Агатон Гілер

Агатон Гілер
Агатон Гілер
	польск.: Agaton Giller
Род дзейнасці	гісторык, журналіст, палітык, пісьменнік
Дата нараджэння	9 студзеня 1831
Месца нараджэння	Апатовак, Гміна Апатовак, Калішскі павет, Велікапольскае ваяводства, Польшча;
Дата смерці	17 ліпеня 1887 (56 гадоў), 12 ліпеня 1887 (56 гадоў) ці 18 ліпеня 1887 (56 гадоў)
Месца смерці	Станіслаў, акруга Станіслаў[d], Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі, Цыслейтанія, Аўстра-Венгрыя;
Месца пахавання	Старыя Павонзкі;
Грамадзянства	Польшча; Расійская імперыя;
Бітвы/войны	паўстанне 1863—1864 гадоў;
	Медыяфайлы на Вікісховішчы
	Творы ў Вікікрыніцах

Агатон Гілер (польск.: Agaton Giller; 9 студзеня 1831, Апатовак, Калішскае ваяводства, Царства Польскае — 17 ліпеня 1887, Станіславаў) — польскі палітычны дзеяч, журналіст, адзін з кіраўнікоў паўстання 1863—1864 гадоў, гісторык паўстання, мемуарыст.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў сям’і бурмістра мястэчка Апатоўка (Jana Kantego Gillera) і Францішкі з Спадкоўскіх (Franciszki ze Szpadkowskich). Сярэднюю адукацыю атрымаў у школах Каліша, Варшавы і Ломжы. Самавукам спасцігаў польскую літаратуру і гісторыю. Падчас рэвалюцыйных падзей у Еўропе («Вясна народаў» 1848) спрабаваў выехаць у Венгрыю. Быў арыштаваны прусакамі ў Раціборы. Летам 1850 вызвалены з турмы, працаваў хатнім настаўнікам у сем’ях багатых землеўласнікаў Вялікай Польшчы. З 1852 у якасці вольнага слухача наведваў заняткі ў Ягелонскім універсітэце. Пасля таго, як аўстрыйская паліцыя выкрыла той факт, што ён рэвалюцыянер, які прыехаў у Аўстра-Венгрыю нелегальна, 10 красавіка 1853 быў выдадзены расійскай ваеннай паліцыі. Быў зняволены ў Варшаўскай цытадэлі за «анты-расійскую дзейнасць». Прысуджаны да катаргі ў штрафным батальёне ва Усходняй Сібіры. У кайданах, пешшу 16 месяцаў дабіраўся да месца адбыцця пакарання. У 1858 быў вызвалены з катаргі па амністыі і быў прымушаны пасяліцца ў Іркуцку. Там заснаваў польскую школку, дзе сам выкладаў.

Падрыхтоўка паўстання[правіць | правіць зыходнік]

У кастрычніку 1860 вярнуўся ў Варшаву і ўключыўся ў палітычную барацьбу. Удзельнічаў у патрыятычных маніфестацыях. Пасля расправы над маніфестантамі 8 красавіка 1861 выдаў адозву «Пасланне да ўсіх суайчыннікаў на землях Польшчы» (Posłanie do wszystkich rodaków na ziemi polskiej), у якой заклікаў палякаў усіх станаў да яднання і ўзброенага супраціву Расіі. 16 кастрычніка быў паранены падчас разні ў кафедральным саборы Варшавы. З 1862 працуе карэспандэнтам кракаўскай газеты «Czas» у Царстве Польскім. Увайшоў у склад Цэнтральнага Нацыянальнага камітэта. У складзе камітэту займаў узважаную, цэнтрысцкую пазіцыю паміж «чырвонымі» і «белымі». Быў прыхільнікам добра падрыхтаваных і спрагназаваных шанцаў на поспех, ваенных дзеянняў. Заклікаў «белых» адмовіцца ад ілюзіі мірнага сканчэння беспарадкаў, а «чырвоных» — не спяшацца з пачаткам паўстання. Быў аўтарам канцэпцыі стварэння патаемнага польскага грамадзянства (tajnego państwa polskiego). У верасні 1862 разам з Падлеўскім наведваў Лондан, дзе знайшоў паразуменне і заключыў дамову з рэдактарам газеты «Колокол» Аляксандрам Герцэнам.

