Айны

Гэты артыкул уваходзіць у лік добрых
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Айны
айн. アィヌ
Агульная колькасць 15000 (2016 г.)
Рэгіёны пражывання  Японія
Мова айнская мова
Рэлігія політэізм, анімізм, хрысціянства, будызм
Блізкія этнічныя групы

А́йны (саманазва: айн. アィヌ) — народ у Японіі, карэннае насельніцтва Хакайда. Агульная колькасць (2016 г.) — 15 000 чал.[1]

Маюць уласную мову, якая з’яўляецца ізаляванай, але тыпалагічна падобная да японскай мовы. Рэлігійная прыналежнасць — політэізм, анімізм.

Хаця ў 1 тысячагоддзі н. э. продкі айнаў займалі востраў Хакайда, паўночны захад вострава Хонсю, поўдзень Сахаліна і Курыльскіх астравоў, у нашы дні яны жывуць пераважна на Хакайда, у значнай ступені асіміляваны японцамі. Толькі ў 2008 г. у Японіі былі прызнаны правы айнаў як карэннага народа.

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Агульная саманазва айну (літаральна «чалавек») увайшла ва ўжытак і стала прыжывацца сярод айнаў толькі з XIX ст. Дагэтуль розныя групы называліся на найменню мясцовасці, дзе жылі. Напрыклад, сару ўта-ра — людзі ракі Сару, або соя ўта-ра — людзі паўвострава Соя. Акрамя таго, у айнаў сустракаліся саманазвы з коранем кур (таксама ад слова «чалавек, мужчына»). Ніўхі клікалі іх «куга», «хуі», «кудзі», рускія — курыльцы. У Японіі сустракаліся розныя назвы айнаў, якія часцяком прымалі абразлівае значэнне[2], але бліжэй да нашага часу замацавалася назва эдза, перанесеная і на востраў Хакайда.

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

Айнская мова з’яўляецца ізалятам. Фізічныя антраполагі адносяць айнаў да асобнай айнскай (курыльскай) расы, якая сумяшчае тыповыя мангалоідныя і некаторыя аўстралоідныя рысы. Гэта робіць праблему іх паходжання даволі складанай. У мінулым выказваліся розныя меркаванні, у тым ліку аб сваяцтве айнаў з індаеўрапейцамі або індзейцамі[3][4]. У наш час захоўваюцца тры асноўныя версіі:

Першая і другая версіі звязаны са спрэчкамі вакол культуры Дзёмон, якую многія даследчыкі атаясняюць непасрэдна з продкамі айнаў[5]. Іх прыхільнікі адносяць айнаў да найстаражытнейшых насельнікаў Японскіх астравоў, што прыбылі ў палеаліце, аднак не маюць згоды адносна першаснага месца пражывання да перасялення. З пачатку XX ст. даследчыкі былі схільны адносіць старажытнае насельніцтва Японіі да выхадцаў з паўднёвага ўсходу, паколькі яно фізічна мела некаторыя аўстралоідныя рысы. Але ў апошнія дзесяцігоддзі пераважае версія аб міграцыі продкаў носьбітаў Дзёмон адначасова з Карэйскага паўвострава і Ахоцкага басейна. Археалагічныя раскопкі сведчаць пра тое, што эпоха Дзёмон суправаджалася некалькімі міграцыямі, у тым ліку з поўдня і захаду. Цікава, што многія прыхільнікі прамога атаесамлення Дзёмон з продкамі айнаў сцвярджаюць, што яны былі і аднымі з продкаў сучасных японцаў. У 2013 г. японскія лінгвісты высунулі гіпотэзу аб паходжанні айнскай мовы ад прадстаўнікоў Ахоцкай культуры[6].

