Жабы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ядомая жаба на лісце гарлачыка

Жабы — агульнаўжывальная назва групы жывёл з атрада бясхвостых земнаводных. У шырокім сэнсе тэрмін жаба адносяць да ўсіх прадстаўніцам атрада бясхвостых. У вузкім сэнсе гэтая назва прымяняецца па адносіне к прадстаўніцам сямейства сапраўдных жаб. Лічынкі жаб — апалонікі.

Жабы распаўсюджаныя па ўсім зямным шары — ад тропікаў да субарктычны рэгіёнаў; найбольшая разнастайнасць засяроджана ў вільготных трапічных лясах.

Памеры дарослых асобін вар’іруюць ад 8 мм (вузкарот Paedophryne amauensis) да 32 см (жаба-галіяф). Прадстаўнікі атрада маюць каранастае тулава, выступаючыя вочы, раздвоены язык і сагнутыя пад тулавам канечнасці; хвост адсутнічае. Асяроддзе пражывання жаб на ўсіх стадыях развіцця ўключае прэснаводныя вадаёмы, а для дарослых асобін — дадаткова сушу, кроны дрэў і падземныя норы. Найбольш характэрны спосаб перамяшчэння жаб ўяўляе сабой скачкі, але розныя віды асвоілі дадатковыя спосабы: хаду і бег, плаванне, дрэвалазанне, планаванне.

Пакровы жаб багатыя залозамі, скурныя вылучэнні некаторых відаў вельмі атрутныя. Афарбоўка жаб вар’іруецца ад маскіровачнага бурага, зялёнага і шэрага да самых яскравых чырвоных, жоўтых і чорных колераў, як правіла, якія сігналізуюць аб атрутнасці (або мімікрыруючых пад яе). Скура жаб праніцаема для вады, але розныя адаптацыі дазваляюць ім пазбягаць празмернай страты вільгаці пры наземным ладзе жыцця.

Як правіла, жабы кідаюць ікру ў вадзе. З ікрынак вылупляюцца водныя лічынкі, апалонікі, якія маюць жабры і хвасты. Апалонікі праходзяць стадыю метамарфоза, у канцы якой ператвараюцца ў дарослых асобін. У той жа час, некаторыя віды адкладаюць ікру на сушы, а іншыя не праходзяць стадыю апалонікі. Дарослыя асобіны большасці відаў з’яўляюцца драпежнікамі, чыя дыета складаецца з дробных беспазваночных, але ёсць і ўсяедныя віды і нават некалькі відаў, якія сілкуюцца садавіной.

Жабы здольныя выдаваць шырокі дыяпазон гукавых сігналаў, асабліва ў шлюбны сезон. Назірання за жабамі выявілі складаныя схемы паводзінаў у шлюбных рытуалах, пры пагрозе для жыцця і ў іншых сітуацыях.

Многія віды жаб знаходзяцца пад пагрозай вымірання[1].

Людзі ўжываюць жаб у ежу, утрымоўваюць у якасці хатніх жывёл, акрамя таго, жабы служаць зручнымі мадэльнымі арганізмамі для біялагічных даследаванняў.

Арэал[правіць | правіць зыходнік]

Жабы распаўсюджаныя практычна на ўсёй сушы. Выключэнні складаюць вялікія пясчаныя пустыні Сахара і Руб-Эль-Халі, найбольш халодныя вобласці — Грэнландыя, Таймыр і іншыя высокашыротныя раёны Арктыкі, Антарктыда, а таксама некаторыя выспы, аддаленыя ад кантынентаў[2][3]. Акрамя таго, натуральны арэал жаб не ўключаў паўднёвы востраў Новай Зеландыі, але пасля некалькіх спробаў штучнага ўкаранення па меншай меры два віды (Litoria raniformis і Litoria ewingii) заснавалі на ім ўстойлівыя папуляцыі[4]. Многія віды маюць абмежаванае распаўсюджванне з-за кліматычных або геаграфічных бар’ераў, напрыклад, праліваў, горных хрыбтоў, пустыняў; папуляцыі могуць быць ізаляваныя таксама з-за перашкод, створаных чалавекам — аўтатрас, лясных прасек і да т. п.[5] У трапічных рэгіёнах краявідная разнастайнасць, як правіла, вышэй, чым у раёнах з умераным кліматам[6]. Некаторыя віды жаб адаптаваныя для выжывання ў негасцінных умовах, напрыклад, у пустынях[7] ці у халодным клімаце. Так, Rana sylvatica, чый арэал часткова ляжыць за паўночным палярным кругам, на зіму закопваецца ў зямлю. Нягледзячы на глыбокае прамярзанне глебы, высокая канцэнтрацыя глюкозы ў тканках дазваляе гэтай жабе перажыць зіму ў стане анабіёзу.

З-за водапранікальнай скуры большасць жаб няздольныя жыць у салёных і саланаватых вадаёмах. Адзінае выключэнне — жаба-крабаед (Fejervarya cancrivora), якае жыве ў мангравых зарасніках Паўднёва-Усходняй Азіі. Дзякуючы высокаму ўтрыманню мачавіны ў крыві гэтая жаба і яе апалонікі могуць пераносіць акіянічную салёнасць (на працягу кароткага часу) і доўгі час жыць у саланаватай вадзе.

Класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]

Усе жабы ставяцца да атрада бясхвостых земнаводных. Марфалагічныя характарыстыкі дарослага жабы ўключаюць у сябе, сярод іншага, 9 або менш предтазовых пазванкоў, доўгую, накіраваную наперад подвздошную костку, наяўнасць урастыля і адсутнасць хваста, скарочаныя па параўнанні з заднімі пярэднія канечнасці, злітаваныя разам лакцявую і прамянёвую косткі пярэдніх канечнасцяў, а таксама большабярцовую і малабярцовую косткі задніх канечнасцяў, падоўжаную шчыкалатку, бяззубую ніжнюю сківіцу і падскурныя лімфатычныя прасторы, размешчаныя паміж скурай і цягліцавым пластом[8]. Лічынкі жаб (апалонікі) маюць адно цэнтральнае дыхальнае адтуліну (брызгальца) і ротавыя варонкі, забяспечаныя кератынавымі зубчыкамі.

Некаторыя віды жаб фармуюць міжвідавыя гібрыды. Так, напрыклад, ядомая жаба ўяўляе сабой натуральны гібрыд сажалкавай (Pelophylax lessonae) і азёрнай (P. ridibundus) жаб[9][10].

Анатомія і фізіялогія[правіць | правіць зыходнік]

Агульная характарыстыка[правіць | правіць зыходнік]

Рэнтгенаўскі здымак жабы Paedophryne swiftorum

У дарослых жаб ёсць парныя пяціпальцыя канечнасці, тыповыя для наземных пазваночных жывёл. Цела шырокае, кароткае і сплошчанае. Дарослыя асобіны не маюць хваста (губляюць яго падчас метамарфоза); хваставы аддзел пазваночніка ператвораны ў палачкападобную костку урастыль; рэбры адсутнічаюць. Валодаюць добра развітымі канечнасцямі; заднія канечнасці даўжэй пярэдніх, маюць больш магутную мускулатуру і звычайна прыстасаваныя да прыгання. Голая скура жаб багатая залозамі і праніцаема для вады і газаў[11].

Шкілет ядомай жабы

Апорна-рухальная сістэма[правіць | правіць зыходнік]

Шкілет жаб, як і ў іншых наземных пазваночных, уключае чэрап, пазваночнік, паясы канечнасцяў і шкілет свабодных канечнасцяў[12].

Чэрап[правіць | правіць зыходнік]

Чэрап сплошчаны, пераважна храстковай[13]. Бакавыя затылочные косткі ўтвараюць парныя затылочные мышчалкі, якія злучаюць чэрап з шыйным пазванком.

Пазваночнік[правіць | правіць зыходнік]

Пазваночнік жаб складаецца з чатырох аддзелаў — шыйнага, тулаўнага, крыжавога і хваставога. Шыйны і крыжавы аддзелы ўключаюць ўсяго па адным позвонку. У тулаўным аддзеле 7 пазванкоў. Усе пазванкі хваставога аддзела зрасліся ў адзіную косць — урастыль.

Паясы канечнасцяў[правіць | правіць зыходнік]

Пояс пярэдніх канечнасцяў складаецца з парных лапатак, ключыц і каракоідаў і няпарнай грудзіны. Пояс задніх канечнасцяў складаецца з падуздышных і сядалішчнага костак. Сядалішчныя косткі злучаныя лабковым храшчом.

Канечнасці[правіць | правіць зыходнік]

Litoria tyleri. Добра бачныя шырокія пальцы і міжпальцавыя перапонкі

Будова канечнасцяў жаб вар’іруе ад віду да віду і залежыць ад асяроддзя пражывання — наземнага, воднага або дрэвагага. Як правіла, жабы здольныя здзяйсняць рэзкія рухі, што дазваляе ім лавіць здабычу і выслізгваць ад драпежнікаў. Эфектыўныя спосабы перамяшчэння забяспечваюцца некалькімі асаблівасцямі будовы канечнасцяў:

