускі (1944—1945). Удзельнічаў у галоўных бітвах Вялікай Айчыннай вайны: абарона Масквы, Сталінградская бітва, бітва на Курскай дузе, бітва за Дняпро і вызваленне Кіева, вызваленне Беларусі, вызваленне Польшчы, Вісла-Одэрская аперацыя, Берлінская аперацыя.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся 19 ліпеня 1902 года ў горадзе Добрушы (цяпер Гомельская вобласць, Беларусь) у сям’і рабочага. Скончыў пачатковую школу, з 1917 года працаваў на Добрушскай папяровай фабрыцы.

У 1924—1926 гадах — тэрміновая служба ў Чырвонай Арміі (чырвонаармеец 2-га радыёпалка)[2].

Пасля войска працаваў у Добрушы, быў абраны ў камітэт Прафсаюзу работнікаў папяровай прамысловасці. Член КПСС з 1929 года. У 1929 годзе пераведзены ў ЦК Прафсаюза ў Маскву, загадчык аддзелам кадраў. У 1931 годзе прызначаны дырэктарам папяровай фабрыкі «Чырвоная Зорка» (г. Чашнікі, Беларусь, цяпер Папяровая фабрыка Чырвоная зорка, затым загадчык аддзелам тэхкантролю Маскоўскай кардалентнай фабрыкі імя 7-й гадавіны Кастрычніка[3]. Абіраўся дэпутатам Массавета.

У маі 1932 года па рашэнні Маскоўскага камітэта ВКП(б) мабілізаваны і накіраваны на ўзмацненне партыйна-палітычнай працы ў войскі НКУС. Служыў на пасадах ад памочніка камандзіра дывізіёна да начальніка палітаддзела 14-й дывізіі войскаў НКУС. Вучыўся ў КамВНУ і Вышэйшай пагранічнай школе (пазней ордэна Леніна Вышэйшая школа войскаў НКУС СССР). У сувязі з рэарганізацыяй палітаддзелу ў сакавіку 1941 года назначаны намеснікам камандзіра палка па палітчастцы ў 180-ы полк войскаў НКУС[4] (дыслакаваўся ў Сталінагорску (цяпер горад Новамаскоўск Тульскай вобласці).

У гады Вялікай Айчыннай вайны[правіць | правіць зыходнік]

З пачаткам вайны, 24 чэрвеня 1941 года батальённы камісар І. А. Уласенка разам з падпалкоўнікам Г. Б. Сафіўліным  (руск.) (бел. на базе 180-га палка, 76-га, 114-га і 115-га асобных батальёнаў войскаў НКУС[5] фармуе ў горадзе Тула ​​згодна з мабілізацыйнымі планамі 69-ю брыгаду войскаў НКУС па ахове асабліва важных прадпрыемстваў прамысловасці. На пасадзе ваеннага камісара гэтай брыгады (камандзір брыгады палкоўнік А. К. Мельнікаў) у складзе 50-й арміі прымае актыўны ўдзел у Тульскай абарончай аперацыі, адлюстроўваючы наступ 2-й танкавай групы Х. Гудэрыяна. Начальнік войскаў НКУС Заходняга фронту генерал-маёр Пятроў І. А. напісаў[6]:

У дні Вялікай Айчыннай вайны, асабісты склад брыгады, дзе ваенкомам тав. Уласенка, паказаў узоры мужнасці і геройства па ахове і абароне горада Тулы.

20.10.41 г. высланы для абароны г. Тулы батальён 69-й брыгады пад праўзыходнымі сіламі праціўніка вымушаны быў адыходзіць, але з’яўленне тав. Уласенка сярод байцоў, камандзіраў і палітработнікаў гэтага батальёна, яго асабісты прыклад і ўменне натхніць байцоў, спынілі іх, у выніку чаго ворагу быў нанесены сур’ёзны ўрон, праціўнік страціў больш за 300 салдат і афіцэраў.

У дні ўзмоцненага наступлення ворага на г. Тула, тав. Уласенка разам з 156-м палком войскаў НКУС знаходзіўся ўвесь час на пярэднім краі абароны, вытрымліваў неаднаразовыя «псіхічныя атакі» ворага, знішчаючы танкі і жывую сілу праціўніка.