Прыхільнікі трэцяй версіі лічаць, што айны сфарміраваліся на поўначы Японіі пазней за эпоху Дзёмон у выніку кантактаў прадстаўнікоў культуры Сацумон з прадстаўнікамі Ахоцкай культуры. Спярша гэта версія была заснавана на археалагічных матэрыялах, але ў нашы дні часткова пацвярджаецца генетыкамі, якія выявілі агульнае паходжанне айнаў з іншымі жыхарамі Японскіх астравоў, у тым ліку рукюйцамі, але ў той жа час адзначылі іх блізкасць да палеазіяцкіх народаў (ніўхаў, каракаў, іцельменаў)[7][8].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Рассяленне айнаў у канцы XVIII стагоддзя

У 1 тысячагоддзі н. э. продкі айнаў займалі востраў Хакайда, паўночны захад вострава Хонсю[9], а таксама поўдзень Курыльскіх астравоў, дзе сфарміравалася паўднёвакурыльская археалагічная культура, блізкая да Дзёмон і Сацумон[10], і поўдзень Сахаліна, дзе былі прадстаўлены аніўскай і паўднёвасахалінскай лакальнымі культурамі[11]. У канцы 1 тысячагоддзя н. э. яны ўжо апрацоўвалі жалеза і ведалі земляробства.

На поўдні айны-эмісі суседнічалі з дзяржавай Ямата, з якой склаліся варожыя адносіны. Згодна японскім крыніцам, у 658—659 гг. палкаводзец Абэ но Хірафу здзейсніў паход на 180 суднах на землі айнаў і падпарадкаваў іх[12]. Відавочна, гэтая перамога мела часовы характар, бо ў 725 г., 776 г., 788 г., 792 г., 801 г. прадстаўнікі Ямата зноў накіроўвалі ваенныя экспедыцыі супраць айнаў. Захопленых у палон ператваралі ў рабоў або перасялялі ва ўнутраныя вобласці Хонсю. У 780 г., 878 г., 1051 г. айны поўначы Хонсю арганізоўвалі вызваленчыя паўстанні. Важную ролю ў барацьбе з айнамі Хонсю адыгралі самураі. У XII — XIII стст. японцы здолелі замацавацца на поўначы Хонсю і пачаць гандлёвыя адносіны з жыхарамі Хакайда. Нягледзячы на асіміляцыю, частка айнаў Хонсю праіснавала на паўночным узбярэжжы да XVIII ст.

У XIV ст. японскія перасяленцы здолелі замацавацца на поўдні вострава Хакайда. У 1457 г. яны нанеслі паражэнне найбольш актыўнаму айнскаму правадыру Кошамаіну[13]. У 1590 г. Хакайда і землі на поўнач былі перададзены японскім сёгунам феадальнаму клану Мацумаэ, які атрымаў выключнае права на гандаль з айнамі як Хакайда, так і іншых зямель. Мацумаэ імкнуліся праводзіць памяркоўную палітыку ў дачыненні да тубыльцаў. Айны прыцягваліся да гандлю, рыбалоўства, забеспячэння драўнінай, але не атрымлівалі правоў, роўных з японцамі. У 1669 г. успыхнула паўстанне айнаў на чале з правадыром Шакушаіна. Яно пачыналася як вайна паміж родамі тубыльцаў за мясцовыя рэсурсы, але хутка перарасло ў супрацьстаянне Мацумаэ, якія былі аслаблены з-за спрэчак з сёгунам. Мацумаэ запрасілі паўстанцаў на перагаворы і ўпэўнілі, што выканаюць усе іх патрабаванні, але ў выніку Шакушаін і яго саюзнікі былі забіты. Ваенныя дзеянні працягваліся да 1672 г. У 1789 г. айны з поўначы Хакайда забілі 70 японцаў на востраве Кунашыр. У адказ, японскія ўлады арыштавалі 37 мужчын-айнаў, а таксама некаторых членаў іх сямей. У першай палове XIX ст. становішча тубыльцаў Хакайда значна пагоршылася, паколькі Мацумаэ і залежныя ад іх феадалы захоплівалі вусці рэк, дзе нераставалі рыбы, найбольш урадлівыя землі і ўчасткі лясоў. Многія айны былі вымушаны бязвыплатна адпрацоўваць павіннасці.

На поўначы, наадварот, у XII—XIII стст. назіралася паспяховае пашырэнне тэрыторыі айнаў-кувэй. Яны занялі ўсе Курыльскія астравы, поўдзень Камчаткі, прасунуліся да цэнтральнай часткі вострава Сахалін, дзе былі вымушаны спыніцца, бо сутыкнуліся з чжурчжэнямі[14]. Сахалін фармальна ўваходзіў у склад Кітая, але статус айнаў не быў вызначаны. Звычайна яны не лічыліся падданымі імператара.

