Арабскае заваяванне Егіпта

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Арабскае заваяванне Егіпта
Арабскія заваяванні у VII-IX стагоддзях
Арабскія заваяванні у VII-IX стагоддзях
Дата 639—654
Месца Егіпет
Вынік Захоп арабамі Егіпта
Праціўнікі
Візантыйская імперыя Арабскі халіфат
Камандуючыя
Іраклій I,
Канстанцін III,
Канстант II 		Амр ібн аль-Ас

Арабскае заваяванне Егіпта — ваенная аперацыя арабскай арміі, распачатая ў снежні 639 года. Невялікі, усяго 3 500 чалавек, атрад палкаводца Амра ібн Аль-Аса ўварваўся ў Егіпет з Палесціны і прыкладна за год заваяваў усю вялікую і густанаселеную краіну.

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Перад арабскім заваяваннем Егіпет быў візантыйскай правінцыяй. Падчас вайны Персіі і Візантыі ён быў часова захоплены персідскім царом Хасровам II у 616—629 гадах.

Да пачатку арабскіх заваяванняў візантыйскую ўладу ў Егіпце прадстаўляў мелькіцкі патрыярх Кір, прызначаны кіраўніком Егіпта ўвосень 631 года. У той час у Егіпце было шырока распаўсюджана монафізіцтва, з якім у імперыі змагаліся як з ерассю. Кір адразу ж пачаў агрэсіўна ўкараняць у краіне монафеліцтва, імкнучыся тым самым прымірыць монафізітаў з афіцыйнай царквой. Аднак монафеліцтва не прызналі ні першыя, ні другія. Кір з дапамогай арміі спрабаваў прымусіць коптаў-монафізітаў прызнаць монафеліцкі дагмат, салдаты ўрываліся ў манастыры і нават падвяргалі коптаў катаванням. Многія беглі ў горы і пустыні, з Александрыі збег патрыярх Веніямін. Палітыка Кіра прывяла да таго, што ў Егіпце супрацьстаянне паміж масай жыхароў і імперскімі ўладамі стала нават больш зацятым, чым у Сірыі і Палесціне. У выніку падчас арабскага заваявання монафізіты не аказвалі значнага супраціўлення захопнікам і нават з радасцю сустракалі іх. Разам з тым, у Егіпце існавалі яшчэ і ачагі гнастыцызму, да якіх варожа адносіліся і монафізіты, і афіцыйная царква.

Паход Амра[правіць | правіць зыходнік]

Арабскае ўварванне ў Егіпет адбылося непасрэдна пасля ўварвання ў Палесціну. Гэта здарылася ў 18 годзе хіджры, у 639 годзе ад Р. Х. За год да гэтага быў узяты Іерусалім, а ўлетку 639 года ў Палесціне здарылася чума, якая нанесла сур’ёзную шкоду арабскай арміі. Таму дзіўна само рашэнне адправіць саслабленую чумой армію ў небяспечны рэйд на Егіпет. Усе гісторыкі сыходзяцца на тым, што халіф Умар асцерагаўся за лёс атрада і паслаў ліст, у якім загадваў Амру вярнуцца, калі толькі той яшчэ не ўвайшоў у Егіпет.

Уварванне ў Егіпет было практычна асабістай ініцыятывай Амра б. Ал-Аса. Ібн Абдальхакам піша, што Амр яшчэ ў даісламскі час бываў у Егіпце, ведаў яго дарогі і бачыў багацце краіны[1]. Магчыма, на рашэнне Амра паўплывалі звесткі, сабраныя падчас набегаў на Сінайскі паўвостраў. А. Бальшакоў мяркуе, што ключавым фактарам сталі асабістыя амбіцыі Амра: ён мог прэтэндаваць на пасаду аміра Палесціны, але гэту пасаду атрымаў Муавія б. Абу Суфйан. Магчыма, Амр быў пакрыўджаны сваім становішчам, і гэта падштурхнула яго да рызыкоўнага кроку[2]. З гэтай прычыны ён пакінуў Палесціну тайна, уначы пакінуўшы лагер дзесьці паміж Бейт Джэбрынам і Іерусалімам.

12 снежня 639 года ён ужо быў у егіпецкім горадзе ал-Арышы. Менавіта тут, як лічыцца, ён і атрымаў ліст халіфа Умара і не павярнуў менавіта таму, што фармальна ўжо быў у Егіпце.

У Егіпце[правіць | правіць зыходнік]

Заваяванне арабамі Егіпта

Арабская армія выйшла з ал-Арышы, падышла да горада ал-Фарам (Пелузій) і аблажыла яго. З-за адсутнасці аблогавай тэхнікі аблога расцягнулася на адзін ці два месяцы. У выніку горад быў узяты, а сцены яго знесены. У Амра не было магчымасці пакінуць там гарнізон.

Ад Пелузія армія Амра рушыла традыцыйным шляхам — уздоўж усходняга краю дэльты Ніла да яе пачатку. Першай перашкодай апынуўся горад Білбейс, камендантам якога быў Арэтон — былы камендант Іерусаліма, які ўцёк у Егіпет. Ён здзейсніў спробу начнога нападу на арабаў, але быў разбіты. Праз месяц аблогі Білбейс быў узяты штурмам. Візантыйцы страцілі (як лічыцца) 1000 чалавек забітымі і 3000 палоннымі[3]. Гэта адбылося прыкладна ў канцы лютага ці пачатку сакавіка 640 года.