«За праяўленую асабістую адвагу, мужнасць і умелае кіраўніцтва ў баі»[6] Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Уласенка І. А. узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга [7]. За мужнасць і гераізм, праяўленыя пры абароне Тулы, больш за пяцьдзесят байцоў і камандзіраў 69-й брыгады былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі[8].

У лютым 1942 г. старшы батальённы камісар І. А. Уласенка прызначаны ваенным камісарам 8-й мотастралковай дывізіі ўнутраных войскаў НКУС, якая ўваходзіла ў склад Паўднёва-Заходняга фронту. У маі 1942 года на аснове 8-й мотастралковай дывізіі фарміруецца 13-я мотастралковая дывізія ўнутраных войскаў НКУС. І. А. Уласенка прызначаны яе ваенным камісарам, удзельнічае ў яе фарміраванні, а з мая месяца 1942 — у баях Харкаўскай аперацыі. Дывізія вядзе кровапралітныя баі ў раёне г. Ізюм, у абароне па рацэ Северскі Данец, у раёне г. Купянск, г. Варонеж, па рацэ Хапёр на ўсход ад г. Барысаглебск.

Панясучы значныя страты ў баях, 15 чэрвеня 1942 года 13-я мотастралковая дывізія ўнутраных войскаў НКУС  (руск.) (бел. па загадзе Стаўкі ВГК была перафарміравана, уведзена ў склад Чырвонай Арміі і атрымала найменне 95-й стралковай дывізіі  (руск.) (бел.. І. А. Уласенка прызначаны камісарам дывізіі, а пасля скасавання інстытуту вайсковых камісараў 9 кастрычніка 1942 года — намеснікам камандзіра дывізіі па палітчастцы.

З 19 верасня 1942 года 95-я стралковая дывізія ў складзе 62-й арміі  (руск.) (бел. ўдзельнічае ў абароне Сталінграда, ведучы кровапралітныя баі за Мамаеў Курган, заводы «Чырвоны Кастрычнік», «Барыкады», Трактарны аж да разгрому нямецкай групоўкі 2 лютага 1943 года. Камандзір дывізіі палкоўнік В. А. Гарышны  (руск.) (бел. ва ўзнагародным лісце напісаў[9]:

Тав. Уласенка з 18.9 па 20.10.42 года ў перыяд разлютаваных бесперапынных баёў 95-й СД за горад Сталінград — увесь час знаходзіўся на самых адказных участках, паспяхова кіруючы дзеяннямі частак дывізіі.

27 верасня, калі шэраг падраздзяленняў 241-га СП, пад моцным націскам праціўніка, пачалі без загаду адкочвацца назад, тав. Уласенка, асабіста узначаліўшы групу камандзіраў і байцоў 241-га СП, не толькі аднавіў становішча, але і адкінуў праціўніка назад нанёсшы яму значныя страты.

Прыкладам мужнасці і адвагі мабілізоўваў асабісты склад дывізіі на паспяховае выкананне пастаўленых задач: 95-я СД у барацьбе за горад Сталінград знішчыла звыш 10000 салдат і афіцэраў праціўніка, 49 танкаў, і іншую тэхніку ворага, паказаўшы пры гэтым выключную ўпартасць ў баі і бязмежную адданасць сваёй радзіме.

За абарону Сталінграда 95-й стралковай дывізіі прысвоена званне гвардзейскай, 1 сакавіка 1943 года яна была ператворана ў 75-ю гвардзейскую стралковую дывізію  (руск.) (бел.. «За праяўленую мужнасць, рашучасць і умелае кіраўніцтва часткамі дывізіі ў баі»[9]. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР намеснік камандзіра дывізіі па палітчастцы, начальнік палітаддзела дывізіі палкоўнік І. А. Уласенка ўзнагароджаны другім ордэнам Чырвонага Сцяга[10].

