Дзяржава тараскаў

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Каганец для ладана з выявай бажства ў «галаўным уборы Тлалок», 1350—1521 гг. н. э.

Дзяржава тараскаў або Дзяржава Тараска — зніклая дзяржава, якая існавала ў дакалумбавай Месаамерыцы, і тэрыторыя якой прыкладна супадала з тэрыторыяй сучаснага мексіканскага штата Мічаакан. К часу іспанскага заваявання Тараска была другой па велічыні дзяржавай на тэрыторыі сучаснай Мексікі.

Дзяржава была заснавана ў пачатку XIV стагоддзя народам пурэпеча і была падначалена іспанцамі у 1530 г. Беспаспяховае паўстанне супраць іспанцаў падняла дачка апошняга кіраўніка, прынцэса Эрэндыра. У 1543 г. на яго тэрыторыі створана іспанскае губернатарства Мічаакан (на мове науатль гэта слова, якім ацтэкі называлі дзяржаву Тараска, азначала «месца тых, у каго ёсць рыба»). На мове пурэпеча, стваральнікаў дзяржавы, іх краіна звалася Iréchecua Tzintzuntzáni, гэта значыць «землі Цынцунцана».

Разам з пурэпеча, якія складалі большасць у дзяржаве, у ёй таксама пражывалі народы нахуа, атамі, матлацінка і чычымекі. Гэтыя народы паступова асіміляваліся, увайшлі ў склад пурэпеча.

Дзяржава Тараска складалася з сеткі падданых правінцый і паступова стала моцна цэнтралізаванай, на чале з «каконці», царом краіны. Сталіца Тараска знаходзілася ў горадзе Цынцунцан на беразе возера Пацкуара. Паводле падання, горад заснаваў першы «каконці», якога звалі Тарыакуры. У горадзе правіла дынастыя Уакусеча («арлы» на мове пурэпеча).

Грозным супернікам Тараска была імперыя ацтэкаў, з якой вяліся працяглыя вайны. Дзяржава Тараска блакавала экспансію ацтэкаў на паўночным захадзе, умацавала і добра ахоўвала свае межы з ацтэкамі.

З-за сваёй адноснай ізаляванасці ў Месаамерыцы Тараска мела мноства культурных рыс, зусім адрозных ад іншых культур дадзенага рэгіёна. Тараска — адна з нешматлікіх месаамерыканскіх дзяржаў, дзе метал выкарыстоўваўся для гармат і ўпрыгажэнняў.

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Тэрыторыя, дзе ўтварылася дзяржава тараскаў, уяўляе сабой высакагорны вулканічны рэгіён, які ўтварае заходнюю частку гор Меса-Сентраль ў Мексіцы паміж дзвюма вялікімі рэкамі, Лерма і Бальсас. Рэгіён уключае ўмераную, субтрапічную і трапічную кліматычныя зоны, з кайназойскімі вулканічнымі гарамі і горнымі азёрамі на вышыні больш чым 2000 метраў над узроўнем мора, аднак у паўднёва-заходняй прыбярэжнай частцы ёсць і больш нізкія вобласці. Найбольш распаўсюджаныя тыпы глебы на цэнтральным плато — маладыя вулканічныя андасолі, лувісолі і менш урадлівыя акрысолі. Расліны — у асноўным хвоі і елкі. На поўначы каля ракі Лерма маецца вялікая колькасць абсідыяну, тэрмічныя крыніцы.

Дзяржава тараскаў узнікла на ўзбярэжжы возера Пацкуара.

Гісторыя дзяржавы Тараска[правіць | правіць зыходнік]

Разваліны Цынцунцана, сталіцы дзяржавы Тараска

Раннія археалагічныя сведчанні[правіць | правіць зыходнік]

Будучая тэрыторыя Тараска была населена як мінімум з пачатку дакласічнага перыяду паводле месаамерыканскай храналогіі. Выяўленыя сведчанні ранелітычнага перыяду да 2500 г. да н. э., такія, як флейтападобныя кідальныя прылады і каменны посуд. Найбольш старажытныя археалагічныя стаянкі датуюцца каля 1200 да н. э. Найбольш вядомай археалагічнай культурай дакласічнага перыяду з’яўляецца культура Чыпукуара. Стаянкі культуры Чыпукуара выяўленыя ў асноўным на астравах возера, што можа гаварыць аб іх сувязі з больш позняй культурай тараскаў (пурэпеча). З часу ранняга класічнага перыяду ў мічааканскім рэгіёне пачынаюць з’яўляцца стадыёны для гульні ў мяч і іншыя прадметы, якія сведчаць аб уплыве Тэатыўакана.

