Вялікая Сацыялістычная Народная Лівійская Арабская Джамахірыя

Вялікая Сацыялістычная Народная Лівійская Арабская Джамахірыя (араб.الليبية والشعبية الاشتراكية العظمى الجماهيرية العربية) — гэта афіцыйная назва, якая выкарыстоўвалася ў Лівіі паміж 1977 і 2011, пад палітычным рэжымам Муамара Кадафі.

Кадафі прыйшоў да ўлады ў 1969 годзе са звяржэннем лівійскай манархіі. У сваіх ранніх гадах ва ўладзе (1969—1977), Лівія ўзняла афіцыйную назву Лівійскай Арабскай Рэспублікі (араб. الجمهورية العربية الليبية). У 1977 годзе Кадафі прыняў новую форму праўлення і зрабіў Лівію «Джамахірыяй» ці «дзяржава мас», пры гэтым перайменаваў краіну даўшы назву Сацыялістычная Народная Лівійская Арабская Джамахірыя. У 1986 дзяржава стала называцца Вялікая Сацыялістычная Народная Лівійская Арабская Джамахірыя.

Прыход да ўлады Кадафі[правіць | правіць зыходнік]

У 1960-х гадах, Лівійская манархія сутыкаецца ўздым моцнай сацыяльнай незадаволенасці, як за кошт нераўнамернага размеркавання прыродных рэсурсаў краіны, так і далікатным міжнародным становішчам Лівіі. Лівіі пацярпела з іншымі арабскімі краінамі прыніжэння Шасцідзённай вайны ў 1967 годзе. Нягледзячы на спробы сацыяльных і палітычных рэформ на працягу дзесяці гадоў, манархічны рэжым не ў стане быў справіцца з дыскамфортам насельніцтва і склерозам у палітыцы.

1 верасня 1969 года, кароль Ідрыс I, які ў той час знаходзіўся на лячэнні ў Турцыі, у выніку дзяржаўнага перавароту быў скінуты з пасады. Змоўшчыкі, якія называюць сябе, як «Вольныя афіцэры» знаходзіліся ў кантакце з егіпецкімі спецслужбамі. Лідар змовы — малады капітан (паніжаны па дысцыплінарным прычынах, у лейтэнанты) 27-мі гадовы Муамар Кадафі. 8 верасня, імя Кадафі публічна раскрытае, калі яму было прызначана званне палкоўніка, і ў той самы дзень ён абвясціў сябе кіраўніком узброеных сіл. Савет Рэвалюцыйнага Камандавання служыў сапраўднай уладай краіны.

11 снежня прынята «канстытуцыйная дэкларацыя», «прызначаны для забеспячэння асноў арганізацыі дзяржавы ў час завяршальнай стадыі нацыянальна-дэмакратычнай рэвалюцыі». Лівійская Арабская Рэспубліка неадкладна ставіцца да пан-арабскіх пунктаў гледжання. Артыкул 1 абвяшчае: "Лівія з’яўляецца дэмакратычнай і свабоднай арабскай рэспублікай, у якой суверэнітэт належыць народу. Лівійскі народ з’яўляецца часткай арабскай нацыі. Яе мэтай з’яўляецца агульны арабскае адзінства. Артыкул 6 абвяшчае: «Мэта дзяржавы з’яўляецца рэалізацыя сацыялізму шляхам прымянення сацыяльнай справядлівасці, якая забараняе ўсе формы эксплуатацыі».

Раннія гады рэжыму[правіць | правіць зыходнік]