У другой палове XVII ст. цікавасць да Камчаткі, Курыльскіх астравоў і магчымасці ўстанаўлення зносін з Японіяй праяўляла Расія. У 1697 г. Камчатка была далучана да Расіі, мясцовае насельніцтва, у тым ліку камчатскіх айнаў абавязалі выплочваць ясак. У 1706 г. старшыня камчацкіх астрогаў паслаў ваенны атрад супраць камчацкіх айнаў «для умирительства на немирных иноземцев»[15]. Пасля эпідэміі 1800 г. узгадкі пра айнаў на поўдні Камчаткі знікаюць.

У 1710 г. якуцкі ваявода загадаў даследаваць Курыльскія астравы і сабраць з яго жыхароў ясак. У 1711 г. экспедыцыя на чале з Іванам Казырэўскім высадзілася на востраве Шумшу, дзе сустрэла ваеннае супраціўленне тубыльцаў і была вымушана вярнуцца[16]. У 1713 г. І. Казырэўскі ўзначаліў яшчэ адну экспедыцыю на паўночныя Курыльскія астравы. На востраве Парамушыр адбылася бітва, прайграная айнамі. І. Казырэўскі прымусіў астравіцян выплаціць ясак і захапіў заложнікаў[17]. У 1721 г. атрад, пасланы Пятром I для геадэзічнай разведкі, зноў прымусіў выплочваць даніну жыхароў паўночных Курыл. У 1730 г. казакі захапілі 5 бліжэйшых да Камчаткі астравоў. Нягледзячы на супраціўленне айнаў, расійскія ваенныя і разведвальныя экспедыцыі збіралі даніну ў 1738 г., 1750 г., 1755 г., 1766—1766 гг., 1775—1777 гг. На карце Расійскай імперыі 1745 г. большая частка Курыльскіх астравоў была пазначана як расійская.

У выніку пабораў многія айны Курыльскіх астравоў перасяляліся на поўдзень, так што Кацярына II у 1779 г. была вымушана забараніць узымаць даніну з тубыльцаў[18]. У XIX ст. Курыльскія астравы ператварыліся ў прадмет тэрытарыяльных спрэчак паміж Расіяй і Японіяй[19]. Японія стымулявала перасяленне сваіх падданых на поўдзень Курыл, пабудову там умацаванняў і ўцягванне мясцовых айнаў у гандлёвыя адносіны. У 1875 г. Расія перадала Японіі правы на Курыльскія астравы, узамен атрымаўшы правы на Сахалін. У 1899 г. на Курылах налічвалася ўсяго 62 айна, прычым большасць з іх жыла на поўдні. Сахалін ў 1897 г. насялялі 1795 айнаў[20]. У 1905 г. паўднёвы Сахалін перайшоў пад кантроль Японіі.

З пачаткам рэформ Мэйдзі японскія цэнтральныя ўлады пазбавілі буйных феадалаў правоў на зямлю. Урад стымуляваў перасяленне на Хакайда японскіх рыбакоў і земляробаў для арганізацыі сучаснай гаспадаркі. Перасяленцы часцяком падманам авалодвалі маёмасцю айнскіх абшчын. У 1877 г. землі айнаў апынуліся ў складзе дзяржаўнага зямельнага фонда. Айнам забаранялася рабіць татуіроўкі, а таксама прыносіць у ахвяру жывёл. Паводле закона 1899 г. айны атрымалі статус «былых абарыгенаў», у адносінах якіх праводзілася палітыка асіміляцыі, у тым ліку абавязковае прыманне японскіх імён і навучанне ў японскіх школах. Разам з гэтым, закон гарантаваў вылучэнне зямельных надзелаў, датацыі бедным сем'ям, медыцынскую дапамогу, адсутнасць зямельных падаткаў, абараняў ад злоўжыванняў гандляроў.

