Віктар Амазаспавіч Амбарцумян

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян
арм.: Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
Дата нараджэння	5 (18) верасня 1908
Месца нараджэння	Тыфліс, Тыфліская губерня[d], Расійская імперыя
Дата смерці	12 жніўня 1996(1996-08-12)[…] (87 гадоў)
Месца смерці	Бюракан, Марз Арагацотн, Арменія
Месца пахавання	Бюракан
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР  Арменія
Бацька	Амазасп Амбарцумян[d]
Дзеці	Rafael Hambardzumyan[d] і Рубен Віктаравіч Амбарцумян
Род дзейнасці	астрафізік, палітык, астраном
Навуковая сфера	астрафізіка і астраномія
Месца працы	Ленінградскі дзяржаўны ўніверсітэт, Ерэванскі дзяржаўны ўніверсітэт, НАН РА, БАА
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук (1935)
Навуковае званне	акадэмік (1943)
Альма-матар	Расійскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя А. І. Герцэна (1925) фізіка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта[d] (1928) Пулкаўская абсерваторыя (1931)
Навуковы кіраўнік	Арыстарх Апалонавіч Белапольскі
Вядомыя вучні	В. В. Собалеў
Вядомы як	адзін са стваральнікаў тэарэтычнай астрафізікі
Партыя	УКП(б)
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Акадэмія навук ГДР Леапальдзіна Расійская акадэмія навук Акадэмія навук СССР Балгарская акадэмія навук Венгерская акадэмія навук Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Французская акадэмія навук Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Індыйская нацыянальная акадэмія навук[d] Нацыянальная акадэмія навук ЗША Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Арменія Міжнародны астранамічны саюз
Прэміі
Узнагароды	прэмія Жуля Жансена[d] (1956) медаль Кэтрын Брус (1960) ганаровы грамадзянін Ерэвана[d] Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава (1971) медаль Гельмгольца[d] (1971) медаль Катэніуса[d] (1974) медаль Жансена[d] (1956) член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (24 красавіка 1969) Honored Scientist of Armenia[d] Дзяржаўная прэмія Армянскай ССР[d] (1988)
Сайт	ambartsumian.ru
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Віктар Амазаспавіч Амбарцумя́н (18 верасня 1908, Тбілісі — 12 жніўня 1996, Бюракан) — армянскі астраном і фізік, заснавальнік савецкай тэарэтычнай астрафізікі. Акадэмік АН СССР (1953) і АН Арменіі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны член акадэмій навук многіх краін. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946, 1950.

Біяграфія

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасня 1908 года. Бацька Амбарцумяна быў філолагам, спрыяў развіццю здольнасцяў сына ў галіне матэматыкі і фізікі. У 1925 годзе ён паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Ленінградскага педагагічнага інстытута. У 1926 годзе, будучы ўжо студэнтам Ленінградскага ўніверсітэта, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Рускага таварыства аматараў сусветазнаўства, не з'яўляючыся фармальна яго членам. Па заканчэнні ўніверсітэта паступіў у аспірантуру пры Пулкаўскай абсерваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.

У 1930 году Амбарцумян пабраўся шлюбам з Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам з вёскі Усолле, Салікамскага павета, Пермскай губерні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўна Шайн (першапачаткова была пляменніцай апошняй).

Пасля заканчэння аспірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградскім універсітэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР кафедру астрафізікі. У 1935 годзе без абароны дысертацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізіка-матэматычных навук. У 1939—1941 гадах быў дырэктарам абсерваторыі Ленінградскага ўніверсітэта. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградскага ўніверсітэта, узначальваў даследчы філіял універсітэта ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуіраваны навуковыя лабараторыі ўніверсітэта.

У 1939 году Амбарцумян быў абраны членам-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.

У 1943 годзе была створана Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным членам і прызначаны яе віцэ-прэзідэнтам, а прэзідэнтам стаў І. А. Арбелі. У 1947 году Амбарцумян быў абраны прэзідэнтам АН Армянскай ССР, пасля чаго абіраўся прэзідэнтам на ўсе тэрміны да 1993 года. З 1993 года стаў ганаровым прэзідэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Арменія.

У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізічнай абсерваторыі, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсерваторыяй да 1988 года.

Амбарцумян быў прэзідэнтам Міжнароднага астранамічнага саюза з 1961 да 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзідэнтам Міжнароднага Савета навуковых саюзаў (1966—1972).

Віктар Амазаспович Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 года ў Бюракане, пахаваны там жа недалёка ад вежы вялікага тэлескопа.

Навуковая дзейнасць

Аўтар навуковых прац па фізіцы зорак і туманнасцяў, зорнай дынаміцы, пазагалактычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізіцы.

Адкрыў і даследаваў зорныя сістэмы новага тыпу (т. зв. зорныя асацыяцыі).

Міжнародная прэмія ім. В. А. Амбарцумяна

Указам прэзідэнта Арменіі Сержа Саргсяна заснавана міжнародная навуковая прэмія імя астрафізіка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізіцы, а таксама ў прылеглых да яе сферах фізікі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэння прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысяч $.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).

Спасылкі

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян на сайце «Героі краіны»

• Афіцыйны сайт Архівавана 19 красавіка 2009.