Першы ўрад, на чале з Сулейманам Махмудам аль-Магрыба, спрабуе прыўносіць ідэалагічнай разнастайнасць у кола ўлады. Ваенныя СРК выступаюць супраць інтэграцыі апошняга, на іх погляд гэта напад на стратэгію рэвалюцыі. 20 лістапада 1969 года, аль-Магрыба сыходзіць у адстаўку і 16 студзеня 1970 года, сам Кадафі становіцца прэм’ер-міністрам, сумяшчэнне пасаду кіраўніка дзяржавы (у якасці старшыні СРК), кіраўніка ўрада і ўсе структуры выканаўчай улады. Пяць членаў СРК прызначаюцца на пасады міністраў, але Кадафі, здаецца, у значнай ступені сканцэнтраваны на вылучэнні з арміі, дзе знаходзіцца рэальныя ўлады. У першыя месяцы, прыхільнікі рэвалюцыі не вінаваціць Кадафі ў прыняцці рашэнняў без кансультацый і акту; яны просяць прыняцця пастаяннай канстытуцыі і правядзенне свабодных выбараў. Па стане на 6 мая 1970, Кадафі арганізуе «Кангрэс рэвалюцыйнай думкі», каб абмеркаваць класіфікацыю «рабочых сіл» у Лівіі і арганізацыйных структур у краіне, пры гэтым натхнёны насерызмам і панарабізмам. Лівійскія інтэлектуалы і знакамітасці запрашаюцца да ўдзелу. Кадафі кантралюе ўсе дэбаты Кангрэсу. Ён таксама спрабуе супакоіць лівійскую буржуазію, занепакоенную рэвалюцыйным дыскусам. Новы ўрад, заснаваны 8 верасня 1970, ўсталёўвае ліквідацыю інтэлектуальнай моцы ў Лівіі на карысць дакладна прызначанага ваеннымі СРК. У гэтай сувязі Савет рэвалюцыйнага камандавання пад старшынствам Кадафі спалучае выканаўчыя і заканадаўчыя паўнамоцтвы, аб прызначэнні міністраў, і ролі ідэалагічнай арыентацыі дзяржаўнага апарату.

Спробы панарабскіх і пан-афрыканскіх саюзаў[правіць | правіць зыходнік]

Пасля прыходу да ўлады, Кадафі выступаў з планамі за саюз «арабскай нацыі», з мэтай сцерці сляды дамінавання Захаду, ўстойлівыя нават пасля дэкаланізацыі.

27 снежня, Лівія з Егіптам і Суданам падпісалі «рэвалюцыйны статут», таксама званы «Пакт Трыпалі», які запусціў праект федэрацыі, вызначаны як «рэвалюцыйны саюз», мэтай якога з’яўляецца перашкода імперыялістычным і сіянісцкім інтрыгам. Смерць Насера ў верасні 1970 года не замарудзіцца праект і прыходу да ўлады Хафеза Асада ў Сірыі прыносіць далучэнне апошніх краін да праекту. На 17 красавіка 1971 года быў абвешчаны Саюз арабскіх рэспублік, федэрацыі Егіпта, Лівіі і Сірыі і адобрана рэферэндумам у трох краінах. Судан адхіліў саюзны праект, у сувязі з унутранай палітычнай нестабільнасцю. 2 жніўня 1972, увогуле саюза Сірыя ўжо не згадваецца ў пагадненні. Хутка, прэзідэнт Егіпта Анвар Садат, вырашыў адысці ад федэрацыі. Саюза, як чакалася ў 1973 годзе не адбылося і сітуацыя прыходзіць да крызісу ў дыпламатычных адносінах паміж Егіптам і Лівіяй.

Кадафі беспаспяхова спрабаваў далучыць да блока Алжыр на чале з Хуарымам Бумедзьенам, затым пачынае яшчэ адну спробу зліцця, на гэты раз з Тунісам: 12 студзеня 1974 г, але, Хабіб Бургіба, пасля падпісання дагавора з Кадафі, рэзка зняў прапанаваны саюз. У лістападзе 1978 года, паведамляецца міжнародныя дагаворы паміж Егіптам і Лівіяй. У верасні 1980 года новы праект аб’яўляецца саюз паміж Лівіяй і Сірыяй, які не апраўдаўся. У 1981 годзе яшчэ адзін праект, які аб’ядноўвае Лівію з Чадам таксама быў кароткі. У 1984 годзе Егіпет быў адпраўлены ў адстаўку з Саюза арабскіх рэспублік, які была ў стане супакою на працягу некалькіх гадоў і на гэты раз афіцыйна спыняе сваё існаванне. У жніўні 1984 Кадафі падпісаў дагавор «араба-афрыканскага саюза» з Марока, які ў асноўным адлюстроўвае меркаванне лівійскай падтрымкі Фронту POLISARIO і гандлю паміж дзвюма краінамі.

