Генуэзскія калоніі ў Паўночным Прычарнамор’і

Генуэзская крэпасць у Судаку (рэканструкцыя).

Генуэзскія калоніі ў Паўночным Прычарнамор’і — умацаваныя гандлёвыя цэнтры генуэзскіх купцоў у XIII—XV стст.

Гісторыя

Пашыраючы сферу гандлёвых аперацый пасля крыжовых паходаў і змагаючыся супраць Венецыі, якая супернічала з імі, генуэзцы, якія імкнуліся пры падтрымцы Візантыі (Німфейскі дагавор 1261 года) манапалізаваць гандаль на Чорным моры, у 1266 дамагліся ад стаўленіка Залатой арды ў Крыме Мангу-хана перадачы ім у валоданне Кафы (сучасная Феадосія), якая стала пазней цэнтрам іх калоній. У 1357 генуэзцы набылі Чэмбала (цяпер Балаклава), у 1365 — Салдаю (сучасны Судак), выцесніўшы адтуль венецыянцаў. Узніклі новыя калоніі генуэзцаў: Васпора (на тэрыторыі сучаснай Керчы), Тана (у вусці Дона), Джынестра (на тэрыторыі сучаснай Адэсы). Іх агенцтвы былі ў гарадах Матрэга (цяпер Тамань), Копа (цяпер Славянск-на-Кубані) і г.д.

Італьянскія калоніі ў Паўночным Прычарнамор’і каля 1390 г.

У калоніях жылі грэкі, армяне, італьянцы, яўрэі, татары, адыгі і іншыя народы. Да канца XIV стагоддзя яны авалодалі чарнаморскім гандлем. Праз свае апорныя пункты ў Прычарнамор’і генуэзскія купцы вялі шырокі пасродніцкі гандаль. Яны прадавалі збожжа, соль, скуры, мяхі, воск, мёд, лес, рыбу, ікру з прычарнаморскіх раёнаў, сукна — з Італіі і Германіі, алей і віно — з Грэцыі, спецыі, каштоўныя камяні, мускус — з краін Азіі, слановую косць — з Афрыкі і шматлікія іншыя тавары.

Вялікае месца займаў гандаль палоннымі (рускімі, адыгамі, аланамі), набытымі ў татарскіх ханаў і турэцкіх султанаў. Рабыні славянскага паходжання адзначаюцца ў XIV стагоддзі ў натарыяльных актах некаторых італьянскіх і паўднёвафранцузскіх гарадоў (Русільён). Пра рабоў-скіфаў згадвае знакаміты паэт Петрарка ў сваім лісце да архібіскупа Генуэзскага Гвіда Сетэ.

Гандаль генуэзцаў з Чаркесіяй атрымаў значнае развіццё. Генуэзцы ўвозілі на Паўночна-Заходні Каўказ папяровыя і шаўковыя тканіны, італьянскія сукна і бакасіны, медныя і жалезныя вырабы, прадметы раскошы, золата, срэбра і каштоўныя камяні, соль і да т.п. Гандаль італьянцаў з горцамі насіў для адыгаў нераўнапраўны характар. Італьянцы жорстка рэгламентавалі кошты на соль, у якой востра мела патрэбу мясцовае насельніцтва. У сваю чаргу для генуэзскіх купцоў важнае значэнне меў вываз хлеба. Чаркескі хлеб паступаў у Заходнюю Еўропу, Візантыю і Трапезундскую імперыю. Увоз хлеба з Крыма і Чаркесіі меў для Візантыі такое важнае значэнне, што яго спыненне ў 1343 выклікала пагрозу голаду ў гэтай дзяржаве.

Гандлявалі генуэзскія купцы таксама і ў рускіх землях. Выхадцы з генуэзскіх калоній (руская назва — фрагі) — жылі ў Маскве, дзе ў XIV—XV стст. існавала карпарацыя купцоў — суражан, якія спецыялізаваліся на гандлі з Генуэзскімі калоніямі. Генуэзскія калоніі былі добра ўмацаваны, у крэпасцях меліся гарнізоны (рэшткі крапасных збудаванняў захаваліся ў Балаклаве, Судаку, Феадосіі). Генуэзцы падтрымлівалі саюзніцкія адносіны з залатаардынскімі ханамі, якія фармальна з’яўляліся вярхоўнымі валадарамі тэрыторый калоній, але падавалі ім поўнае самакіраванне, захоўваючы ўладу толькі над падданымі ханаў. У 1380 генуэзская пяхота ўдзельнічала на баку Мамая ў Кулікоўскай бітве. Тым не менш, калоніі неаднаразова падвяргаліся нападам і спусташэнню з боку ханаў (1299, 1308, 1344—1347, 1396—1397).