Затым Амр апынуўся ў крэпасці Ум Дунайн і горадзе Бабілон (у паўднёвай частцы сучаснага Каіра). Паслядоўнасць баёў пад Бабілонам складана аднавіць з-за разыходжанняў і нелагічнасцей у крыніцах[3]. Рашучая бітва адбылася толькі ў ліпені. Да візантыйцаў далучыліся войскі Анастасія і Феадосія. Ці атрымліваў падмацаванні Амр, не зусім зразумела. У бітве Амр здолеў разбіць візантыйцаў і вымусіць іх уцякаць.

Адразу пасля бою Амр прыступіў да аблогі Бабілона. Гэта была вельмі моцная крэпасць, якая мела сцены вышынёй 18 метраў і шырынёй 2, складзеныя з каменя і цэглы. Яе складана было ўзяць і штурмам і зморам. А тым часам пачаўся разліў Ніла, што сур’ёзна перашкаджала весці баявыя дзеянні.

У гэты момант Кір пачаў перамовы з арабамі, прапануючы ім узяць выкуп і пакінуць Егіпет. Ён прапанаваў 1000 дынараў халіфу, 100 Амру і па 2 кожнаму воіну, усяго 15-20 тыс. дынараў. Мабыць, Кір жадаў развязаць сабе рукі, таму што ў краіне ўскладнілася сацыяльнае становішча, зноў паднялі галаву монафізіты. Амр, які апынуўся ў складанай сітуацыі, пагадзіўся на гэты дагавор. Аднак, даведаўшыся пра дагаворы, імператар Іраклій адклікаў Кіра ў Канстанцінопаль, а затым адправіў у ссылку. Грошы выплачаны не былі, Амр абвясціў дагавор ануляваным і ўвосень, пасля спаду вады ў Ніле, аднавіў ваенныя дзеянні.

Амр рушыў на поўнач. Падчас гэтага паходу да яго далучыліся копты, як актыўныя монафізіты, так і свецкія людзі. Іаан Нікіўскі згадвае нейкіх Каладжы і Сабендыса, якія перайшлі на бок арабаў са сваімі атрадамі[4]. Нягледзячы на гэта, рух арабскай арміі ўскладняўся нязручным рэльефам мясцовасці.

Візантыйскі камандуючы Феадор выйшаў з Александрыі і падышоў да горада Самануду. Гарадское апалчэнне адмовілася далучыцца да Феадора, аднак візантыйскай арміі ўдалося нанесці арабам паражэнне. Амр адступіў да Бусіра. Няўдача прывяла да таго, што Каладжы і Сабендыс пакінулі яго армію і перайшлі на візантыйскі бок. Амр здзейсніў набег на Думйят, пацярпеў там няўдачу і адышоў назад да Бабілона, аднавіўшы яго аблогу.

Здача Александрыі[правіць | правіць зыходнік]

Амр накіраваў войскі ў Александрыю, якая была аддадзена яму ў адпаведнасці з пагадненнем, падпісаным 8 лістапада 641. Візантыя назаўжды пазбавілася горада. Амра часам абвінавачваюць ў цяжкім граху перад сусветнай культурай — спаленні па загадзе Умара знакамітай Александрыйскай бібліятэкі. Спецыялісты ж адзначаюць, што гэта ўсяго толькі набожная легенда, якая прыпісвае Умару дабрадзейны ўчынак — знішчэнне кніг, якія супярэчаць Карану, але ў папулярнай літаратуры гэта легенда часам падаецца як гістарычны факт. Аднак ні Іаан Нікіўскі, які нямала паведамляў пра рабаванні і пагромы падчас арабскага заваявання, ні які-небудзь іншы хрысціянскі гісторык, варожы да ісламу, не згадвае пра спаленне бібліятэкі. Хутчэй за ўсё, самай вялікай бібліятэкі да таго часу ўжо не існавала[5]

Наступствы[правіць | правіць зыходнік]

Спроба вярнуць Александрыю была прадпрынята ў 645 годзе, аднак гэта спроба скончылася правалам у 646 годзе, пасля поўнага разгрому візантыйскай арміі. У 654 Канстант II паслаў буйны флот для адваявання Егіпта, аднак флот быў разбіты арабамі, якія да гэтага часу добра ўмацаваліся на моры. Больш сур’ёзных спроб адваяваць у арабаў Егіпет Візантыя не прадпрымала, аж да 1168, калі візантыйцы ўдзельнічалі, у саюзе з Іерусалімскім каралём Амары, у няўдалай аблозе егіпецкага горада Даміеты.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Ибн Абдальхакам. Завоевание Египта, ал-Магриба и ал-Андалуса / пер. с арабского С. Б. Певзнера. Москва, 1985. С. 74.
  2. ↑ О. Г. Большаков. История халифата, т. 2. М., 1993. С. 104.
  3. ↑ а б О. Г. Большаков. История халифата, т. 2. М., 1993. С. 108.
  4. ↑ О. Г. Большаков. История халифата, т. 2. М., 1993. С. 112.
  5. ↑ О. Г. Большаков. История халифата, т. 2. М., 1993. С. 122.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Арабскае_заваяванне_Егіпта&oldid=4595863"