  • У многіх жаб, якія жывуць у водным асяроддзі, маюцца плавальныя перапонкі паміж пальцамі. Існуе карэляцыя паміж адноснай плошчай перапонак і доляй часу, якое жывёла праводзіць у вадзе[14]. Так, напрыклад, у афрыканскай жабы роду Hymenochirus, якая вядзе выключна водны лад жыцця, плавальныя перапонкі зачыняюць вялікую частку прамежку паміж пальцамі, тады як у аўстралійскай жабы Litoria caerulea, якая праводзіць большую частку жыцця на дрэвах, перапонкі пакрываюць ад чвэрці да паловы плошчы гэтых прамежкаў.
  • У жаб, вядучых драэвавы лад жыцця, часта можна назіраць адмысловыя падушачкі на пальцах, якія дазваляюць ім трымацца на вертыкальных паверхнях. Добрае счапленне з шурпатымі паверхнямі забяспечваецца за кошт зубчастых мікравырастаў эпітэлія на паверхні гэтых падушачак. Акрамя таго, тут размешчаны шматлікія слізістыя залозы, якія сакрэтуюць слізь у прастору паміж клеткамі падушачак, якое мае выгляд тонкіх канальчыкаў. Слізь добра змочвае гладкія паверхні і дазваляе бясхвостаму ўтрымлівацца на іх за кошт капілярнага прыцягнення[15]. Многія дрэвавыя жабы маюць характэрную асаблівасць будовы сцегнавога сустава, якая дазваляе ім перасоўвацца не толькі скачкамі (як іншыя жабы), але і крокам. У дрэвавых жаб, якія жывуць на вялікай вышыні, таксама можна выявіць міжпальцевые перапонкі. У гэтых відаў перапонкі адаптаваныя для запаволення падзення, а ў некаторых відаў нават для планавання[16].
  • У наземных жаб вышэйзгаданыя адаптацыі адсутнічаюць. Іх заднія канечнасці, як правіла, валодаюць больш развітой мускулатурай, па параўнанні з іх воднымі і дрэвавымі субратамі. У некаторых наземных відаў, якія рыюць глебу, можна выявіць на кончыках пальцаў невялікія мазалі, прыстасаваныя для капання.

Развіццё канечнасцяў можа быць ускладнена ў некаторых сітуацыях:

  • Адна з зародкавых задніх канечнасцяў апалонікі можа быць з’едзена драпежнікам, напрыклад, лічынкай страказы. У большасці выпадкаў гэта не перашкаджае рэгенерацыі паўнавартаснай канечнасці, але часам яна можа апынуцца знявечанай ці не развіцца наогул (тым не менш, жывёла можа выжыць і з трыма канечнасцямі).
  • Паразітычны плоскі чарвяк з роду Ribeiroia, укараняючыся ў заднюю частку цела апалонікі, можа змяняць становішча зародкавых клетак канечнасцяў. Гэта часам прыводзіць да развіцця адной або двух дадатковых канечнасцяў[17].

Скура[правіць | правіць зыходнік]

Скура жабы пад мікраскопам

У многіх відаў жаб скура праніцаемая для вады (самы праніцаемы ўчастак скуры — вобласць таза). Гэтая асаблівасць стварае для жаб пагрозу страты вадкасці і перасыхання. У некаторых жаб, вядучых дрэвавы лад жыцця, можна выявіць адаптацыю ў выглядзе дадатковага воданепранікальнага пласта скуры. Іншыя жабы мінімізуюць страту вады паводзіннымі адаптацыямі: начным ладам жыцця, прыняццем поз, якія памяншаюць плошчу судотыку скуры з паветрам[18], напрыклад, яны адпачываюць у групах цесна прыціснуўшыся адзін да аднаго.

Скура жаб дапамагае ім маскіравацца. Прадстаўнікі некаторых відаў здольныя мяняць адценне скуры, каб лепш злівацца з навакольным фонам[19].

Некаторыя віды жаб змяняюць афарбоўку скуры ў залежнасці ад ўзроўню асвятлення і вільготнасці навакольнага асяроддзя. Гэтую здольнасць забяспечваюць спецыяльныя клеткі, напоўненыя пігментам, памер якіх змяняецца пад уплывам святла і вільготнасці. Змена афарбоўкі скуры ад больш светлага да больш цёмнага спрыяе тэрмарэгуляцыі гэтых відаў[20].

Атрутнасць[правіць | правіць зыходнік]

Яд жабы маленькі дрэвалаз служыў для вырабу атручаных стрэл

Многія жабы выпрацоўваюць таксічныя рэчывы, служачыя ім як для абароны ад драпежнікаў, так і для нападу. Хімічны склад яду жаб залежыць ад выгляду і можа ўключаць у сябе раздражняльнікі скуры, галюцынагены, нервова-паралітычны таксіны, вазаканстрыктары, таксіны, якія выклікаюць сутаргі і іншыя. Драпежнікі, якія спецыялізуюцца на пэўных відах жаб, як правіла, адаптаваныя да уласціваму гэтым відам тыпу яду, але неспецыялізаваныя жывёлы, як і чалавек, могуць сур’ёзна пацярпець ад кантакту з атрутай жаб, у некаторых выпадках які прыводзіць да смяротнага зыходу[21].

Крыніца атрутных рэчываў у жаб таксама неаднолькавы. Некаторыя жабы генеруюць таксіны самі[22], іншыя ж выкарыстоўваюць таксіны, атрыманыя з ежай (часцей за ўсё ад членістаногіх)[23]. Як правіла, жабы сігналізуюць аб сваёй атрутнасці з дапамогай яркай, насычанай, «папераджальнай» афарбоўкі. Існуюць таксама неатрутныя віды жаб, якія мімікрыруць пад атрутныя віды сваёй афарбоўкай, якая адпуджвае драпежнікаў[24][25].