У 1884 г. усіх айнаў поўначы Курыльскіх астравоў перасялілі на Шыкатан, дзе для іх былі пабудаваны дамы, дазвалялася займацца жывёлагадоўляй і зборам водарасцей. Да 1908 г. дзейнічаў дазвол на штогадовую вандроўку на іншыя астравы для палявання на ластаногіх. У 1922 г. на Шыкатане жыло 50 айнаў, у 1929 г. — 31[21]. На Сахаліне ў 1914 г. налічвалася 10 паселішчаў айнаў. На іх былі распаўсюджаны правілы, якія ўжо існавалі на Хакайда. У 1933 г. айны атрымалі японскае грамадзянства. У 1946—1949 гг. пасля ўключэння Сахаліна і Курыльскіх астравоў у склад СССР, мясцовыя айны як японскія грамадзяне былі інтэрнаваны ў Японію.

Ужо ў міжваенны перыяд у Японіі з’явіліся грамадскія дзеячы, якія адстойвалі правы айнаў. Пасля II Сусветнай вайны на Хакайда сфарміраваліся айнскія культурныя і сацыяльныя арганізацыі[13]. Разам з гэтым, працягвалася палітыка асіміляцыі, адбывалася фактычная дыскрымінацыя па нацыянальнай прыкмеце[22]. Толькі ў 2008 г. былі прызнаны правы айнаў як карэннага народа[23].

  • Помнік Атэрую, правадыру эмісі ў Кіёта
    Помнік Атэрую, правадыру эмісі ў Кіёта
  • Айны. Малюнак XVIII ст.
    Айны. Малюнак XVIII ст.
  • Група айнаў у традыцыйных строях, 1904 г.
    Група айнаў у традыцыйных строях, 1904 г.
  • Сем'і айнаў у 1932 г.
    Сем'і айнаў у 1932 г.

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Гаспадарчыя заняткі[правіць | правіць зыходнік]

Паляўнічыя айны, XIX ст.

З канца XVIII стагоддзя галоўнымі гаспадарчымі заняткамі айнаў былі рыбалоўства і паляванне на марскіх звяроў[24]. Айны Хакайда і Сахаліна аддавалі перавагу лову прахадных відаў рыб, асабліва ласасёвых, у вусцях рэк. На Курыльскіх астравах атрымалі распаўсюджанне марское рыбалоўства і паляванне на марскіх звяроў. На ластаногіх палявалі сезонна, на кітоў — вельмі рэдка, хаця лічылі выкінутых на бераг касатак падарункам багоў. Прылады лову: розныя сеткі, атручаныя стрэлы, пасткі, дубінкі, падхватнікі, астрогі, гарпуны, дзіды, паходні для прыцягнення рыбы ўначы, вуды і іншае.

У лесе палявалі на працягу года на барсукоў, аленяў, мядзведзяў, дробных жывёл. Паляўнічыя карысталіся лукам і стрэламі, ладзілі розныя пасткі, зімою карысталіся снегаступамі. Стрэлы прапітвалі атрутай[25], на навершы ставіліся знакі таго або іншага паляўнічага.

Збіральніцтва было не асноўным, але важным заняткам пераважна жанчын. На марскім беразе яны збіралі малюскаў, крабаў, водарасці, у лесе — дзікі часнык, арэхі, грыбы і ягады. Айны выкарыстоўвалі каля ста відаў траў і хмызнякоў для гатавання ежы і лекаў.

Айну трымалі сабак, якія аказвалі дапамогу ў час палявання, рыбалоўства і ў якасці цяглавага транспартнага сродку, старых сабак забівалі на мяса На Хакайда была выведзена парода айну. На Сахаліне і Курыльскіх астравах трымалі лайку. На паўднёвым захадзе Хакайда знаходзіўся важны раён конегадоўлі. У канцы XIX — пачатку XX стагоддзя коні і каровы з’явіліся ў гаспадарцы айнаў Сахаліна. Зафіксаваны выпадак трымання аленяў, хаця самі айны пра іх не клапаціліся, а перадавалі на гадоўлю оракам[26].

Земляробства здаўна існавала ў айнаў Хакайда, але не паўсюдна. У горных раёнах, часам уздоўж рэк вырошчвалі проса і ячмень, некаторыя карняплоды. У XVIII стагоддзі сталі вырошчваць бульбу. Агароды размяшчаліся каля жылля. Зямлю апрацоўвалі самаробнымі матыкамі, палкамі, рыдлёўкамі. Паступова распаўсюдзіліся японскія інструменты з металічнымі навершамі.

