Казельскае княства

Казельскае княства — феадальная дзяржава ва Усходняй Еўропе. Адно з Вярхоўскіх княстваў. Вылучылася са складу Чарнігаўскага княства ў канцы XII ст. 3 1246 г. у складзе Карачаўскага княства. У пачатку XIV ст. вядомы казельскі і звянігарадскі князь Андрэй Мсціславіч — зяць невядомага літоўскага князя (магчыма, Гедзіміна) — у 1336 г. забіты сваім пляменнікам. У 2-й палове XIV ст. Казельск зноў сталіца ўдзельнага княства. Заснавальнікам казельскай лініі вярхоўскіх князёў стаў Іван Цітавіч — зяць вялікага разанскага князя Алега Іванавіча. Відаць, у пачатку свайго існавання княства знаходзілася ў залежнасці ад Вялікага княства Разанскага. Так, разам з вялікім князем разанскім Алегам Іванавічам казельскія князі хадзілі ў 1365 і 1400 гг. супраць татар, а ў 1395 і 1401 гг. — супраць ВКЛ. Пэўны час княства арыентавалася ці на саюз з ВКЛ, ці з Вялікім княствам Маскоўскім, у залежнасці ад антытатарскай арыентацыі гэтых дзяржаў. Княства ахоплівала невялікую тэрыторыю на левабярэжжы Акі з нізоўямі Жыздры. Яму належаў Перамышль (т.зв. Перамышль Калужскі на р. Ака), а таксама Ялец. У канцы XIV ст. з княства вылучыліся Перамышльскі і Ялецкі ўдзелы. У 1396 г. Казельск быў захоплены вялікім князем літоўскім Вітаўтам. Аднак замацаваць за ВКЛ княства не ўдалося. Аслабленне ВКЛ у сувязі з паражэннем у бітве на Ворскле 1399 г. выкарыстала Масква. У канцы XIV ст. княства трапіла пад непасрэднае кіраванне вялікага князя маскоўскага Васіля I. Пры гэтым казельскі князь атрымаў у якасці кампенсацыі значную пасаду ў Маскве (у 1408 г. вядомы ржэўскі ваявода князь Юрый Казельскі). Паміж 1404—1406 гг. Казельск быў дададзены да маскоўскага ўдзела князя Уладзіміра Андрэевіча Серпухаўскога. Але ўжо ў 1406 г. Казельск далучаны да ВКЛ, у ім быў пасаджаны намеснік, княства скасавана. Частка казельскіх валасцей была перададзена тарускім князям (потым — мезецкім), якія не пажадалі служыць Маскве. У час унутранай барацьбы ў ВКЛ пасля смерці Вітаўта (1430 г.) Казельск, відаць, пазбавіўся ўлады ВКЛ. У 1447 г. захоплены войскамі ВКЛ. У 1448 намеснікам у Казельску стаў князь Ф. Л. Варатынскі. Апошні ў 1455 г. атрымаў Перамышль. Такім чынам, Варатынскія сканцэнтравалі ў сваіх руках усе ўладанні былога Казельскага княства. У канцы 1489 г. князь Дз. Ф.Варатынскі перайшоў на службу ў Маскву. Казельск апынуўся пад уладай вялікага князя маскоўскага Івана III. Дагавор аб «вечным міры» 1494 г. замацаваў Казельск за Вялікім княствам Маскоўскім.

Літаратура

• Кром, М. М. Меж Русью и Литвой: Западнорусские земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI вв. / М. М. Кром; Российский государственный архив древних актов. — М.: Археографический центр, 1995. — 292, [3] с. — (Исследования по русской истории, Выпуск 4).
• Любавский, М. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания Первого Литовского Статута: Исторические очерки / Матвей Любавский. — [М., 1892].
• Фетищев С. А. К вопросу о присоединении Мурома, Мещеры, Тарусф и Козельска к Московскому княжеству в 90-е гг. XIV в. / С. А. Фетищев // Российское государство в XIV—XVII вв.: Сборник статей, посвященный 75-летию со дня рождения Ю. Г. Алексеева. / Редколлегия: А. П. Павлов (ответственный редактор) и другие. — СПб.: Дмитрий Буланин, 2002. — С. 31 — 39.
• Фетищев С. А. Московская Русь после Дмитрия Донского: 1389—1395 гг. / С. А. Фетищев. — М.: Древнехранилище, 2003.
• Цемушаў, В. Казельскае княства / Віктар Цемушаў // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя: У 2 тамах / Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) [і інш.]; Навуковыя кансультанты: Я. К. Анішчанка [і інш.]. Том 2: К — Я. — 2-е выданне. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2007. — С. 12 — 13.
• Шеков, А. В. Верховские княжества: (Краткий очерк политической истории XIII — середины XVI вв.) / А. В. Шеков. — Тула, 1993. — 93 с.: рис., табл. — (Труды Тульской археологической экспедиции, Выпуск 1).