Артыкуляцыя (фанетыка)

Артыкуляцыя (ад лац.: articulo — «расчляняю») у фанетыцы — сукупнасць рухаў асобных органаў мовы, неабходных для вымаўлення гукаў. Артыкуляцыяй называюць таксама і рух аднаго якога-небудзь органа мовы або яго становішча ў час вымаўлення пэўнага гука.

Адрозніваюць 3 фазы артыкуляцыі:

1. Экскурсія (прыступ)
2. Вытрымка
3. Рэкурсія (адступленне)

У час экскурсіі органы мовы займаюць становішча, характэрнае для гука. Калі пры яго вымаўленні артыкуляцыя якога-небудзь органа не адыгрывае істотнай ролі, гэты орган загадзя займае становішча, неабходнае для вымаўлення наступнага гука.

У фазе вытрымкі ўсе органы, настроеныя на вымаўленне канкрэтнага гука, затрымліваюцца ў гэтым становішчы на пэўную долю секунды.

Рэкурсія — пераход органаў мовы ў зыходнае становішча, калі гучанне яшчэ працягваецца. Выразна яна назіраецца толькі перад паўзай або калі вымаўляецца толькі адзін гук.

У рэальных умовах звычайна прамаўляюцца не асобныя гукі, а маўленчы ланцужок, тады экскурсія наступнага гуку накладваецца на рэкурсію, а часам і на вытрымку папярэдняга гуку.

У адрозненне ад літар гукі не маюць назваў. Таму пералік артыкуляцый выкарыстоўваецца для таго, каб паказаць, які гук маецца на ўвазе.

Літаратура

• Падлужны А. І. Артыкуляцыя гукаў // Беларуская мова: Энцыклапедыя / Беларус. Энцыкл.; пад. рэд. А. Я. Міхневіча; рэдкал Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 654 с. ISBN 5-85700-126-9