Блок Кадафі прыняў пазней удзел у такіх установах, як Саюза арабскага Магрыба (які не прынёс чаканых вынікаў, у сувязі з лівійскай ізаляцыяй і напружанасцю, спароджанай абнаўленнем ісламістаў і вайна ў Персідскім заліве) і Супольніцтва Сахеляана-сахарскіх дзяржаў. У верасні 1999 года Лівія вітае спецыяльную сесію Арганізацыі афрыканскага адзінства, якая была прынятая пад кіраўніцтвам Кадафі, рэзалюцыі, вядомай як Сірская дэкларацыі, якая заклала асновы для трансфармацыі Афрыканскага саюза.

Джамахірыя або «дзяржавы мас»[правіць | правіць зыходнік]

У пачатку 1973 года, Муамар Кадафі сутыкаецца з сітуацыяй адмовы на рэгіянальным узроўні, яго імкненне да адзінства сустракаецца недаверам у іншых кіраўнікоў дзяржаў. Унутры краіны так сама ўзнікае адмаўленне ад супрацоўніцтва, і гэта дае падставу для з’яўлення апазіцыі ў Савеце рэвалюцыйнага камандавання. Пасля пасяджэння, падчас якога СРК прапаноўвае Кадафі сумесна з іншымі членамі Савета сысці ў адстаўку. Праз некалькі дзён, 15 красавіка 1973 г., Кадафі выступае ў Заўры з прамоваю, у якой заклікае да ўсеагульнага адзіўлення абяцаюцы «масам» пасады ў адміністрацыйным апараце. Кадафі з’яўляецца пачаткам «культурнай рэвалюцыі» ў школах, на прадпрыемствах, і ў дзяржаўных установах.

«Падрыўная» ўнутраная і знешняя палітыка паступова становіцца пераважным спосабам дзеяння Кадафі, які думае, што ён знайшоў рашэнне навакольнай стагнацыі. У 1970 годзе ён пачаў працяглы працэс «штурмавых» устаноў, па якіх грамадзяне павінны кіраваць без іншых, без пасярэднікаў.

У 1975 годзе Кадафі апублікаваў першую частку сваёй Зялёнай кнігі кароткай дактрынальнай кнігі, у якой ён выклаў ідэалагічны корпус з уласнага жыцця. «Трэцяя сусветная тэорыя» прызначана прадстаўляць «трэці шлях» з’яўляецца альтэрнатывай эксплуататарскага капіталізму і таталітарнага камунізм, абмяркоўвае прынцыпы і формы прамой дэмакратыі, якую Кадафі прапануе стварыць замест парламенцкай дэмакратыі. У жніўні 1975 адбылася спроба дзяржаўнага перавароту супраць Кадафі, на чале з дзвюма членамі Савета рэвалюцыйнага камандавання. СРК працягвае функцыянаваць як калектыўны орган прыняцця рашэнняў; але ён знікае ў сакавіку 1977. Лівія ў той момант імкнецца няўмольна да ўстанаўлення асабістай улады. Апазіцыя, рэпрэсаваных на тэрыторыі Лівіі, фарміруюць групы за мяжой. Сярод вядучых дзеячаў у другой палове 1970-х гадоў, ёсць два былых членаў СРК (Абдэль-Манейм аль-Хуні, былы міністр унутраных спраў і Амар аль-Мехэйчы) і былы прэм’ер-міністр Махмуд Сулейман аль-Магрыбі.

2 сакавіка 1977 у сваім выступе Кадафі абвяшчае аб устанаўленні новай формы праўлення. Усеагульны народны кангрэс, сустрэўся ў другі раз, і праз выступ Абдэсалама Джэлуду афіцыйна ўводзіцца ў Лівіі «улада народа» і ў той жа момант прымаецца Дэкларацыя «Аб прыходзе народнай улады». Назва краіны мяняецца на «Сацыялістычная Народная Лівійская Арабская Джамахірыя». Слова «Джамахірыя» — неалагізм, утвораны шляхам замены ў корані слова «Джумхур» (рэспубліка) адзіночнага ліку «Джумхур» (народ) на множны лік «джамахірыі» (масы).

Краіна зараз афіцыйна рэгулюецца сістэмай прамой дэмакратыі праз папулярныя камітэтаў. Вышэйшы народны кангрэс (ВНК) з’яўляецца рэзідэнцыяй выканаўчай улады ў дадатак да той заканадаўчай улады: СРК перайменаваны ў «Генеральны сакратарыят Кангрэса Галоўнага народнага». Сам Кадафі з тых часоў афіцыйна называецца Лідарам лівійскай рэвалюцыі.