У кожнай айнскай сям'і займаліся рамяством. Выраб тканін і вопраткі лічыліся жаночай справай. На Хакайда карысталіся спецыяльнымі ткацкімі станкамі. Было шырока распаўсюджана пляценне. Мужчыны славіліся як выдатныя разбьяры, апрацоўшчыкі косці і драўніны, таксама была вядома апрацоўка металаў, выраб мужчынскіх і жаночых нажоў, наканечнікаў для паляўнічай і ваеннай зброі.

Кухня[правіць | правіць зыходнік]

У традыцыйнай кухні айнаў галоўную ролю адыгрывала рыба. Яе называлі цэп ці іпэ (літаральна «ежа» або «ядомае»). Лоўля мела сезонны характар, таму рыбу вэндзілі, радзей сушылі, варылі, пяклі або замарожвалі[27]. Асаблівую каштоўнасць меў рыбін або кітовы тлушч. Ім палівалі амаль усе стравы. На Сахаліне даданне тлушчу тлумачылі тым, што ён нейтралізуе атрутныя ўласцівасці некаторых карэнняў і траў.

Рыс куплялі ў японцаў, ён стаў звычайнай ежай пераважна ў айнаў Хакайда. Рыс і іншыя збожжавыя культуры варылі, падавалі разам з рыбай і мясам. Соль таксама была рэдкім пакупным прадуктам. Яе часцяком замянялі марской вадою. У ежу таксама дадавалі для смаку белую гліну.

Найбольш распаўсюджаныя стравы — суп ахаў або рур, каша саё, вараныя гародніна і расліны раташкеп[28]. Елі з дапамогай палачак і лыжак. На Хакайда і Сахаліне былі вядомы відэльцы.

Вопратка і ўпрыгожванні[правіць | правіць зыходнік]

Традыцыйная вопратка шылася са скур дзікіх звяроў, рыбы і нават птушак. Доўгі час была распаўсюджана вопратка з валокнаў вязу або крапівы. З канца XVIII ст. распаўсюджваецца бавоўна, якую прывозілі з Хонсю.

Усю традыцыйную вопратку ўмоўна падзяляюць на некалькі відаў[29]:

  • Капараміп: вопратка з тонкай белай тканіны з вялікай колькасцю аплікацый
  • Руунпэ: тонкая вопратка з аплікацыямі
  • Чыкаркарпэ: вышытае адзенне

Мужчыны і жанчыны мелі як верхнюю, так і споднюю бялізну. Сподняя бялізна звычайна рабілася з аднаго кавалка тканіны.

Знешняе аблічча айнаў моцна адрознівала іх ад японцаў дзякуючы белай скуры і вялікай колькасці валасоў на галаве і целе. Пасля падлеткавага ўзросту мужчыны звычайна не галіліся і мелі доўгую бараду[30]. Жанчылі рабілі рытуальныя татуіроўкі на тварах і целе[31]. Былі шырока распаўсюджаны шкляныя і тканныя бусы[32] з цяжкімі медальёнамі.

Жытлы[правіць | правіць зыходнік]

Традыцыйны дом у музеі на Хакайда

Вёскі айнаў катан будаваліся каля рэк. Кожны катан быў прадстаўлены адным бацькоўскім родам з 4 — 7 сямей.

У мінулым асноўным відам жытла з’яўлялася зямлянка. З канца XVIII ст. айны Хакайда залежалі ад японскіх лаўцоў рыбы і былі вымушаны перамяшчаць свае катан з месца на месца, таму там традыцыйны від паселішча хутка прыйшоў у заняпад. Замест зямлянак пачалі ўзводзіць каркасныя дамы з бамбука, травы і кары[33]. Звычайна такі дом меў памеры 7×5 м. Уваход у выглядзе калідора рабілі з захаду, ён адначасова з’яўляўся каморай. Каля ўвахода мясцілі агмень. Насупраць ўвахода — вокны. Найбольш каштоўныя рэчы, у тым ліку зброю клалі на ўзвышэнне каля сцяны. На земляную падлогу клалі цыноўкі. Да ўсходняй часткі дома прымыкаў алтар нусасан. Акрамя дома будаваліся іншыя сямейныя пабудовы — асобныя прыбіральні для мужчын і жанчын, адрыны для захавання драўніны, вяндлярні і інш.

