Астрарыум
Астра́рыум, таксама званы Планета́рыум — старадаўнія астранамічныя гадзіннікі, створаныя ў XIV стагоддзі італьянцам Джавані дэ Дондзі[2]. З'яўленне гэтага інструмента адзначыла развіццё ў Еўропе тэхналогій, звязаных з вырабам механічных гадзіннікавых інструментаў. Астрарыум мадэляваў Сонечную сістэму і, акрамя адліку часу і падання каляндарных дат і свят, паказваў, як перасоўваліся планеты па нябеснай сферы[3]. Гэта і было яго галоўнай задачай, у параўнанні з астранамічнымі гадзіннікі, асноўнай задачай якіх з'яўляецца ўласна адлік часу. Можна сказаць, што Астрарыум уяўляў сабой складаны сярэднявечны механізм, які аб'ядноўваў у сабе функцыі сучаснага планетарыя, гадзінніка і календара[4]. Прылады, якія выконваюць гэту функцыю, ствараліся і да, і пасля Джавані дэ Дондзі, але вядома пра іх адносна мала. Некаторыя крыніцы, нягледзячы на гэта, гавораць пра тое, што Астрарыум быў першай механічнай прыладай, якая паказвае рухі планет[5][6].
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Alta, Eelco; Dongjuma, Wytze Foppes. Philosophische Bedenkingen over de Conjunctie van de Planeten Jupiter, Mars, Venus, Mercurius en de Maan. Op den Agtsten May 1774. staande te gebeuren, en wel over de Mogelijke en Waarschijnlijke Sterre en Natuurkundige Gevolgen deezer Conjunctie. — Boazum, 1774.
- Belloni, Annalisa. Giovanni Dondi, Albertino da Salso e le origini dello Studio pavese. — «Bollettino della societa pavese di storia patria» n.s. XXXIV, 1982. — P. 17-47.
- Borsella, Serenella. Piazza dei Signori, la torre dell'orologio astronomico di Jacopo Dondi tra il XIV e il XXI secolo. — Padova: Padova tra Arte e Scienza, 2009.
- Braunstein, Philippe. Travail et Entreprise au Moyen Âge. — De Boeck, Bibliotháeque Du Moyen-ÃAge, 2004. — 527 p. — ISBN 9782804143770, 2804143775.
- Chabás, José; Goldstein, Bernard R. The Alfonsine Tables of Toledo. Archimedes. New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology. — Дордрэхт: Kluwer Academic Publishers (з 2003 года — Springer Science+Business Media), 2003. — ISBN 9781402015724, 1-4020-1572-0.
- de Dondi, Giovanni. The planetarium of Giovanni de Dondi, citizen of Padua / Baillie, Granville Hugh; Lloyd, Herbert Alan; Ward, F. A. B.. — L.: The Antiquarian Horological Society, 1974. — ISBN 0-901180-10-6.
- de Montebello, Philippe. Recent acquisitions: A selection, 1985-1986. — New York: The Metropolitan Museum of Art, 1986. — 88 с. — ISBN 9780870994784, 0870994786.
- D'Hoste J. Georges. Tutta Versailles. Ediz. Inglese. — Florence: Bonechi, 1988. — 128 с. — ISBN 9788847622944, 8847622948.
- Dohrn-van Rossum, Gerhard. History of the Hour: Clocks and Modern Temporal Orders. — Chicago: University of Chicago Press, 1996. — 455 p. — ISBN 9780226155104.
- Dondi dall’Orologio, Giovanni. Tractatus astrarii: biblioteca capitolare di Padova, Cod. D. 39 / Introd., trascrizione e glossario a cura di Barzon, Antonio; Morpurgo, Enrico; Petrucci, Armando; Francescato, Giuseppe. — Roma: Città del Vaticano: Bibl. apostol. Vaticana, 1960.
- Dondi dall’Orologio, Giovanni. Tractatus Astrarii / Publ. crit. and tradit. vers. Poulle, Emmanuel. — Genève: Droz, 2003. — ISBN 2-600-00810-1.
- Freeth, Tony; Jones, Alexander. The Cosmos in the Antikythera Mechanism(англ.) // Institute for the Study of the Ancient World at New York University (ISAW). — 2012. — № Papers 4.
- Gimpel, Jean. The Medieval Machine: The Industrial Revolution of the Middle Ages. — L.: Penguin (Non-Classics), 1977. — ISBN 978-0-14-004514-7.
- Goldstein, Bernard R. Saving the Phenomena: The Background to Ptolemy’s Planetary Theory(англ.) // Journal for the History of Astronomy : часопіс. — 1997. — № 28. — ISSN 0021-8286.