Этнагістарычныя крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

Найбольш карыснай з этнагістарычных крыніц з’яўляецца «Паведамленне з Мічаакана»[es] (ісп.: Relación de Michoacán), якое склаў каля 1540 францысканскі святар Фрай Хераніма дэ Акала. Гэты дакумент змяшчае пераклады і пераказы хронік дзяржавы тараскаў, запісаныя са слоў мясцовай знаці. У дакуменце падрабязна апісваецца не толькі гісторыя дзяржавы, але таксама рэлігія і грамадскі лад. На жаль, першая частка дакумента захавалася толькі часткова. Сярод іншых крыніц можна згадаць шэраг кароткіх ілюстраваных рукапісаў, з якіх найбольш вядомай з’яўляецца Lienzo de Jucutacuto.

Заснаванне і пашырэнне[правіць | правіць зыходнік]

Познекласічны перыяд месаамерыканскай храналогіі на берагах возера Пацкуара пасяліліся як мінімум два народы, не роднасныя пурэеча: носьбіты мовы науатль — у Харакуара, і некаторыя чычымекскія культуры — на паўночных берагах.

Згодна з «Паведамленнем з Мічаакана», правадыр-прарок народа пурэпеча, якога звалі Тарыакуры, вырашыў аб’яднаць абшчыны, якія пражывалі на берагах Пацкуара, у адзіную моцную дзяржаву. Каля 1300 г. ён распачаў першы заваявальны паход, і прызначыў сваіх сыноў Хірыпана і Тангашаана (Тангашуана) кіраўнікамі гарадоў Іўатцыё і Цынцунцана адпаведна, а сам кіраваў у Пацкуары. Пасля смерці Тарыакуры (каля 1350), яго дынастыя кантралявала ўсе буйныя цэнтры вакол возера Пацкуара. Яго сын Ірыпан (Hiripan) працягнуў экспансію ў раён возера Куітцэа.

Ірыпан, а пазней яго брат Тангашуан I пачалі насаджаць сістэму даніны і кансалідаваць сваю імперыю. Яны стварылі развітую сістэму бюракратыі і падзялілі паміж прадстаўнікамі шляхты вобласці імперыі і права на збор падаткаў. У наступныя гады ў дзяржаву былі ўключаныя спачатку горныя рэгіёны (Сьера-Тараска), затым рэгіён каля ракі Бальсас.

У гады праўлення каконці Цыцыпандакуарэ адбылося заваяванне некалькіх рэгіёнаў, якія, аднак, былі ізноў страчаныя ў выніку нападу ацтэкаў. У 1460 дзяржава тараскаў дасягнула ўзбярэжжа Ціхага акіяна ў раёне цяперашняга горада Сакатула (Zacatula), распаўсюдзілася да даліны Талука, а ў паўночнай частцы дасягнула тэрыторыі цяперашняга штата Гуанахуата. У 1470-я гг. ацтэкі пад кіраўніцтвам Ашаякатля захапілі шэраг прыгранічных тараскавых гарадоў і ўшчыльную падышлі да цэнтра дзяржавы, аднак у рэшце рэшт былі разгромленыя. Вопыт гэтай вайны прымусіў кіраўніка Тараска яшчэ больш умацаваць мяжу з ацтэкамі шляхам збудавання ваенных цэнтраў. Ён таксама дазволіў родам атамі і матлацынка, якіх ацтэкі выгналі з родных зямель, пасяліцца на прыгранічных тэрыторыях пры ўмове, што тыя будуць прымаць удзел у абароне тарасксавых зямель. Пачынаючы з 1480 ацтэкскі кіраўнік Аўіцотль узмацніў барацьбу з тараскамі. У нападах на землі тараскаў удзельнічалі і іншыя народы — саюзнікі ацтэкаў — такія, як матлацінка, чанталі і куітлатэкі. Тараскі на чале з каконці Суангуа адбілі атакі, аднак пашырэнне дзяржавы тараскаў затармазілася да прыбыцця іспанцаў праз два гады пасля прыходу да ўлады апошняга з кіраўнікоў незалежнай дзяржавы тараскаў, Тангашуана II.

