Ёзаф Ціса

Ёзаф Ціса
славацк.: Jozef Tiso
Прэзідэнт Славакіі 26 кастрычніка 1939 — 4 красавіка 1945
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	пасада скасавана
1-ы Прэм'ер-міністр Славакіі 14 сакавіка — 17 кастрычніка 1939
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	Войцех Тука
Нараджэнне	13 кастрычніка 1887(1887-10-13) Бытча, Каралеўства Венгрыя, Аўстра-Венгрыя
Смерць	18 красавіка 1947(1947-04-18) (59 гадоў) Браціслава, Чэхаславакія
Месца пахавання	St. Emmeram's Cathedral, Nitra[d]
Веравызнанне	Каталіцкая Царква
Партыя	Глінкава славацкая народная партыя
Адукацыя	Венскі ўніверсітэт
Дзейнасць	палітык, каталіцкі святар, афіцэр, эсэіст, аўтар дзённіка, настаўнік
Навуковая дзейнасць
Навуковая сфера	палітыка
Аўтограф
Узнагароды	Ордэн германскага арла
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ё́заф Ці́са (славацк.: Jozef Tiso; 13 кастрычніка 1887, вёска Вэлька-Бітча, Аўстра-Венгрыя — 18 красавіка 1947, горад Браціслава, Чэхаславакія) — прэзідэнт Першай Славацкай рэспублікі; рымска-каталіцкі святар, член чэхаславацкага парламента. Пасля Другой сусветнай вайны быў абвінавачаны ў ваенных злачынствах і пакараны смерцю.

Біяграфія

Лідар 1-й Славацкай рэспублікі

У лютым 1939 нямецкія палітыкі сталі пераконваць славацкіх палітыкаў абвясціць незалежнасць Славакіі. 9 сакавіка 1939 года часткі чэхаславацкай арміі, верныя пражскім ураду, занялі тэрыторыю Славакіі і адхілілі Ціса ад улады. 13 сакавіка 1939 Гітлер прыняў Ціса ў Берліне і фактычна прымусіў яго аб'явіць аб незалежнасці Славакіі пад патранатам Трэцяга рэйха. 14 сакавіка 1939 славацкі парламент абвясціў незалежнасць, а на наступны дзень нямецкія войскі акупавалі Чэхію. Ціса стаў прэм'ер-міністрам, а 26 кастрычніка 1939 г — прэзідэнтам.

3 лістапада 1941 Ціса наведаў акупаваны немцамі Кіеў. У выніку няўдалага замаху на Ціса быў знішчаны Успенскі сабор Кіева-Пячэрскай лаўры (Ціса пакінуў сабор на 1 гадзіну раней, чым разлічвалі дыверсанты). Знішчэнне сабора савецкая прапаганда доўгі час прыпісвала немцам.

Ціса спрабаваў быць умераным прэзідэнтам і часта канфліктаваў з адкрыта пранямецкім урадам Войцеха Тукі. Тым не менш, Ціса не хаваў свае антысеміцкія погляды і 15 мая 1942 года падпісаў закон аб дэпартацыі яўрэяў. Гэты закон дзейнічаў паўгады, і да 1944 года дэпартацыі не аднаўляліся. За 1942 з Славакіі было дэпартавана 57 628 яўрэяў; з іх, згодна з даступных дадзеных, выжылі толькі 280—800 чалавек.

Уцёкі і пакаранне смерцю

У красавіку 1945 Ціса збег у Баварыю, дзе быў 6 чэрвеня 1945 года затрыманы амерыканскай арміяй і выдадзены Чэхаславакіі. Быў прысуджаны да павешання за дзяржаўную здраду. 18 красавіка 1947 г. прысуд быў прыведзены ў выкананне.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ёзаф Ціса

Літаратура

• Славацкая надзея: досвед дэмакратычных трансфармацый / Пер. са славацкай. Браціслава — Мінск: ООО «Невский простор», С.-Пецярбург, 2006. — 328 с.