Дыхальная сістэма і кровазварот[правіць | правіць зыходнік]

Скура жаб праніцаемая для малекул кіслароду, вуглякіслага газу і вады. Крывяносныя сасуды, размешчаныя прама пад скурай, дазваляюць ім дыхаць пры поўным апусканні ў ваду, так як кісларод праходзіць з вады праз скуру ў кроў. На сушы жабы дыхаюць з дапамогай лёгкіх. У іх адсутнічае сістэма мышц (брушных, дыяфрагмы і міжрэберныя), якая забяспечвае ў млекакормячых механізм ўдыху-выдыху . Замест яе ў жаб расцягваецца горла, паветра ўваходзіць праз ноздры, а затым сціск мышц ротавай паражніны заганяе паветра ў лёгкія[26]. У жніўні 2007 года быў адкрыты від жаб Barbourula kalimantanensis, вядучых цалкам водны лад жыцця. Гэта першы адкрыты від жаб, якія не маюць лёгкіх[27].

Жабы маюць трохкамерное сэрца, як і рэптыліі (за выключэннем кракадзілаў, у якіх сэрца чатырохкамернае). Насычаная кіслародам кроў з лёгкіх паступае ў сэрца праз левае перадсэрдзе, а узбагачаная вуглякіслым газам кроў з тканін, а таксама насычаная кіслародам кроў з скурных вен — праз правае [1]. Такім чынам, у левым перадсэрдзяў кроў у жаб артэрыяльная, а ў правым — змяшаная. Спецыяльны клапан рэгулюе падачу крыві з страўнічка сэрца ў аорту або ў лёгачную артэрыю, у залежнасці ад тыпу крыві. Гэты механізм забяспечвае мінімальнае змешванне крыві з падвышанай канцэнтрацыяй кіслароду і крыві, насычанай вуглякіслым газам, і, такім чынам, спрыяе больш актыўнаму абмену рэчываў[28].

Некаторыя віды жаб адаптаваныя да выжывання ў вадзе з паніжанай канцэнтрацыяй кіслароду. Так, напрыклад, жаба Telmatobius culeus, якая жыве ў высакагорным возеры Тытыкака, мае маршчыністую скуру з павялічанай плошчай паверхні, што спрыяе абмену газаў. Як правіла, гэтая жаба не выкарыстоўвае свае рудыментарныя лёгкія. Назіранні паказалі, што прадстаўнікі гэтага віду, знаходзячыся на дне возера, час ад часу здзяйсняюць рытмічныя руху уверх-уніз, што павялічвае працягу вады вакол іх[29].

Анатомія жабы
1 Правае перадсэрдзе, 2 лёгкія, 3 аорта, 4 ікра, 5 тоўстая кішка, 6 левае перадсэрдзе, 7 жалудачак сэрца, 8 страўнік, 9 печань, 10 жоўцевы пузыр, 11 тонкі кішэчнік, 12 клаака

Стрававальная сістэма[правіць | правіць зыходнік]

Зубы жаб, т. н. педыцэлярныя зубы, размешчаны ў верхняй сківіцы[12], з іх дапамогай жывёлы ўтрымліваюць ежу перад тым, як яе праглынуць. Гэтыя зубы недастаткова моцныя для укусаў або злову ахвяры. Сваю ежу (мух і іншых дробных рухаючыхся жывёл) жабы ловяць ліпкім, раздвоеным языком. У пасіўным стане мова згорнуты ў роце. Ён прымацаваны спераду да сківіцаў, і жаба можа «стрэліць» ім наперад і вярнуць яго назад з вялікай хуткасцю. У некаторых жаб няма языка, і яны засоўваюць ежу ў рот пярэднімі канечнасцямі. У іншых вочы могуць ўцягвацца праз адтуліны ў чэрапе і, націскаючы на ежу, якая знаходзіцца ў роце, прапіхваць яе ў горла. Праглынутая ежа праходзіць праз стрававод ў страўнік, дзе апрацоўваецца стрававальнымі энзімамі. Пасля гэтага яна паступае ў тонкі кішэчнік, дзе працягвае пераварвацца. Сэкрэцыя соку падстраўнікавай залозы і жоўці, што вырабляецца печанню і накапліваецца ў жоўцевым пузыры, адбываецца ў тонкім кішачніку. Там жа адбываецца максімальная абсорбцыя пажыўных рэчываў і нутрыентаў. Неперавараныя рэшткі ежы паступаюць у тоўсты кішэчнік, адкуль пасля абсарбавання лішкаў вады пераходзяць у клааку.

Выдзяляльная сістэма[правіць | правіць зыходнік]

Выдзяляльная сістэма жаб падобная па сваёй структуры з сістэмай млекакормячых. У яе аснове ляжаць дзве ныркі (мезанефрас), якія фільтруюць мачавіну і іншыя прадукты жыццядзейнасці з крыві. Атрыманы фільтрат ныркі канцэнтруюць у мачу, якая затым праходзіць праз мачаточнік і запасіцца ў мачавым пузыры. З мачавой бурбалкі прадукты жыццядзейнасці арганізма трапляюць у клааку і адтуль — вонкі[30].