На Сахаліне зямлянкі доўгі час заставаліся зімовым відам жылля, хаця былі вядомы каркасныя пабудовы, падобныя на хакайдскія. На поўначы Сахаліна будавалі вялікія калектыўныя зямлянкі для некалькіх сем'яў, на поўдні — малыя, разлічаныя на адну сям'ю[34]. У аснове падземнага жылля была квадратная яма шырынёй 4-5×1 м. Пасярэдзіне ямы ўсталёўваліся чатыры слупы. Канцы слупоў зверху злучаліся бэлькамі. На бэлькі абапіраліся чатыры нахільныя жэрдкі, верхнія канцы якіх скрыжоўваліся, а ніжнія ўпіраліся ў край ямы. Да апорных жардзін прыстаўлялі нахільна жэрдкі сцен у выглядзе чатырохграннай піраміды. Усё гэта завальваецца галінамі, карай і зямлёй. Земляны насып меў форму круга. Уваход знаходзіўся на адхоне з паўднёвага боку і закрываўся высокімі дашчанымі дзвярыма.

На Курыльскіх астравах будавалі некалькі тыпаў паўпадземных жытлаў. На паўночных астравах ладзілі драўляныя юрты з плоскім дахам і акном з пузыра. На паўднёвых Курылах жылі ў хацінах у выглядзе ўсечанай піраміды, пастаўленай на слупы, з бакоў абсыпанай травою. На Ітурупе меліся наземныя дамы, падобныя на хакайдскія.

Ваенная справа[правіць | правіць зыходнік]

Айны доўгі час заставаліся ваяўнічым народам, пра што сведчыць іх супрацьстаянне з японцамі, кітайскія запісы XIV ст. аб нападах на ніўхаў і кітайскія войскі ў 1264 г., сутычкі з рускімі казакамі ў XVIII ст. Вядомы ўзаемныя войны паміж айнскімі паселішчамі, напады на суседзяў з мэтай абрабаваць або захапіць найбольш багатыя рыбныя ўгоддзі. У айнаў не было асобнага ваеннага саслоўя. Ваенныя атрады фарміраваліся з мужчын адной або некалькіх вёсак на чале саюзных правадыроў. Пра асобнае ваеннае выхаванне дзяцей не засталося звестак, аднак юнакоў з маленства вучылі паляванню, былі распаўсюджаны рытуалы і гульні, якія суправаджаліся дужаннем і біццём кіям. Вядомы выпадкі, калі ў вайне прымалі ўдзел жанчыны.

У ранніх японскіх запісах паведамлялася, што айны Хонсю ваявалі як пешымі, так і коннымі. Аднак айны Хакайда, якія займаліся конегадоўляй, аддавалі перавагу пешаму строю. На Сахаліне і Курыльскіх астравах напады таксама рабілі на лодках. З XIII — XIV стст. будавалі драўляныя ваенныя ўмацаванні цясі. Толькі на Хакайда знойдзена каля 500 рэштак такіх крэпасцей. Цела воінаў абаранялі даспехі. У японскай працы 1810 г. захаваўся малюнак сахалінскага айна ў ваенным халаце бэты з нашытымі пласцінамі. У 1933 г. японскі даследчык выявіў на Сахаліне айнскія даспехі са скур аленя і маржа. На японскіх малюнках айнскія воіны Хакайда мелі пласціністыя востраканечныя шлемы, якія закрывалі шыю і плечы, кірасы апраналіся на лубяныя халаты і вопратку са скур[35]. Айны высока цанілі зброю і браню японскіх майстроў.

У аснове тактыкі айнаў быў звычай абстрэльваць праціўніка стрэламі з атручанымі наканечнікамі. Шырока выкарыстоўваліся засады.

Сацыяльная арганізацыя[правіць | правіць зыходнік]

Асноўнай сацыяльнай адзінкай айнаў была вясковая абшчына катан[36], якая складалася з некалькіх малых нуклеарных сямей (часцяком сваяцкіх), валодала навакольнымі тэрыторыямі і рэгулявала іх эксплуатацыю. Калі рэсурсы мясцовасці вычэрпваліся, рост насельніцтва абшчыны прыводзіў да яе падзелу і вылучэння іншага катан. Спрэчкі за рэсурсы маглі ператварыць жыхароў розных нават сваяцкіх абшчын у ворагаў, але ў час агульнай пагрозы абшчыны аб’ядноўваліся.

