Іаган Іаахім Вінкельман

Іаган Вінкельман
Johann Joachim Winckelmann
Іаган Вінкельман, партрэт працы Рафаэля Менгса, пасля 1755
Дата нараджэння	9 снежня 1717(1717-12-09)[…]
Месца нараджэння	Штэндаль, Штэндаль, Саксонія-Ангальт, Германія
Дата смерці	8 чэрвеня 1768(1768-06-08)[…] (50 гадоў)
Месца смерці	Трыест, Габсбургская манархія
Месца пахавання	Trieste Cathedral[d]
Грамадзянства	каралеўства Прусія
Род дзейнасці	мастацтвазнавец, бібліятэкар, археолаг, гісторык, пісьменнік, in-home tutor
Навуковая сфера	гісторыя мастацтваў[d], эстэтыка, мастацтвазнаўства і археалогія
Альма-матар	Гале-Вітэнбергскі ўніверсітэт (1740) Кёльнская гімназія[d] Енскі ўніверсітэт імя Фрыдрыха Шылера (1742)
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Іаган Іаахім Вінкельман (ням.: Johann Joachim Winckelmann, 9 снежня 1717, Штэндаль, Саксонія-Ангальт — 8 чэрвеня 1768, Трыест) — нямецкі мастацтвазнавец, заснавальнік сучасных уяўленняў пра антычнае мастацтва і навуку археалогіі.

Жыццё

Адукацыя

Сын беднага шаўца, Вінкельман, нягледзячы на свае вельмі бедныя матэрыяльныя сродкі, скончыў у Берліне гімназію і наведваў універсітэт у Гале, дзе займаўся пераважна старажытнай славеснасцю.

Пасля гэтага ён быў даволі доўга дарэктарам у розных сямействах, затым вывучаў медыцыну ў Іенскім універсітэце; у 1743—1748 гг. ён працаваў у вучылішча пад Берлінам, затым паступіў у бібліятэкары да графа Бюнау, у Нетніцы. Тут будучы гісторык мастацтва жыў непадалёк ад Дрэздэна і меў магчымасць часта бачыць і вывучыць сабраныя там мастацкія скарбы. Яны ўзбудзілі ў ім гарачую любоў да класічнай старажытнасці і агіду да стылю ракако, які панаваў у тагачаснай нямецкай архітэктуры і пластыцы.

Праца ў Італіі

Жаданне патрапіць у Рым і пазнаёміцца з яго помнікамі заахвоціла яго завесці перамовы з папскім нунцыем Аркінта адносна атрымання месца пры бібліятэцы кардынала Пасіянеі, але абавязковай умовай для гэтага яму быў пастаўлены пераход з лютэранства ў каталіцтва. Вінкельман адразу ж пагадзіўся. Аднак прайшоў яшчэ цэлы год, перш чым ён змог ажыццявіць мару свайго жыцця. Аўдыенцыя ў караля Саксоніі дапамагла Вінкельману атрымаць невялікую пенсію, якая дазволіла яму пакінуць Дрэздэн. 18 лістапада 1755 года Вінкельман прыехаў у Рым, дзе зблізіўся з жывапісцам Рафаэлем Менгсам, прасякнутым тымі ж, што і ён, эстэтычнымі перакананнямі і імкненнямі, і цалкам аддаўся вывучэнню антыкаў.

Узбагаціўшы свае пазнанні і пашырыўшы погляды паездкай у Неапаль і наведваннем Геркуланума і Пампеяў, якія незадоўга да таго выступілі з-пад попелу Везувія, ён склаў каталог калекцыі гем барона Стоша ў Фларэнцыі і пасля другога падарожжа ў Неапаль прыступіў да выдання «Гісторыі антычнага мастацтва» — галоўнай сваёй працы, якая пабачыла свет у 1764 г., неўзабаве (у 1767 г.) была дапоўнена «Нататкамі пра гісторыю мастацтва» і пасля перакладзена на французскую і іншыя мовы.