З 6 ліпеня 1943 года ў раёне Поныраў  (руск.) (бел. — Альхаваткі дывізія ў складзе 13-й арміі  (руск.) (бел. ўдзельнічае ў баях па адбіцці нямецкага наступу на Курскай дузе, а затым у разгроме і пераследзе праціўніка. Уласенка І. А. «у перыяд баёў на Арлова-Курскім кірунку з 6 па 16 ліпеня 1943 г. праявіў адвагу і мужнасць. Вялікую агітацыйную працу праводзіў на перадавой нягледзячы на бамбёжку і артылерыйска-мінамётны абстрэл праціўніка, чым дамогся высокага маральнага стану частак дывізіі»[11]. За ўзорнае выкананне баявых заданняў і праяўленыя пры гэтым мужнасць і гераізм Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 21 ліпеня 1943 дывізія ўзнагароджана ордэнам Чырвонага Сцяга. І. А. Уласенка узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі[12].

У баях за вызваленне Украіны дывізія ўдзельнічае ў Чарнігаўска-Прыпяцкай аперацыі  (руск.) (бел. і першай на ўчастку 60-й армии фарсіруе раку Дзясну, а 23 верасня 1943 першай адразу фарсіруе раку Дняпро ў 35 км на поўнач ад горада Кіева ў раёне сяла Яснагародкі  (руск.) (бел. Вышгарадскага раёна Кіеўскай вобласці. «Палкоўнік Уласенка ў перыяд баёў па фарсіраванні ракі Дняпро 23-29 верасня 1943 года ў раёне Яснагародка і ў наступных аперацыях па замацаванню на плацдарме праявіў ініцыятыву і ўменне палітычна забяспечыць аперацыі па фарсіраванні рэк Дзясна і Дняпро»[13]. Кіраваў партыйна-палітычнай працай, мабілізаваў воінаў на паспяховае выкананне баявых заданняў, асабіста арганізаваў фарсіраванне рэк Дзясны і Дняпра, сваім прыкладам натхняў воінаў у баі. Пастаянна знаходзіўся ў баявых частках, праявіў мужнасць і самаадданасць[2].

Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 17 кастрычніка 1943 года за паспяховае фарсіраванне Дняпра на поўнач ад Кіева, трывалае замацаванне плацдарма на заходнім беразе ракі Днепр і праяўленыя пры гэтым мужнасць і геройства гвардыі палкоўніку Уласенка І. А. прысвоена званне Героя Савецкага Саюза з уручэннем ордэна Леніна і медалі «Залатая Зорка»[14].

У лістападзе 1943 дывізія ўдзельнічае ў баях па вызваленні правабярэжнай Украіны. За вызваленне горада Бахмача дывізія атрымлівае найменне «Бахмачская». Пасля даўкамплектавання з прычыны вялікіх страт, дывізія ўдзельнічае ў Калінкавіцка-Мазырскай аперацыі, за вызваленне горада Калінкавічы ўзнагароджана ордэнам Суворава II-й ступені. І. А. Уласенка узнагароджаны другім ордэнам Чырвонай Зоркі.

З студзеня 1944 дывізія ўдзельнічае ў аперацыі «Баграціён» па вызваленні Беларусі.

За ўдзел у разгроме праціўніка пад Бабруйскам і вызваленне Баранавіч дывізія ўзнагароджана другім ордэнам Чырвонага Сцяга.

У чэрвені 1944 І. А. Уласенка прызначаны начальнікам палітаддзела 61-га стралковага корпуса 69-й арміі] 1-га Беларускага фронту. Удзельнічае ў Люблін-Брэсцкай аперацыі, у ходзе якой войскі 61-га корпуса 20 ліпеня  (руск.) (бел. фарсіравалі раку Заходні Буг у раёне Кладнеў-Ясеніца-Загурнік, а 29 ліпеня  (руск.) (бел. фарсіравалі Віслу ў раёне горада Пулавы і захапілі Пулаўскі плацдарм  (руск.) (бел. на яе заходнім беразе. За праяўленую геройства і асабістую мужнасць, уменне кіраваць войскамі ў баях гвардыі палкоўнік Уласенка І. А. быў узнагароджаны ордэнам Кутузава II-й ст.[15].