- Goldstein, Bernard R. The Arabic Version of Ptolemy’s Planetary Hypotheses(англ.) // Transactions of the American Philosophical Society : часопіс. — 1967. — Т. 4. — № 57.
- Kergoat, Morgane; Carpio, Marie-Amelie. La science portée au pinacle. Les plus beaux instruments de science invités d'honneur(фр.) // Excelsior Publications. — Science & Vie, 2010. — № 119. — С. 78-87.
- King, Henry C. Geared to the stars: the evolution of planetariums, orreries, and astronomical clocks. — Toronto: University of Toronto, 1978. — ISBN 0-8020-2312-6.
- Lemoine, Pierre. Versailles and Trianon: guide to the museum and national domain of Versailles and Trianon. — Réunion des musées nationaux, 1990. — 269 с.
- Mauricheau-Beaupré, Charles. Versailles, history and art: official guide. The palace, the gardens, the park, the Trianons, the carriage museum, the Royal Tennis Court. — Réunion des musées nationaux, 1949. — 171 с.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
|
Астрарыум на Вікісховішчы |
|---|
- Планетарый на сайце «Энцыклапедыя Кругасвет» (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 кастрычніка 2012. Праверана 3 верасня 2012.
- Сайт пра прыбор (Анасфера) (англ.)(недаступная спасылка). — Паказвае час дня і года, адсочвае зменлівыя сезоны, мадэлюе ўзыход і заход для кожнага дня ў любым месцы Зямлі. Архівавана з першакрыніцы 16 красавіка 2013. Праверана 3 верасня 2012.
- Анлайн-планетарый Эйсэ Эйсінгі (гал.). — На сайце можна назіраць за рухам планет вакол Сонца з іх рэальнай (прапарцыйна павялічанай) хуткасцю. Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2012. Праверана 3 верасня 2012.
- Вылічальнік сонечнага часу (англ.). — Гадзіны, якія паказваюць сонечны час. Праверана 3 верасня 2012.
Відэа Кароткае апавяданне пра прызначэнне Астрарыума (фр.)
Зноскі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Giovanni de Dondi ASTRARIUM (#37) (англ.)(недаступная спасылка). Carlo G. Croce. — Сайт італьянскага майстра, які ўзнавіў Астрарыум Джавані дэ Дондзі. Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2012. Праверана 9 студзеня 2013.
- ↑ Museo Galileo - Multimedia - Mechanical clocks (англ.). Музей Галілея. — Пра механічныя гадзіннікі і Астрарыум. Архівавана з першакрыніцы 3 кастрычніка 2012. Праверана 30 снежня 2012.
- ↑ Часы с Пасхальным календарем (руск.)(недаступная спасылка). Санкт-Петербургский Центр Реставрации Часов (1 мая 2006). — Журнал «Антикварное Обозрение» об астрономических часах, отображавших церковные праздники, и об Астрариуме Джованни де Донди (№ 2, май 2006). Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2012. Праверана 30 снежня 2012.
- ↑ Tourisme au pays d'Aurillac - Manifestations - Expositions (фр.). Office du Tourisme du pays d'Aurillac. — Выстаўка Астрарыума Джавані дэ Дондзі ў Château de Pesteils. Архівавана з першакрыніцы 4 кастрычніка 2012. Праверана 5 верасня 2012.
- ↑ Harris, Judith.. Celebrating Galileo in Florence — California Literary Review (англ.). Каліфарнійскі літаратурны агляд (22 сакавіка 2009). — Інфармацыя пра Галілеа Галілея і Астрарыум Джавані дэ Дондзі, прымеркаваная да „Года астраноміі“ 2009 у Рыме. Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2012. Праверана 30 жніўня 2012.
- ↑ Image of de dondi's 'astrarium', the world's first astronomical clock, 1364 (англ.). Inventory No.: 1974-0386. Science & Society Picture Library. — Рэканструкцыя Астрарыума Джавані дэ Дондзі фірмай Thwaites & Reed. Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2012. Праверана 15 жніўня 2012.
 | ||
|---|---|---|
| Базавыя канцэпцыі |  | |
| Адзінкі вымярэння, дыяпазоны і прамежкі часу |
| |
| Храналогія | ||
| Рэлігія і міфалогія | ||
| Філасофія | ||
| Фізіка | ||
| Біялогія | ||
| Псіхалогія | ||
| Сацыялогія і антрапалогія | ||
| Эканоміка | ||
| Ваенная справа | ||
| Гл. таксама | ||