Рэпрадуктыўная сістэма[правіць | правіць зыходнік]

Рэпрадуктыўная сістэма жаб, за асобнымі выключэннямі, заснаваная на знешнім апладненні. У многіх відаў жаб самцы менш самак. У самцоў ёсць галасавыя звязкі, а ў многіх відаў і гарлавыя мяшкі, з дапамогай якіх яны выдаюць гучнае кваканне у шлюбны сезон. Два насеннікі прымацаваныя да нырках, сперма праходзіць праз ныркі, пасля чаго трапляе ў мачаточнікі, а адтуль у клоаку. У адсутнасць пеніса сперма выкідваецца з клоаку прама на ікру, адкладзеную самкай падчас амплексуса.

У самак ёсць парныя яечнікі, размешчаныя каля нырак. Ікрынкі праходзяць праз парныя яйкаводы вонкі. Падчас амплексуса хватка самца стымулюе адкладванне ікры самкай. Ікрынку, як правіла, пакрытыя абалонкай, па кансістэнцыі якая нагадвае жэле.

Нервовая сістэма[правіць | правіць зыходнік]

Нервовая сістэма жаб складаецца з галаўнога мозгу, спіннога мозгу і нерваў, а таксама перыферычных нервовых гангліяў. Многія часткі галаўнога мозгу жаб адпавядаюць частках чалавечага мозгу. Галаўны мозг складаецца з двух нюхальных доляй, двух цэрэбральных хемісфер, шышкападобнага цела, двух глядзельных доляй, мазжачка і прадаўгаватага мозгу. Мазжачак кантралюе мышачную каардынацыю і раўнавагу, а прадаўгаваты мозг кіруе дыханнем, страваваннем і іншымі аўтаматычнымі функцыямі арганізма. Адносныя памеры галаўнога мозгу жаб нашмат менш, чым у чалавека. Яны маюць усяго 10 пар чэрапных нерваў і 10 пар спінальных нерваў, па параўнанні з сысунамі, птушкамі і рэптыліямі, якія маюць 12 пар чэрапных нерваў. У жаб няма вонкавага вуха, а барабанныя перапонкі адкрытыя вонкі. Як і ў іншых тетрапод, вушы жаб ўключаюць у сябе вестыбюлярны апарат. Маючы адносна кароткага вушнога слімака, жабы выкарыстоўваюць для распазнання гукаў электрычны апарат (у адрозненне ад механічнага у млекакормячых)[31].

Органы зроку[правіць | правіць зыходнік]

Вочы жаб размешчаны ў верхняй частцы галавы і часта вылучаны наперад. Гэта забяспечвае ім шырокае поле зроку; жаба можа цалкам пагрузіцца ў ваду, пакінуўшы над паверхняй толькі вочы. Вочы абаронены рухомымі павекамі і дадаткова празрыстай нерухомай мембранай, якая засцерагае вочы падчас знаходжання ў вадзе. Колер вясёлкавай абалонкі і форма зрэнкі ў розных відаў адрозніваюцца[32].

Жабы лепш бачаць далёкія аб’екты, чым блізкія. Квакаючыя жабы неадкладна змаўкаюць пры выглядзе патэнцыйнай пагрозы і нават яе цені, але чым бліжэй аб’ект, тым горш яны яго бачаць. Калі жаба выстрэльвае мовай у бок здабычы, яна рэагуе на маленькі які рухаецца аб’ект, які дрэнна адрозны. Яна цэліцца загадзя, так як асаблівасці анатоміі вымушаюць яе зачыняць вочы пры выцягванні языка. Пытанне аб наяўнасці ў жаб каляровага гледжання не вырашана. Была даказаная досведамі станоўчая рэакцыя жаб на блакітнае святло[33].

Жабы валодаюць унікальным сярод пазваночных зрокавым апаратам. У ходзе даследаванняў было выяўлена, што амаль 95 % інфармацыі паступае ў рэфлекторны аддзел мозгу. Гэта прыводзіць да таго, што жаба не бачыць, дзе яна знаходзіцца. Асноўная выснова — жабы бачаць толькі рухаючыяся прадметы[34].

Галава жабы. Бачнае вока, ноздра, рот і барабанная перапонка ззаду вока

Органы слыху[правіць | правіць зыходнік]

Жабы чуюць як на зямлі, так і пад вадой. Вонкавага вуха ў іх няма, але, як правіла[11], ззаду кожнага вочы прысутнічае барабанная перапонка. Гук выклікае вібрацыю перапонак, якія перадаюць яе ў сярэдняе і ўнутранае вуха. Памер барабанных перапонак і дыстанцыя паміж імі карэлююць з частатой гуку, на якой квакае дадзеная жаба. У некаторых відаў, напрыклад у жабы-быка, памер перапонак адносна памеру вачэй паказвае на палавую прыналежнасць. У самцоў перапонкі больш вачэй, а ў самак яны падобнага памеру. Як правіла, жабы не палагаюцца толькі на слых, і нават на рэзкі гук яны не будуць рэагаваць, пакуль не ўбачаць яго крыніцу[35].