Камандзір 61-га стралковага корпуса генерал-маёр Грыгар’еўскі І. Ф.  (руск.) (бел. напісаў[16]:

Герой Савецкага Саюза гвардыі палкоўнік Уласенка ў перыяд падрыхтоўкі наступу і прарыву доўгачасовай абароны праціўніка на р. Тур’і ў раёне с. Ягаднага  (руск.) (бел. Валынскай вобласці паказаў узоры мужнасці і ўмення камандаваць войскамі ў наступе. Пры яго актыўным і непасрэдным удзеле войскі корпуса фарсіравалі раку Заходні Буг і выйшлі на дзяржаўную мяжу СССР.

Гвардыі палкоўнік Уласенка знаходзіўся ўвесь час у баявых парадках частак корпуса, канкрэтна кіраваў пабудовай перапраў, перакідкай боепітання, прадуктаў на другі бераг ракі Заходні Буг, паказваючы ўзоры мужнасці і асабістай адвагі.

Не даючы суперніку замацавацца на прамежкавых рубяжах, часткі корпуса неадступна з баямі пераследвалі яго, умела адбіваючы контратакі. Гвардыі палкоўнік Уласенка быў у гэты перыяд непасрэдна ў частках, дзе забяспечваў выкананне задач, пастаўленых камандзірам корпуса. Літаральна на плячах суперніка часткі корпуса 28 ліпеня г/г выйшлі да берагоў ракі Віслы. У гэтым немалая заслуга тав. Уласенкі.

Войскі 61-га стралковага корпуса прымалі актыўны ўдзел у Вісла-Одэрскай аперацыі. 15 студзеня быў вызвалены горад Радам, за што корпус атрымаў ганаровае найменне «Радамскі». Працягваючы наступленне, корпус фарсіраваў рэкі Піліцу і Варту, вызваліў гарады Тамашув і Яроцін, а ў канцы студзеня выйшаў да ракі Одэр на поўнач ад горада Франкфурта-на-Одэры.

У красавіку 1945 гады корпус удзельнічаў у Берлінскай наступальнай аперацыі.

Пры прарыве моцна умацаванай, глыбока эшаліраванай абароны немцаў, якая прыкрывала Берлін з усходу, 16 кастрычніка 1945 г. на заходнім беразе ракі Одэр ў раёне Лебуса  (руск.) (бел. (Германія) Герой Савецкага Саюза гвардыі палкоўнік Уласенка правёў вялікую палітработу, нацэліўшы палітычны склад корпуса на выкананне пастаўленых задач па разгрому нямецкіх захопнікаў. У перыяд саміх баёў непасрэдна знаходзіўся на НП разам з камандзірам корпуса, бываў у частках і падраздзяленнях, канкрэтна кіраваў палітскладам, арганізоўваў палітработу сярод байцоў і афіцэраў.

Прарваўшы абарончую паласу немцаў да подступах Берліна, часткі корпуса сумесна з іншымі войскамі фронту на паўднёвы ўсход ад горада Берліна атачылі буйную групоўку сіл праціўніка і з 24.4.45 г. па 2.5.45 г. знішчылі яе. Тав. Уласенка таксама прыняў актыўны і непасрэдны ўдзел у разгроме нямецкай групоўкі[17].

За прарыў умацаванай паласы ворага, нягледзячы на выключнае супрацьдзеянне апошняга, за ўмелае забеспячэнне палітработы ў войсках і актыўнае палітычнае кіраўніцтва наступальнымі аперацыямі Уласенка І. А. узнагароджаны ордэнам Багдана Хмяльніцкага[18].

Удзел у баявых дзеяннях Вялікай Айчыннай вайны гвардыі палкоўнік Уласенка І. А. скончыў з выхадам 61-га Радамскага стралковага корпуса на раку Эльба ў раёне г. Магдэбург[19] і сустрэчай 1 мая 1945 года з амерыканскімі войскамі.

У пасляваенныя гады[правіць | правіць зыходнік]

Магіла Уласенкі на Лук’янаўскіх вайсковых могілках.

