Эстэргамска-будапешцкая архідыяцэзія
| Эстэргамска-будапешцкая архідыяцэзія | |
|---|---|
Esztergom-Budapesti Főegyházmegye Archidioecesis Strigoniensis-Budapestinensis | |
 | |
| Лацінскі | |
| Галоўны горад | Эстэргам |
| Краіна |
 Венгрыя |
| Дата заснавання | 1000 |
| Кафедральны сабор | Базіліка Святога Адальберта |
| Парафій | 152 |
| Іерарх | Петэр Эрдзё (з 2002) |
| Плошча дыяцэзіі | 1543 км² |
| Насельніцтва дыяцэзіі | 2 100 000 чал. |
| Колькасць каталікоў | 1 264 867 |
| Доля каталікоў | 60,2 % % |
| Афіцыйны сайт | esztergomi-ersekseg.hu |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Эстэргамска-будапешцкая архідыяцэзія (венг.: Esztergom-Budapesti Főegyházmegye, лац.: Archidioecesis Strigoniensis-Budapestinensis) — каталіцкая архідыяцэзія лацінскага абраду ў Венгрыі. Цэнтральная і гістарычна найважнейшая дыяцэзія краіны. Глава архідыяцэзіі Эстэргама гістарычна носіць тытул прымаса Венгрыі.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Архідыяцэзія ў Эстэргаме была створана каля 1000 года каралём Іштванам Святым у перыяд хрысціянізацыі Венгрыі. З гэтага моманту і да цяперашняга часу Эстэргам лічыцца духоўным цэнтрам краіны. Архібіскуп Эстэргама ў сярэднявечны перыяд быў вядомы як архібіскуп Грана (Гран — нямецкая назва Эстэргама) і валодаў значнай духоўнай і свецкай уладай. З XV стагоддзя гранскія біскупы носяць статус прымаса Венгрыі. З 1715 года яны з'яўляліся князямі Свяшчэннай Рымскай імперыі і вялікімі канцлерамі венгерскага каралеўства.
У 1543 годзе Эстэргам быў узяты туркамі, паміж 1543 і 1683 гадамі горад быў часткай Асманскай імперыі, а рэзідэнцыя эстэргамскага архібіскупа была перанесена ў Браціславу, а затым у Трнаву. Нягледзячы на тое, што горад быў вызвалены ад туркаў у 1683 годзе, рэзідэнцыя біскупа працягвала знаходзіцца ў Трнаве да 1820 года, калі была вернутая ў Эстэргам. У 1869 годзе скончана будаўніцтва базілікі Святога Адальберта, якая стала самым вялікім храмам Венгрыі.
Пасля заканчэння Першай сусветнай вайны, калі Венгрыя страціла значную частку сваёй тэрыторыі, землі Эстэргамскага біскупства, якія адышлі да Чэхаславакіі, былі перададзены апостальскай адміністратуры Трнавы (пазней Трнаўскай архідыяцэзіі). З 1945 года архібіскупам эстэргамскім быў Ёжэф Міндсенці. Пасля прыгнечання Венгерскага паўстання 1956 года выконваў свае абавязкі фармальна, паколькі ў перыяд 1956—1971 гадоў знаходзіўся на тэрыторыі амерыканскага пасольства ў Будапешце, а затым у эміграцыі ў Вене. 6 лютага 1974 года Ёжэф Міндсенці абвясціў пра свой сыход з пасады архібіскупа Эстэргама, аднак пераемнік не быў прызначаны, кафедра была абвешчана вакантнай. Толькі пасля смерці кардынала Міндсенці 6 мая 1975 года Папа прызначыў на эстэргамскую кафедру архібіскупа Ласла Лекаі.
31 мая 1993 года архідыяцэзія Эстэргама была пераназвана ў эстэргамска-будапешцкую архідыяцэзію.
Сучасны стан[правіць | правіць зыходнік]
Паводле даных на 2006 год у архідыяцэзіі налічвалася 1 264 867 каталіка (60,2 % насельніцтва), 398 святароў і 152 прыходы[1]. Кафедральным саборам дыяцэзіі з'яўляецца базіліка Святога Адальберта ў горадзе Эстэргам. Сукафедральны сабор — базіліка Святога Іштвана ў Будапешце. З 2002 года архідыяцэзію ўзначальвае кардынал Петэр Эрдзё, які мае ў падпарадкаванні 4 дапаможныя біскупы.
Эстэргамска-будапешцкая архідыяцэзія з'яўляецца мітраполіяй, ёй падпарадкаваны дзве дыяцэзіі лацінскага абраду — дыяцэзіі Дзьёра, і Секешфехервара, а таксама грэка-каталіцкая Хайдударагская дыяцэзія (Венгерская грэкакаталіцкая царква).
Архібіскупы[правіць | правіць зыходнік]
Шэраг бачных людзей у розны час займалі пасаду эстэргамскага архібіскупа. Сярод іх Антун Вранчіч (1569—1573), пісьменнік і дыпламат і Петэр Пазмань (1616—1637), філосаф і аратар.
Пасля вяртання кафедры з Трнавы ў Эстэргам у 1820 годзе архібіскупамі эстэргамскімі паслядоўна былі:
- Шандар Руднаі (1819—1831), ініцыятар будаўніцтва базілікі Святога Адальберта, падтрымліваў славацкае нацыянальнае адраджэнне
- Ёжэф Копачы (1838—1847)
- Янаш Шчытоўскі (1849—1866)
- Янаш Шымар (1867—1891)
- Колаш Ферэнц Васары (1891—1913)
- Янаш Чэрнах (1913—1927)
- Дзьёрдзь Шэрэдзі (1927—1945)
- Ёжэф Міндсенці (1945—1974), удзельнік Венгерскага паўстання 1956 года
- Ласла Лекаі (1976—1986)
- Ласла Пашкаі (1987—2002)
- Петэр Эрдзё (2002-)