Табольск

Горад Табольск руск.: Тобольск Герб Сцяг Краіна Расія Суб’ект федэрацыі Цюменская вобласць Каардынаты 58°11′43″ пн. ш. 68°15′29″ у. д. Заснаваны каля ліпень 1587 Плошча 222 км² Вышыня цэнтра 90 м Насельніцтва ▲103 175 чал. (2023) Часавы пояс UTC+5 Тэлефонны код 3456 Паштовыя індэксы 626128 • 626150 • 626159 Код АКАТП 71410000000 Афіцыйны сайт tobolsk.admtyumen.ru (руск.) Табольск на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Табо́льск (руск.: Тобо́льск) — горад (з 1590 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Табольскага раёна Цюменскай вобласці.

Геаграфія

Табольск знаходзіцца за 247 (254) км на паўночны ўсход ад Цюмені ў месцы ўпадзення ракі Табол у Іртыш, за 14 км ад чыгуначнай станцыі Табольск. Па ўсходняй ускраіне горада пралягае аўтамабільная дарога Р404 Цюмень—Ханты-Мансійск. Дзейнічаюць аэрапорт і рачны порт.

Гісторыя

Выгляд са званіцы Праабражэнскай царквы. Фота С. М. Пракудзіна-горскага. 1912 год

Табольск заснаваны ў 1587 годзе атрадам казакоў Д. Чулкова на Траецкім мысе як Табольскі астрог. Да 1590 года быў адміністрацыйна падпарадкаваны гораду Цюмень. У 1600 годзе перанесены з Траецкага мыса на мыс Чукман. У 1606—1609 гадах быў пабудаваны драўляны горад, які быў знішчаны пажарамі 1643, 1677 і 1680 гадоў. У XVII—XVIII стагоддзях Табольск быў ваенна-адміністрацыйным, палітычным і культурным цэнтрам Сібіры. Тут пісаліся летапісы, адкрыліся першыя ў Сібіры школы, драматычны тэатр (заснаваны ў 1705 годзе), друкарня, збройны завод, гасціны двор, шклозавод (заснаваны ў 1751 годзе), палатняная і шаўкаткацкая мануфактуры. Выдаваўся часопіс «Тобольск, превращающийся в Ипокрену». З 1620 года цэнтр Сібірскай епархіі. У канцы 1680-х — 1720-х гадах на Траецкім мысе узведзены адзіны ў Сібіры каменны крэмль. З 1708 года горад Табольск, адміністрацыйны цэнтр Сібірскай губерні, з 1782 года — Табольскага намесніцтва, у 1796—1917 — Табольскай губерні (у 1822—1839 гадах — Заходне-Сібірскага генерал-губернатарства). У 1773—1774 гадах горад быў апорным пунктам урада пры задушэнні сялянскай вайны Емяльяна Пугачова.

Савецкая ўлада ў Табольску ўсталявана 9 красавіка 1918 года. У чэрвені 1918 — кастрычніку 1919 года горад быў пад кантролем белых войскаў. 21 кастрычніка 1919 года заняты часткамі Чырвонай Арміі і чырвонымі партызанамі. У 1919—1920 гадах павятовы горад Табольскай губерні, у 1920—1923 гадах — Цюменскай губерні. З 21 лютага па 8 красавіка 1921 года Табольск пад кантролем удзельнікаў Заходнесібірскага паўстання. Адміністрацыйны цэнт акругі (1923—1932, 1935—1944) і раёна (з 1924) Уральскай, Обска-Іртышскай (1934), Омскай (1934—1944), Цюменскай (з 1944 года) абласцей.

Насельніцтва

Год Колькасць 1976 65 600 1987 82 000 1999 97 000 Год Колькасць 2002 92 880 2010 99 694 2015 98 200 Год Колькасць 2017 98 886 2018 98 998 2023 103 175

Гарады-пабрацімы

•  Печ, Рэспубліка Косава
•  Сургут, Расія

Вядомыя ураджэнцы і жыхары

• Аляксандр Гаўрылавіч Абдулаў (1953—2008) — савецкі і расійскі акцёр тэатра і кіно.
• Мікалай Іназемцаў (1889—1948) — беларускі мітрапаліт.
• Карусь Каганец (1868—1918) — беларускі паэт, драматург, мовазнавец, мастак, скульптар, грамадскі дзеяч.
• Дзмітрый Іванавіч Мендзялееў (1834—1907) — рускі вучоны.
• Васіль Рыгоравіч Пяроў (1834—1882) — рускі жывапісец і графік.
• Пётр Паўлавіч Яршоў (1815—1869) — рускі пісьменнік.

Літаратура

• Лаўрэцкі Г. А. (архітэктура), Ярмоленка В. А. (беларусы ў Табольску). Табо́льск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 367—368. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Тобо́льск / Кириллов В. В. (архитектура) // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 17. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Тобо́льск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 481. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Тобо́льск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 441. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Тобо́льск // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 418. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).
• Тобольск // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• Информационный портал города Тобольска (руск.)
• История города Тобольска // Тюменскаяобласть.рф (руск.)
• Диана Тесленко Культурный гид по Тобольбску // Культура. РФ (руск.)
• Город радости и боли: почему непременно нужно поехать в Тобольск // «Известия» (руск.)