У ліпені 1945 І. А. Уласенка быў прызначаны начальнікам палітаддзела — намеснікам начальніка Упраўлення Савецкай ваеннай адміністрацыі па палітычных пытаннях правінцыі Мекленбург (Мекленбург-Пярэдняя Памеранія, сталіца г. Шверын), і на гэтай пасадзе працаваў да ўтварэння Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі ў 1949 годзе[20]. За працу ў СВА узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга[21]. У 1950-51 гадах вучыўся ў Ваенна-палітычнай акадэміі імя Леніна[22]. З красавіка 1951 года — нам. начальніка палітупраўленняў Паўднёва-Уральскай ваеннай акругі, з кастрычніка 1953 г да 3 кастрычніка 1957 года — начальнік палітупраўленняў ПаўднУрВА. Званне «генерал-маёр» прысвоена ў 1954 годзе. Узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга, ордэнам Леніна[23].

З 1957 года І. А. Уласенка у адстаўцы, жыў у Кіеве. Памёр 11 мая 1963 года. Пахаваны ў Кіеве на Лук’янаўскіх вайсковых могілках.

Узнагароды[правіць | правіць зыходнік]

Памяць[правіць | правіць зыходнік]

  • На радзіме Героя, у горадзе Добрушы імем Уласенкі названая вуліца[2], а ў Мемарыяле, прысвечаным землякам, загінулым на Вялікай Айчыннай вайне і Героям Савецкага саюза, устаноўлена стэла з імем І. А. Уласенкі.
  • У Кіеве на доме № 4 па вул. Лаўрскай, дзе жыў Герой, устаноўлена мемарыяльная дошка.
  • У Кіеве на Лукьянаўскіх вайсковых могілках усталяваны помнік (скульптары А. С. Фужэнка  (укр.) (бел. і Г. Н. Кальчанка  (руск.) (бел.).

Зноскі

  1. ↑ Пасада і воінскае званне прыведзены на дату здзяйснення подзвігу
  2. ↑ а б в г д Власенко Илья Архипович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 118. — 737 с.
  3. ↑ Спіс фондаў Цэнтральнага архіву горада Масквы. п. 187
  4. ↑ Власенко И. А. Автобиография. — Машинопись, 1947.
  5. ↑ Сысоев Н. Планы Гудериана сорвал… полковник НКВД?
  6. ↑ а б ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. зах. 7 стар. 18 запісь 12111876
  7. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. зах. 7 стар.5 запіс 12111869
  8. ↑ Хроника событий. 1941 год.. Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2012. Праверана 22 лютага 2014.
  9. ↑ а б ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. захоўв. 1010 стар. 34 запіс 12.048.192
  10. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. захоўв. 1010 стар 5, запіс 12048177
  11. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682526 адз. захоўв. 1251 стар. 17, запіс 16.919.943
  12. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682526 адз. захоўв. 1251 стар 3 запіс 16919933
  13. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 793756 адз. захоўв. 9 стар 115 запіс 150005881
  14. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682525 адз. захоўв. 48 стар. 2 запіс 12057358
  15. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686043 адз. захоўв. 107 стар. 3 запіс 20558922
  16. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686043 адз. захоўв. 107 стар. 75 запіс 20559000
  17. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686046 адз. захоўв. 170 стар. 1670 запіс: 46487875
  18. ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686046 адз. захоўв. 170 стар. 103 запіс 46485937
  19. ↑ Ілья Архіпавіч Уласенка на сайце «Героі краіны»
  20. ↑ Советская военная администрация в Германии, 1945—1949. Справочник — Отв. ред.: Я. Фойтцик, А. В. Доронин, Т. В. Царевская-Дякина; при участии: Х. Кюнцель, Д. Н. Нохотович — М.: РОССПЭН, 2009 Архівавана 13 мая 2021.
  21. ↑ Указ по Советской военной администрации в Германии от 24.6.1948 года(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 18 кастрычніка 2013. Праверана 26 лютага 2014.
  22. ↑ Герои СССР — выпускники ВПА, ВИИЯ, ВЮА
  23. ↑ Паслужны спіс Уласенкі Ільі Архіпавіча.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ілья_Архіпавіч_Уласенка&oldid=4628967"