Жарэс Іванавіч Алфёраў

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Жарэс Іванавіч Алфёраў
руск.: Жоре́с Ива́нович Алфёров

Дата нараджэння 15 сакавіка 1930(1930-03-15)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 1 сакавіка 2019(2019-03-01)[3][4] (88 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Жонка Tamara Darskaya[d]
Род дзейнасці фізік, палітык, вынаходнік, дэпутат Дзяржаўнай думы Расіі
Навуковая сфера фізіка паўправаднікоў
Месца працы
Навуковая ступень доктар фізіка-матэматычных навук (1970)
Навуковае званне прафесар (1972), акадэмік АН СССР (1979), акадэмік РАН (1991)
Альма-матар
Партыя
Член у
Прэміі
Дзяржаўная прэмія Расійскай Федэрацыі Ленінская прэмія Дзяржаўная прэмія СССР
Узнагароды
Нобелеўская прэмія — 2000 Нобелеўская прэмія па фізіцы (2000)
Ордэн «За заслугі перад Айчынай» I ступені
Ордэн «За заслугі перад Айчынай» I ступені
Ордэн «За заслугі перад Айчынай» II ступені
Ордэн «За заслугі перад Айчынай» II ступені
Ордэн «За заслугі перад Айчынай» III ступені
Ордэн «За заслугі перад Айчынай» IV ступені
Ордэн «За заслугі перад Айчынай» IV ступені
Ордэн Леніна  — 1986 Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі — 1980 Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга  — 1975 Ордэн «Знак Пашаны»  — 1959
Ордэн Князя Яраслава Мудрага V ступені
Ордэн Князя Яраслава Мудрага V ступені
Ленінская прэмія Дзяржаўная прэмія СССР — 1984 Дзяржаўная прэмія Расійскай Федэрацыі — 2001
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Жарэ́с Іва́навіч Алфёраў (15 сакавіка 1930, Віцебск — 1 сакавіка 2019[8][9]) — савецкі і расійскі фізік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы ў 2000 годзе за распрацоўку паўправадніковых гетэраструктур і стварэнне хуткіх опта- і мікраэлектронных кампанентаў. Яго даследаванні адыгралі вялікую ролю ў інфарматыцы. Быў дэпутатам Дзяржаўнай Думы Расійскай Федэрацыі. Ініцыяваў заснаванне прэміі «Глабальная энергія» ў 2002 годзе. Да 2006 года ўзначальваў Міжнародны камітэт па прысуджэнні гэтай прэміі. Замежны член НАН Беларусі.

Біяграфічныя звесткі[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў Віцебску ў сям’і Івана і Ганны Алфёравых. Названы ў гонар Жана Жарэса. Скончыў з залатым медалём сярэднюю школу № 42 ў Мінску. Быў залічаны на 1 курс Энергетычнага факультэта Беларускага політэхнічнага інстытута (цяпер Беларускі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт). Далей, паводле парады свайго настаўніка фізікі Я. Б. Мельцэрзона паехаў паступаць у Ленінград. У 1952 годзе Скончыў Ленінградскі электратэхнічны інстытут імя У. І. Ульянава (ЛЭТІ). З 1953 года працуе ў Фізіка-тэхнічным інстытуце імя А. Ф. Іофэ (з 1987 да мая 2003 года быў дырэктарам, з мая 2003 года да ліпеня 2006 года — навуковы кіраўнік). Кандыдат фізіка-матэматычных навук (1961), доктар фізіка-матэматычных навук (1970). Прафесар ЛЭТІ (1972). У 1990—1991 гадах — віцэ-прэзідэнт АН СССР, старшыня Прэзідыуму Ленінградcкага навуковага цэнтра. З 2003 года — старшыня Навукова-адукацыйнага комплекса «Санкт-Пецярбургскі фізіка-тэхнічны навукова-адукацыйны цэнтр» РАН. Акадэмік АН СССР (1979), потым РАН. Віцэ-прэзідэнт РАН, старшыня прэзідыуму Санкт-Пецярбургскага навуковага цэнтра РАН. Галоўны рэдактар «Лістоў у Часопіс тэхнічнай фізікі», член рэдактарскай рады часопісу «Навука і жыццё».

Аўтар больш як 500 навуковых прац, трох манаграфій і каля пяцідзесяці вынаходніцтваў.

У культуры[правіць | правіць зыходнік]

На кінастудыі Беларусьфільм зняты дакументальны фільм «Лазар Алфёрава» (рэжысёр Уладзімір Мароз, 2008).