Анабіёз[правіць | правіць зыходнік]

У экстрэмальных пагодных умовах некаторыя віды жаб апускаюцца ў стан анабіёзу, і могуць не праяўляць ніякай актыўнасці на працягу некалькіх месяцаў. У халодных абласцях жабы зімой ўпадаюць у спячку. Некаторыя віды хаваюцца ў расколінах або закопваюцца ў сухія лісце. Водныя віды (напрыклад, жаба-бык), як правіла, залягаюць на дне вадаёма, часткова апускаючыся ў іл, але захоўваючы, тым не менш, доступ да кіслароду, растворенному ў вадзе. Іх метабалізм запавольваецца, і яны выжываюць за кошт спажывання ўнутраных энергетычных рэзерваў. Многія жабы могуць выжыць пасля замярзання. Нягледзячы на тое, што пад іх скурай і ў паражнінах цела ўтворацца крышталі лёду, жыццёва важныя органы абаронены ад замярзання з прычыны высокай канцэнтрацыі глюкозы ў тканінах. З выгляду знежывелая, змёрзлая жаба можа пачаць дыхаць і аднавіць працу сэрца, калі яе адагрэць[36].

Жабы ў культуры[правіць | правіць зыходнік]

Ілюстрацыя з кнігі «Прыгажосць форм у прыродзе» (нямы. Kunstformen der Natur) нямецкага біёлага Эрнста Геккеля
Статуэтка жабы культуры Мачы. 200 н. э. З калекцыі музея Ларко, Ліма, Перу

У фальклоры[правіць | правіць зыходнік]

У многіх народаў свету жабы асацыяваліся з цэлым шэрагам непрыемных уласцівасцяў[37]. У кітайскай традыцыі жаба сімвалізуе месяцавае «Інь». Дух жабы Цын-ва Шэн асацыюецца з лячэннем і поспехам у справах. Сімвал «жаба ў калодзежы» ставіцца да чалавека недалёкага. У древнеперуанской культуры Мачы бясхвостыя былі аднымі з шанаваных жывёл і часта з’яўляліся ў творах мастацтва[38]. Легенда Панамы абвяшчае, што ўдача спадарожнічае таму, хто ўбачыць панамскія залатую жабу (Atelopus zeteki). У варыянце гэтай легенды гаворыцца, што, паміраючы, гэтыя жабы ператвараюцца ў залаты талісман уаку[39].

У рэлігіі[правіць | правіць зыходнік]

  • Нашэсце жаб на старажытны Егіпет апісваецца ў Бібліі як другое пакаранне егіпецкае.
  • У егіпецкай міфалогіі багіня-жаба Хекат сімвалізавала урадлівасць[40].

У літаратуры[правіць | правіць зыходнік]

Жабы часта выступаюць у якасці персанажаў у літаратуры[41]. Першае якое дайшло да нас мастацкі твор, у назве якога фігуруюць жабы — гэта камедыя Арыстафана «Жабы», упершыню пастаўленая ў 405 годзе да н. э.[42] У якасці дадатковых прыкладаў можна прывесці:

  • Батрахаміямахія — напісаная гекзаметрам старажытнагрэчаская парадыйная паэма пра вайну мышэй і жаб.
  • Царэўна-Жаба — персанаж аднайменнай рускай народнай казкі.
  • Сястрыца Жаба — персанаж «Казак дзядзечкі Рымуса» Джоэля Харыса.
  • Кароль-жабяня — персанаж казкі братоў Грым «Казка пра Караля-жабяня, ці пра Жалезнага Генрыху»[43].

У мультыплікацыі[правіць | правіць зыходнік]

  • Мічыган Джэй Фрог — мультыплікацыйны персанаж, створаны студыяй Warner Bros.[44].
  • Жаба з Прыгоды Боско.
  • У мультфільмах «Шрэк 2» і «Шрэк Трэці» жаба (жаба) — сапраўднае аблічча караля Гаральда.
  • У серыяле «Чарапашкі-ніндзя» фігуруюць чатыры жабы, якія мутавалі ў людзей пасля таго, як Шрэдер зліў мутаген ў іх балота.
Герб сатаны ў еўрапейскай геральдычных традыцыі

У геральдыцы[правіць | правіць зыходнік]

  • Еўрапейская геральдычная традыцыя прыпісвала сатане герб з трыма жабамі і залатым поясам на чарнёным фоне[45].
  • Жаба Leptodactylus fallax, эндэмікаў, які сустракаецца толькі на астравах Монтсеррат і Дамініка, адлюстравана на гербе Дамінікі.
  • Герб латвійскага горада Баложы — жаба, якая сядзіць пад трыма лісцем вадзяной лілеі.

Іншыя[правіць | правіць зыходнік]

  • Жабяня Керміт — лялечны персанаж, рэжысёр музычнага тэатра «Маппет-шоў» і адзін з персанажаў дзіцячай адукацыйнай тэлеперадачы «Вуліца Сезам»[46].