Абшчынамі кіравалі дарослыя мужчыны сінэ-ікасі-ікуру. Вылучаліся старэйшыны катан-кора-куру з шырокімі адміністрацыйнымі і рэлігійнымі паўнамоцтвамі. Іх улада перадавалася па мужчынскай лініі. Акрамя таго, мог мецца рэлігійны правадыр катан-айсара-камуй, звычайна стары чалавек. Пад уплывам японскіх традыцый з’явіўся інстытут старастаў. Ваенныя правадыры выбіраліся толькі ў час канфліктаў і істотнага ўплыву на мірнае жыццё не аказвалі. Пэўную ролю ў грамадстве адыгрывалі жаночыя сваяцкія арганізацыі сіне-хуцы-ікіру[37]. Наогул, становішча жанчын у грамадстве было даволі высокім.

У XVI — XVII стст. дзейнасць клана Мацумаэ прывяла да вылучэння буйных тэрытарыяльных аб’яднанняў айнаў Хакайда і поўдня Курыльскіх астравоў. Яны гуртаваліся вакол пэўнай гандлёвай факторыі або японскага паселішча. У будычым гэта садзейнічала супольнай барацьбе супраць японцаў.

У традыцыйным грамадстве мужчыны ўступалі ў шлюб ва ўзросце 17 — 18 гадоў, жанчыны — 15 — 16 гадоў[38]. Шлюбы заключаліся як па дамоўленасці паміж бацькамі, так і па жаданню маладых. Вяселлю папярэднічалі заручыны, якія суправаджаліся падарункамі сям'і нявесты. Да 2 — 3 гадоў дзеці не мелі пастаяннага імені, карысталіся мянушкамі або агіднымі найменнямі (айай, пайшы, шыён і г. д.). Дзяўчынам з 12 — 13 гадоў наносіліся татуіроўкі.

Фальклор[правіць | правіць зыходнік]

Фальклор айнаў надзвычай багаты, прадстаўлены казкамі, легендамі, генеалагічнымі паданнямі, міфамі, якія тлумачаць з’явы прыроды, паходжанне людзей і жывёл, маюць сацыяльны кантэкст. Забаўляльны характар мае цыкл гісторый пра першых людзей Панаумбэ і Пенаумбэ[39]. Спеўная традыцыя ўключае жаночыя гарлавыя спевы рэкухкара, рытмічныя рытуальныя песні упопа, эпічныя песні-маналогі юкар, любоўныя імправізацыі яісама, калыханкі лён'нока, танцавальныя песні рымсэ[40][41]. Распаўсюджаныя музычныя інструменты — цытра, перкусіі, бамбукавы ідыяфон, тамбурын і інш. Танцы мелі рытуальны характар. У 2009 г.[42] яны былі ўнесены ў папярэдні спіс сусветнай нематэрыяльнай спадчыны ЮНЕСКА.

Мова[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Айнская мова

Айнская мова — ізалят[43]. Не існуе фармальнай арфаграфіі для пісьма. Ужываюцца розныя алфавіты. У нашы дні знаходзіцца пад пагрозай знікнення.

Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]

Інау

Традыцыйная рэлігія айнаў заснавана на веры ў шматлікіх багоў і духаў камуі[44], якія сімвалізавалі сілы прыроды, аднак уяўляліся ў антрапаморфным выглядзе. Найбольш значныя камуі: Чуп — бог сонца, яго жонка Тэмбэ — багіня месяца, Конда-кора — бог неба, Кана — бог навальніцы, Фучы — багіня агню, Вака-Уш — валадарка паверхневых вод, Хашынаў-Ук — багіня палявання, Шырамба — бог раслін і інш.[45] Згодна міфам, камуі Аэайнакамуй, Аінуракур і Акікурмі з’яўляліся яшчэ і важнымі культурнымі героямі[40].

Для шанавання вышэйшых істот айны выкарыстоўвалі інау, што звычайна ўяўлялі сабою ўпрыгожаныя тычкі. Акрамя таго, шанаваліся сакральныя прадметы, чэрапы мядзведзяў і іншых жывёл. У айнскіх паселішчах арганізоўвалася мядзвежае свята[46], прычым мядзведзяў лавілі і выкормлівалі загадзя.