Статуэтка у выглядзе каёта,[1] магчыма, выява бога-каёта Уіцымангары.[2] Вышыня: 43,5 см

Заняпад дзяржавы тараскаў[правіць | правіць зыходнік]

Даведаўшыся пра падзенне ацтэкскай імперыі, каконці Тангашуан II адправіў пасланцаў да іспанскіх пераможцаў. Некалькі іспанцаў адправіліся разам з імі ў Цынцунцан, дзе іх прадставілі кіраўніку і адбыўся абмен падарункамі. Іспанцы вярнуліся разам з залатымі прадметамі, што абудзіла цікавасць Картэса да дзяржавы тараскаў. У 1522 г. іспанскія войскі пад камандаваннем Крыстабаля дэ Аліда былі накіраваны на тэрыторыю Тараска і праз некалькі дзён дасягнулі Цынцунцана. Войска тараскаў налічвала многія тысячы воінаў, магчыма, каля 100 тысяч, аднак у крытычны момант яно адмовілася ад барацьбы[3]. Тангашуан падпарадкаваўся іспанскай адміністрацыі і за гэта атрымаў даволі шырокую аўтаномію. Гэта прывяло да дзіўнага двоеўладдзя, бо Картэс і Тангашуан лічылі сябе кіраўнікамі Мічаакана на працягу некалькіх наступных гадоў: насельніцтва плаціла даніну абодвум. Калі іспанцы выявілі, што Тангахуан аддаваў іспанцам толькі невялікую частку той даніны, якую ён атрымліваў з насельніцтва, супраць яго быў накіраваны вядомы сваёй жорсткасцю Нуньё дэ Гусман, саюзнікам якога стаў тарасканскі дваранін Дон Пэдра Панса Куініерангары. Тангашуан быў узяты ў палон і пакараны[4]. Пачаўся перыяд гвалту і беспарадкаў. Дачка Тангашуана, Прынцэса Эрэндзіра, падняла паўстанне, але яно скончылася разгромам паўстанцаў. На працягу наступных некалькіх гадоў іспанскі ўрад прызначыў марыянетачных кіраўнікоў Тараска, аднак калі Нуньё страціў давер і быў адкліканы ў Іспанію, у Тараска быў накіраваны біскуп Васка дэ Кірога для навядзення парадку. Ён хутка заваяваў аўтарытэт у мясцовага насельніцтва, якое спыніла супраціўленне і прызнала іспанскае валадарства.

Зноскі

  1. American Museum of Natural History.
  2. Covarrubias, p. 103.
  3. Gorenstein (1993, xiv).
  4. Гл. Gorenstein (1993, xv). Згодна з некаторымі крыніцамі, Тангашуана II працягнулі прывязаным да коней, пасля спалілі.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Covarrubias, Miguel (1957). Indian Art of Mexico and Central America. New York: Alfred A. Knopf.
  • Gorenstein, Shirley (1993). "Introduction". In Helen Perlstein Pollard (рэд.). Taríacuri’s Legacy: The Prehispanic Tarascan State. The Civilization of the American Indian series, vol. 209. Norman: University of Oklahoma Press. p. xiii-xx. ISBN 0-8061-2497-0. OCLC 26801144.
  • Pollard, Helen Perlstein (1993). Taríacuri’s Legacy: The Prehispanic Tarascan State. The Civilization of the American Indian series, vol. 209. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-2497-0. OCLC 26801144.
  • Silverstein, Jay (2001)."The southeastern extent of Tarascan imperialism". Abstract of a paper presented at the 100th Annual Meeting of the American Anthropological Association, Washington, D.C..
  • Weaver, Muriel Porter (1993). The Aztecs, Maya, and Their Predecessors: Archaeology of Mesoamerica (3rd edition ed.). San Diego, CA: Academic Press. ISBN 0-12-739065-0. OCLC 25832740. {{cite book}}: |edition= мае залішні тэкст (даведка)

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]