Найбольш буйной калоніяй была Кафа, якая з’яўлялася развітым цэнтрам рамяства. Пасля падзення Візантыі ў 1453 Генуя саступіла чарнаморскія калоніі свайму банку Сан-Джорджа (банк Св. Георгія). Міжнароднае становішча калоній пагоршылася: узмацніўся ваенна-палітычны ціск Крымскага ханства, абвастрыліся адносіны з княствам Феадора ў Крыме. У 1475 генуэзскія калоніі былі заваяваны асманскімі войскамі пад камандаваннем пашы Гедыка Ахмеда і ўключаны ў склад Асманскай дзяржавы. Даўжэй іншых (да 1482 года) на Таманскім паўвостраве пратрымаліся прадстаўнікі генуэзскага арыстакратычнага роду Гізольфі.

Ад генуэзскага перыяду ў Крыме захаваліся рэшткі крапасных сцен, вежаў і палацаў у Кафе і Чэмбала, пабудаваныя пад кіраўніцтвам італьянскіх архітэктараў крэпасць і консульскі замак у Солдаі. У 1951 годзе ў Феадосію на тэрыторыі генуэзскай крэпасці вяліся археалагічныя раскопкі, якія далі каштоўны матэрыял для вывучэння гісторыі горада, яго рамёстваў і гандлю.

Спіс генуэзскіх калоній у Паўночным Прычарнамор’і

Тэрыторыя цяперашняй Украіны:

Чырвоным вылучаны генуэзскія ўладанні ў Крыме

• У Крыме — Газары:
  • Кафа — Caffa (Феадосія)
  • Чэмбала — Cembalo (Балаклава)
  • Солдая — Soldaia (Судак)
  • Васпора — Vosporo (Керч)
  • Капітанства Готыя (Capitanatu Gottie)
    • Consulatus Gorzoni (Грузуі)(Гурзуф)
    • Consulatus Pertinice (Партэніт)
    • Consulatus Jalite (Ялта)
    • Consulatus Lusce (Алушта)
  • Сарсона (Херсанес Таўрычаскі)
• Вусце Днестра
  • Самастра (Манкастра) — Samastro (Moncastro; Белгарад-Днястроўскі)
• Узбярэжжа Адэскага заліва
  • Джынестра — Ginestra (Адэса-Лузанаўка)
• Вусце Дуная
  • Лікастома — Licostomo (Кілія)

Тэрыторыя цяперашняй Расіі:

• Вусце Дона
  • Тана — Tana (Азоў)
• Тэрыторыя цяперашняга Краснадарскага края
  • Матрэга — Matrega (Тмутаракань) (цяпер станіца Тамань)
  • Копа — Copa (Капыл, цяпер горад Славянск-на-Кубані)
  • Мапа — Mapa (Анапа)
  • Бата — Bata (Новарасійск)
  • Каста — Casto (Хаста)
  • Ліяш — Layso (Адлер)
  • Маўралака — Mavrolaco (Геленджык)

Тэрыторыя цяперашняй Абхазіі:

• • Абхазія — Abcasia (Цандрыпш)
  • Какары — Chacari (Гагра)
  • Санта-Сафія — Santa Sophia (Алахадзы)
  • Песонка — Pesonqa (Піцунда)
  • Кава-дзі-Букса — Cavo di Buxo (Гудаўта)
  • Нікапсія — Niocoxia (Новы Афон)
  • Себастаполіс (Сухум)

Тэрыторыя цяперашняй Грузіі:

• • Ло Ваці (Батумі)

Літаратура

• Гавриленко О. А. Судова система кримських колоній Генуї (друга половина XIII — середина ХV ст.) // Вісник Харківського національного університету ім. В.Н. Каразіна. – № 945. – Серія «Право». – 2011. — С. 49-53.
• Гавриленко О. А. Основні риси цивільного процесу в північнопричорноморських колоніях Генуї (друга половина XIII — третя чверть ХV ст.) // Ученые записки Таврического национального университета им. В.И. Вернадского. Сер. «Юридические науки». – Т. 24 (63). – 2011. – № 2.. — С. 17-22.(недаступная спасылка)
• Зевакин Е. С., Пенчко Н. А. Очерки по истории генуэзских колоний на Западном Кавказе в XI и XV веках // ИЗ. — T. 3. — М., 1938.
• Секиринский С. Очерки истории Сурожа IX—XV веках. — Симферополь, 1955.
• Соломин А. В. Христианские древности Малой Абхазии. — М., 2006.
• Сыроечковский В. Е. Гости-сурожане. — М-Л., 1935

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Генуэзскія калоніі ў Паўночным Прычарнамор’і
• Самір Хотка. Генуэзцы ў Чаркесіі (1266—1475)