Узнагароды[правіць | правіць зыходнік]

Узнагароды Расіі і СССР

  • Поўны кавалер ордэна «За заслугі перад Айчынай»:
  • Ордэн «За заслугі перад Айчынай» I ступені (14 сакавіка 2005) — за выдатныя заслугі ў развіцці айчыннай навукі і актыўны ўдзел у заканатворчай дзейнасці
  • Ордэн «За заслугі перад Айчынай» II ступені (2000)
  • Ордэн «За заслугі перад Айчынай» III ступені (4 чэрвеня 1999) — за вялікі ўклад у развіццё айчыннай навукі, падрыхтоўку высокакваліфікаваных кадраў і ў сувязі з 275-годдзем Расійскай акадэміі навук
  • Ордэн «За заслугі перад Айчынай» IV ступені (15 сакавіка 2010) — за заслугі перад дзяржавай, вялікі ўклад у развіццё айчыннай навукі і шматгадовую плённую дзейнасць
  • Ордэн Леніна (1986)
  • Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (1980)
  • Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1975)
  • Ордэн «Знак Пашаны» (1959)

Медалі

  • Дзяржаўная прэмія Расійскай Федэрацыі 2001 года ў галіне навукі і тэхнікі (5 жніўня 2002) за цыкл прац «Фундаментальныя даследаванні працэсаў фарміравання і ўласцівасцей гетэраструктур з квантавымі кропкамі і стварэнне лазераў на іх аснове»
  • Ленінская прэмія (1972) — за фундаментальныя даследаванні гетеропереходов у паўправадніках і стварэнне новых прыбораў на іх аснове
  • Дзяржаўная прэмія СССР (1984) — за распрацоўку ізаперыядычных гетэраструктур на аснове чацвярня цвёрдых раствораў паўправадніковых злучэнняў A3B5

Замежныя ўзнагароды

  • Ордэн Францыска Скарыны (Беларусь, 17 мая 2001) — за вялікі асабісты ўклад у развіццё фізічнай навукі, арганізацыю беларуска-расійскага навукова-тэхнічнага супрацоўніцтва, умацаванне дружбы народаў Беларусі і Расіі
  • Ордэн князя Яраслава Мудрага (Украіна, 15 мая 2003) — за важкі асабісты ўклад у развіццё супрацоўніцтва паміж Украінай і Расійскай Федэрацыяй у сацыяльна-эканамічнай і гуманітарнай сферах
  • Ордэн Дружбы народаў (Беларусь)

Іншыя ўзнагароды

  • Нобелеўская прэмія (Швецыя, 2000) — за развіццё паўправадніковых гетэраструктур для высакаскорасны оптаэлектронікі
  • Прэмія Ніка Холоньяка (Аптычнае таварыства ЗША, 2000)
  • Хьюллет-Паккардовская прэмія (Еўрапейскае фізічнае таварыства, 1978) — за новыя працы ў галіне гетэрапереходаў
  • Прэмія А. П. Карпінскага (ФРГ, 1989) — за ўклад у развіццё фізікі і тэхнікі гетэраструктур
  • Прэмія імя А. Ф. Іофе (РАН, 1996) — за цыкл работ «Фотаэлектрычныя пераўтваральнікі сонечнага выпраменьвання на аснове гетэраструктур»
  • Дзямідаўскі прэмія (Навуковы Дзямідаўскі фонд, Расія, 1999)
  • Прэмія Кіёта (Инамори фонд, Японія, 2001) — за поспехі ў стварэнні паўправадніковых лазераў, якія працуюць у бесперапынным рэжыме пры пакаёвых тэмпературах — піянерскі крок у оптаэлектронікі
  • Прэмія У. І. Вярнадскага (НАН Украіны, 2001)
  • Прэмія «Расійскі Нацыянальны Алімп». Тытул «Чалавек-легенда» (РФ, 2001)
  • Міжнародная энергетычная прэмія «Глабальная энергія» (Расія, 2005)
  • Залаты медаль Х. Велькера (1987) — за піянерскія працы па тэорыі і тэхналогіі прыбораў на аснове злучэнняў III—V груп
  • Медаль Балантайна (Інстытут Франкліна, ЗША, 1971) — за тэарэтычныя і эксперыментальныя даследаванні падвойных лазерных гетэраструктур, дзякуючы якім былі створаны крыніцы лазернага выпраменьвання малых памераў, якія працуюць у бесперапынным рэжыме пры пакаёвай тэмпературы
  • Залаты медаль імя А. С. Папова (РАН, 1999)
  • Залаты медаль (SPIE, 2002)
  • Узнагарода сімпозіума па GaAs (1987) — за піянерскія працы ў галіне паўправадніковых гетэраструктур на аснове злучэнняў III—V груп і распрацоўку інжэкцыённых лазераў і фотадыёдаў
  • Узнагарода «Залатая талерка» (Акадэмія дасягненняў, ЗША, 2002)
  • XLIX Мендзялееўская чытальнік — 19 лютага 1993 года
  • Званне і медаль Ганаровага прафесара МФТІ (2008)
  • Узнагарода «Ганаровы ордэн Рау». Ганараваны звання «Ганаровы доктар Расійска-Армянскага (Славянскага) універсітэта». (ГОУ ВПО Расійска-Армянскі (Славянскі) універсітэт, Арменія, 2011)

Зноскі

  1. Алфёров Жорес Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  2. Zhores Alferov // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. В больнице РАН назвали причину смерти Жореса Алферова Праверана 2 сакавіка 2019.
  4. Schores Alferow // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.
  5. Алфёров Жорес Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
  6. Elenco cronologico Soci StranieriANSXL. Праверана 2 сакавіка 2018.
  7. https://izborsk-club.ru/11015
  8. «Смерть наступила вчера, 1 марта, в 23:40 мск»
  9. Памёр нобелеўскі лаўрэат, ураджэнец Віцебска, Жарэс Алфёраў. Наша Ніва (2 сакавіка 2019). Праверана 2 сакавіка 2019.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]