У нашы дні многія вернікі спавядаюць будызм і хрысціянства.

Зноскі

  1. ↑ Ainu in Japan
  2. ↑ Спеваковский, А. Б. Айны: проблемы истории и традиции этноса. Автореферат диссертации по истории
  3. ↑ The Ainu Language
  4. ↑ First Peoples Of Japan: Ainu Civilization And Its Unknown Origin Архівавана 4 ліпеня 2016.
  5. ↑ Гл.:Гаджиева Екатерина Александровна, Страна Восходящего Солнца. История и культура Японии. Глава 1. Древняя Япония
  6. ↑ Sean Lee, Toshikazu Hasegawa, Evolution of the Ainu Language in Space and Time
  7. ↑ Genetic origins of the Ainu inferred from combined DNA analyses of maternal and paternal lineages
  8. ↑ JOHN TRAVIS, Jomon Genes: Using DNA, researchers probe the genetic origins of modern Japanese
  9. ↑ Ainu History and Culture Архівавана 8 ліпеня 2013.
  10. ↑ Археология Курильских островов
  11. ↑ История Сахалинской области
  12. ↑ Naval Expedition of Abe no Hirafu
  13. ↑ а б Mitsuharu Vincent Okada, The Plight of Ainu, Indigenous People of Japan
  14. ↑ Василевский Александр Александрович, Народы Курильских островов и сопредельных территорий в эпоху средневековья. Начало японской колонизации Хоккайдо и ее роль в истории айнов.
  15. ↑ Цыт. па: Русские на Курилах. Кто первым описал Курильские острова?
  16. ↑ Иван Козыревский
  17. ↑ В. Богданов, Судьба исследователя Курил и Японии Ивана Козыревского: (Новые биогр. Сведения об авт. «Чертежа камчадальского носу и морским островам») Архівавана 14 ліпеня 2014.
  18. ↑ Северные острова принадлежат айнам
  19. ↑ Страницы истории(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 чэрвеня 2016. Праверана 28 чэрвеня 2016.
  20. ↑ Ольга Мурашко, Айны в России
  21. ↑ А. А. Василевский, Айну Курильских островов. Исторический очерк
  22. ↑ Recognition at last for Japan's Ainu
  23. ↑ Diet officially declares Ainu indigenous
  24. ↑ The Ainu — some cultural aspects
  25. ↑ THE AINU — REVIVING THE INDIGENOUS SPIRIT OF JAPAN
  26. ↑ Соколов А. М. Айны: от истоков до современности, с. 378
  27. ↑ Traditional food systems of Indigenous Peoples: the Ainu in the Saru River Region, Japan
  28. ↑ Eating Habits Архівавана 25 студзеня 2013.
  29. ↑ Clothing Архівавана 24 студзеня 2013.
  30. ↑ The Ainu Peoples of Japan
  31. ↑ Tattooing Among Japan's Ainu People
  32. ↑ Ainu Jewelry and Ornaments
  33. ↑ Housing Архівавана 11 ліпеня 2016.
  34. ↑ А. М. Соколов, Традиционное айнское жилище: к вопросу о культурном своеобразии айнов Хоккайдо, Сахалина и Курильских островов
  35. ↑ А. М. Соколов, ЗАЩИТНОЕ СНАРЯЖЕНИЕ АЙНОВ
  36. ↑ Соколов А. М. Айны: от истоков до современности, с. 224
  37. ↑ Соколов А. М. Айны: от истоков до современности, с. 226—228
  38. ↑ Life of Ainu Архівавана 6 ліпеня 2016.
  39. ↑ BASIL HALL CHAMBERLAIN, AINO FOLK-TALES
  40. ↑ а б Oral Literature Архівавана 19 лютага 2020.
  41. ↑ Japan: Ainu Songs
  42. ↑ unesco.org
  43. ↑ Ainu pronunciation and language — Omniglot
  44. ↑ The Mythology of Okami Kamui
  45. ↑ THE TOP GODS IN AINU MYTHOLOGY
  46. ↑ The Bear Ritual of the Ainu

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

commons: Айны на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Айны&oldid=4615114"