Зноскі

  1. ↑ Маслова И. В. Влияние климата на отдельные аспекты жизнедеятельности земноводных и пресмыкающихся(руск.) : зборнік / Сост. А. О.Кокорин. — Масква: 2006. — ISBN 5895640370. — Bibcode: 26.23В58(недаступная спасылка)
  2. ↑ Freaky Frogs. National Geographic Explorer. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 13 ліпеня 2012.
  3. ↑ Ferrell, Vance. Geographical Distribution(недаступная спасылка). Evolution Encyclopedia, Volume 3. Evolution Facts (4 сакавіка 2012). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 13 ліпеня 2012.
  4. ↑ Introduced frogs. New Zealand Frog Research Group (25 красавіка 2006). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 7 кастрычніка 2012.
  5. ↑ Ryan, Paddy. Story: Frogs. The Encyclopedia of New Zealand (25 верасня 2011). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 20 жніўня 2012.
  6. ↑ Dahl, Chris; Novotny, Vojtech; Moravec, Jiri; Richards, Stephen J. (2009). "Beta diversity of frogs in the forests of New Guinea, Amazonia and Europe: contrasting tropical and temperate communities". Journal of Biogeography. 36 (5): 896‑904. doi:10.1111/j.1365-2699.2008.02042.x. {{cite journal}}: Пададзена больш чым адно значэнне |DOI= і |doi= specified (даведка)Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (link)
  7. ↑ Cyclorana platycephala(недаступная спасылка). Frogs Australia Network (23 лютага 2005). Архівавана з першакрыніцы 24 жніўня 2006. Праверана 20 ліпеня 2012.
  8. ↑ Cannatella, David. Anura. Tree of Life web project (11 студзеня 2008). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 8 жніўня 2012.
  9. ↑ Шабанов Д. А., Литвинчук С. Н. Зелёные лягушки: жизнь без правил или особый способ эволюции?(руск.) // Природа : журнал. — 2010. — № 3. — С. 29-36.
  10. ↑ Kuzmin, S. L.. Rana esculenta (10 лістапада 1999). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 15 чэрвеня 2012.
  11. ↑ а б Grzimek 2003, p. 26.
  12. ↑ а б Grzimek 2003, p. 15.
  13. ↑ Карташев Н.Н., Соколов В.Е., Шилов И.А.. Практикум по зоологии позвоночных. zoomet.ru. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 7 кастрычніка 2012.
  14. ↑ Tesler, P.. The amazing adaptable frog. Exploratorium:: The museum of science, art and human perception (25 красавіка 1999). Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2012. Праверана 4 чэрвеня 2012.
  15. ↑ Emerson, S. B. (1980). "Toe pad morphology and mechanisms of sticking in frogs". Biological Journal of the Linnean Society. 13 (3): 199–216. doi:10.1111/j.1095-8312.1980.tb00082.x. {{cite journal}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне |DOI= і |doi= specified (даведка)
  16. ↑ Harvey, M. B, A. J. Pemberton, and E. N. Smith (2002). «New and poorly known parachuting frogs (Rhacophoridae : Rhacophorus) from Sumatra and Java». Herpetological Monographs 16: 46-92.
  17. ↑ Walker, M. (2009-06-25). "Legless frogs mystery solved". BBC News.
  18. ↑ Badger, D. (1995). Frogs. Airlife Publishing. p. 27. ISBN 1853107409. {{cite book}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)
  19. ↑ Wente, W. H.; Phillips, J. B. (2003). "Fixed green and brown color morphs and a novel color‐changing morph of the Pacific tree frog Hyla regilla" (PDF). The American Naturalist. 162 (4): 461‑473.{{cite journal}}: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (link)
  20. ↑ Smyth, H. R. (1962). Amphibians and Their Ways. Macmillan. ISBN 0026121905. {{cite book}}: Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)
  21. ↑ Grant, T.. Dart Poison Frog Vivarium. American Museum of Natural History. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 14 кастрычніка 2012.
  22. ↑ Smith, B. P., Tyler M. J., Kaneko T., Garraffo H. M., Spande T. F., Daly J. W. (2002). «Evidence for biosynthesis of pseudophrynamine alkaloids by an Australian myobatrachid frog (pseudophryne) and for sequestration of dietary pumiliotoxins». J Nat Prod 65 (4): 439-47.
  23. ↑ Saporito, R.A., H.M. Garraffo, M.A. Donnelly, A.L. Edwards, J.T. Longino, and J.W. Daly (2004). «Formicine ants: An arthropod source for the pumiliotoxin alkaloids of dendrobatid poison frogs». Proceedings of the National Academy of Science 101: 8045-8050.
  24. ↑ Savage, J. M. (2002). The Amphibians and Reptiles of Costa Rica. University of Chicago Press, Chicago.
  25. ↑ Duellman, W. E. (1978). «The Biology of an Equatorial Herpetofauna in Amazonian Ecuador». University of Kansas Museum of Natural History Miscellaneous Publication 65: 1-352.
  26. ↑ Kimball, John. Vertebrate Lungs: Frog Lungs(недаступная спасылка). Kimball's Biology Pages (25 красавіка 2010). Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2012. Праверана 9 ліпеня 2012.
  27. ↑ Boisvert, Adam. Barbourula kalimantanensis. AmphibiaWeb. University of California, Berkeley (23 кастрычніка 2007). Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2012. Праверана 9 ліпеня 2012.
  28. ↑ Kimball, John. Animal Circulatory Systems: Three Chambers: The Frog and Lizard. Kimball's Biology Pages (25 красавіка 2010). Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2012. Праверана 9 ліпеня 2012.