Падчас паўстання[правіць | правіць зыходнік]

Пасля выбуху паўстання 1863—1864 гадоў выйшаў са складу Цэнтральнага Нацыянальнага Камітэта, палічыўшы выбух паўстання заўчасным і справакаваным рускімі. Падтрымліваў «белых», у выніку чаго ўключыўся ў шэрагі паўстанцаў, увайшоў у склад Часовага Нацыянальнага Урада, падтрымаў дыктатуру Марыяна Лангіевіча. Пасля трагічнай смерці Стэфана Баброўскага быў самым уплывовым членам Нацыянальнага ўрада. Быў рэдактарам паўстанцкіх перыядычных выданняў Strażnica, Ruch i Wiadomości pola bitwy. З-пад яго пяра выйшлі Адозвы да жыхароў аўстрыйскай і прускай частак былой Рэчы Паспалітай, агентуры Часовага Нацыянальнага Урада за мяжой. Пасля атрымання ананімнага смяротнага прысуду адышоў ад працы ў Часовым Нацыянальным Урадзе.

Пасля паўстання[правіць | правіць зыходнік]

Пасля паўстання жыў у Саксоніі і Швейцарыі. У 1864 быў завочна прысуджаны ў Лейпцыгу да 4 гадоў у турме за друкаванне падпольнай польскай газеты Ojczyzna. З 1867 пасяліўся ў Парыжы. Сузаснавальнік польскага легіёну ў Турцыі. Ён стаў адным з заснавальнікаў Польскага Нацыянальнага музея ў Раперсвілі (Rapperswil) ў кантоне Сант-Гален. У 1880 годзе ён быў адным з заснавальнікаў Польскага Нацыянальнага Альянсу ў Злучаных Штатах Амерыкі.

Захварэўшы ў 1887 на запаленне лёгкіх, памёр у Станіслававе (цяпер Івана-Франкоўск). Быў пахаваны на Сапежынскіх могілках. Пасля знішчэння могілак у часы УССР у 1981 яго прах быў перавезены ў Варшаву і перапахаваны на Старых Павонзках.

Творчая спадчына[правіць | правіць зыходнік]

Giller Agaton. Podróż więźnia etapami do Syberyi w roku 1854. T. 1 Lipsk 1866(недаступная спасылка) онлайн (польск.)
Giller Agaton. Podróż więźnia etapami do Syberyi w roku 1854. T. 2 Lipsk 1866(недаступная спасылка) онлайн (польск.)
Opisanie zabajkalskiej krainy. T. 1-3. Lipsk, 1867 (польск.)
Groby polskie w Irkucku, Kraków 1864 (польск.)
Giller Agaton. Z wygnania. T. 1 Lwów 1870(недаступная спасылка) онлайн (польск.)
Giller Agaton. Z wygnania. T. 2 Lwów 1870(недаступная спасылка) онлайн (польск.)
Historia powstania narodu polskiego. — Т.1-4 Paryż, 1867—1871 (польск.)
Aleksander hrabia Wielopolski margrabia Gonzaga Myszkowski, Lwów 1878 (польск.)

Зноскі

↑ Agaton Giller // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q96022943"></a>

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Шалькевіч В. Ф. Гілер Агатон // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 529—530. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
Герцен А. И. Собрание сочинений. — М,1957. — Т.11. — с.368-372
Florkowska-Francic H. Emigracyjna działalność Agatona Gillera po powstaniu styczniowym. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985—227 p. (польск.)
Stefan Kieniewicz Powstanie styczniowe,Wydanie: trzecie. — Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. — 816 s. (польск.)
Giller Agaton. In: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815—1950 (ÖBL). Band 1. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1957, S. 440.
Halina Florkowska-Frančić: Giller, Agaton // Historischen Lexikon der Schweiz

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Агатон Гілер і Станіславаў(цяпер Івана-Франкоўск) (польск.)
Пасмертны лёс Агатона Гілера (польск.)

[_d1535e21fd7ac406-1] Agaton Giller // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q96022943"></a>

[1]