Гібель

Пабываўшы яшчэ раз у Неапалі, ён адправіўся ў суправаджэнні скульптара Барталамеа Кавачэпі у Германію, але даехаў толькі да Вены, адкуль вярнуўся ў Італію. Непадалёк ад Трыеста Вінкельман выпадкова пазнаёміўся з толькі што выпушчаным з турмы злачынцам Арканджэлі. Прыкінуўшыся аматарам мастацтва, Арканджэлі ўцёрся да яго ў давер з мэтай скарыстацца медалямі і грашыма, якія былі пры ім. У Трыесце, дзе Вінкельман намерваўся сесці на карабель да Анконы і спыніўся на некалькі дзён, Арканджэлі закалоў навукоўца прама ў ложку і выкраў яго пажыткі. Забойца быў калесаваны па прысудзе суда. Існуе некалькі версій гібелі Вінкельмана: магчымыя гомасексуальныя адносіны паміж ім і забойцам, шпіёнская ці палітычная гісторыя, праследаванні езуітаў і да т.п.

Ідэі

Ангеліка Каўфман. Партрэт Вінкельмана, 1764

Паводле біёграфа Вінкельмана Юсці, у вобласці мастацтва яго папярэднікам быў французскі знаўца прадмета граф Келюс.

Заслуга Вінкельмана складаецца пераважна ў тым, што ён першым праклаў шлях да разумення культурнага значэння і хараства класічнага мастацтва, ажывіў цікавасць да яго ў адукаваным грамадстве і з'явіўся заснавальнікам не толькі яго гісторыі, але і мастацкай крытыкі, для якой прапанавана ім стройная, хоць і састарэлая для нашых дзён сістэма.

У «Гісторыі мастацтва старажытнасці» (1764) І. І. Вінкельман прыпісаў «прычыны поспехаў і перавагі грэчаскага мастацтва над мастацтвам іншых народаў» уплыву «часткова клімату, часткова дзяржаўнага ладу і кіравання, і выкліканага імі складу думак, але і павазе грэкаў да мастакоў і распаўсюджванню і ўжыванню прадметаў мастацтва».

Адкрыццё паслядоўнасці стыляў у старажытным мастацтве, якое ўдалося навукоўцу, было цесна звязана з непрыманнем, якое выклікала ў яго мастацтва барока і ракако ў параўнанні з мастацтвам Высокага Адраджэння. Аналогія з гэтай зменай густу стаяла ў яго перад вачамі паўсюль, у тым ліку і пры даследаванні твораў антычнага мастацтва, і дапамагала яму падзяліць іх на гістарычныя ступені.

Паводле Вінкельмана, галоўнай задачай мастацтва павінна быць «прыгожае», якому падпарадкоўваюцца і індывідуальная праўда, і дзеянне, і эфект; сутнасць жа прыгожага складаецца ў адлюстраванні тыпу, створанага нашай фантазіяй і прыродай; у яе аснове ляжаць дасканаласць прапорцый, высакародная прастата, спакойны веліч і плаўная гарманічнасць контураў. Існуе, вучыў Вінкельман, толькі адна прыгажосць, якая мае пазачасавае значэнне, бо яна закладзена ў самой прыродзе і рэалізуецца ёю там, дзе шчасліва супадаюць ласка нябёсаў, дабратворнае ўздзеянне палітычнай свабоды і нацыянальнага характару, напрыклад, у грэкаў часоў Фідыя і Праксіцеля. Уся гісторыя мастацтва іншых народаў была для яго толькі фонам, які служыў толькі таму, каб гэта ісціна ярчэй ззяла.

Бібліяграфія

Са шматлікіх сачыненняў, пасродкам якіх распаўсюджваў ён свае высновы і ідэі, асабліва цікаўныя, акрамя вышэйзгаданых, наступныя: «Gedanken über die Nachahmung der griechischen Werke in Malerei und Bildhauerkunst» (1753), «Sendschreiben über die Gedanken von der Nachahmung» і «Дадаткі» (1756), якія належаць да гэтай працы, «Anmerkungen über die Baukunst der Alten» (1761), «Abhandlungen von der Empfindung der Schönen» (1763), «Versuch einer Allegorie» (1766) і вяликае выданне «Monumenti antichi inediti» (1767, 1768 і 1821), якое знаходзіцца ў сувязі з «Гісторыяй мастацтва».

Поўны збор сачыненняў Вінкельмана выдадзены Фернавым, Генрыхам Мэерам, Шульцэ і Зібелісам (у 1808—1825 гг., 11 томаў; другі раз у Аўгсбургу ў 1838 і наст. гг.).

Літаратура

• Винкельман, Иоганн-Иоахим // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• Лифшиц М. И. И. Винкельман и три эпохи буржуазного мировоззрения Архівавана 12 лістапада 2007.