  29. ↑ Lee, Deborah. Telmatobius culeus. AmphibiaWeb. University of California, Berkeley (23 красавіка 2010). Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2012. Праверана 9 ліпеня 2012.
  30. ↑ Frog's internal systems(недаступная спасылка). TutorVista.com (2010). Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2012. Праверана 4 чэрвеня 2012.
  31. ↑ Armstrong, Cecilia E.; Roberts, William M. (1998). "Electrical properties of frog saccular hair cells: distortion by enzymatic dissociation". Journal of Neuroscience. 18 (8): 2962–2973. PMID 9526013. {{cite journal}}: Пададзена больш чым адно значэнне |PMID= і |pmid= specified (даведка)Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (link)
  32. ↑ Badger, David (1995). Frogs. Airlife Publishing Ltd. pp. 31‑35. ISBN 1853107409. {{cite book}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)
  33. ↑ Muntz, W. R. A. (1964). Vision in frogs. W. H. Freeman. p. 10. {{cite book}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка)
  34. ↑ {{{загаловак}}}. — 1960.
  35. ↑ Badger, David (1995). Frogs. Airlife Publishing. p. 38. ISBN 1853107409. {{cite book}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)
  36. ↑ Emmer, Rick. How do frogs survive winter? Why don't they freeze to death?. Scientific American (24 лістапада 1997). Архівавана з першакрыніцы 17 жніўня 2012. Праверана 15 чэрвеня 2012.
  37. ↑ Борейко В. Е.. Биоксенофобия народных воззрений в отношении диких животных и растений (руск.). Киевский эколого-культурный центр. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 27 жніўня 2012.(руск.) . Киевский эколого-культурный центр. з першакрыніцы 18 кастрычніка 2012. Праверана 27 жніўня 2012.
  38. ↑ Berrin, Katherine (1997). The Spirit of Ancient Peru: Treasures from the Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera. New York: Thames and Hudson. ISBN 0-500-01802-2. {{cite book}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)
  39. ↑ The Panamanian Golden Frog. Panama Amphibian Rescue and Conservation Project (2009). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 19 верасня 2017.
  40. ↑ Cooper, J.C. (1992). Symbolic and Mythological Animals. London: Aquarian Press. pp. 106–08. ISBN 1-85538-118-4. {{cite book}}: Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)
  41. ↑ Grzimek 2003, p. 52.
  42. ↑ Аристофан. Комедии. В 2 т. / Общ. ред. Ф. А. Петровского и В. Н. Ярхо. М.: Гос. изд. худ. лит. 1954. Т. 1. 452 стр. Т. 2. 504 стр. (включает новые переводы: «Ахарняне» и «Птицы» С. Апта, «Всадники» К. Полонской, «Лягушки» Ю. Шульца)
  43. ↑ Brothers Grimm. The Frog Prince. East of the Web. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 30 чэрвеня 2012.
  44. ↑ Ebert, Roger (2006-01-15). "Chuck Jones: Three Cartoons (1953–1957)". Архівавана з арыгінала 20 верасня 2012. Праверана 2012-06-30. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 20 верасня 2012. Праверана 27 студзеня 2022.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 20 верасня 2012. Праверана 27 студзеня 2022.
  45. ↑ Dennys, R. (1998). The Heraldic Imagination (4th ed.). Clarkson Potter. p. 224. ISBN 0-5175-2629-8. {{cite book}}: Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)
  46. ↑ Walk of Fame, Kermit the Frog awarded with a star on the Hollywood Walk of Fame, December 1, 2002. Walkoffame.com. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 30 чэрвеня 2012.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Beltz, Ellin (2005). Frogs: Inside their Remarkable World. Firefly Books. ISBN 1-55297-869-9.
  • Cogger, H.G. (2004). Encyclopedia of Reptiles & Amphibians Second Edition. Fog City Press. ISBN 1-877019-69-0. {{cite book}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка)
  • Estes, R., and O. A. Reig. (1973). «The early fossil record of frogs: a review of the evidence.» pp. 11–63 In J. L. Vial (Ed.), Evolutionary Biology of the Anurans: Contemporary Research on Major Problems. University of Missouri Press, Columbia.
  • Gissi, Carmela (2006). "Mitochondrial phylogeny of Anura (Amphibia): A case study of congruent phylogenetic reconstruction using amino acid and nucleotide characters". Gene. 366 (2): 228–237. doi:10.1016/j.gene.2005.07.034. PMID 16307849. {{cite journal}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка); Невядомы параметр |month= ігнараваны (даведка)
  • Holman, J. A (2004). Fossil Frogs and Toads of North America. Indiana University Press. ISBN 0-253-34280-5.
  • Tyler, M. J. (1994). Australian Frogs A Natural History. Reed Books. ISBN 0-7301-0468-0.
  • Grzimek, B. (2003). Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. Vol. 6, Amphibians (2nd edition ed.). Farmington Hills: Gale Group. pp. 3–321. ISBN 0-7876-5362-4. Праверана October 7, 2012. {{cite book}}: |edition= мае залішні тэкст (даведка)Папярэджанні CS1: ref паўтарае значэнне па змоўчанні (link)(недаступная спасылка)

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Жабы&oldid=4661002"