Каралеўства Боснія

каралеўства
Каралеўства Боснія
Краљевина Босна
Герб Сцяг
<   > 1377 — 1463
Сталіца	Вісака, Яйцы
Мова(ы)	сербская
Афіцыйная мова	баснійская мова
Рэлігія	Сербская праваслаўная царква Баснійская царква
Грашовая адзінка	Дынар
Форма кіравання	Манархія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Каралеўства Боснія (басн.: Краљевина Босна) — гістарычная дзяржава, якая існавала на Балканскім паўвостраве з другой паловы XIV стагоддзя і да другой паловы XV стагоддзеа, ахоплівала галоўным чынам раёны сённяшняй Босніі і Герцагавіны (у некаторыя перыяды — і часткі сумежных дзяржаў). Падчас валадарання Тврткі I (1377—1391) баснійскае каралеўства было самай магутнай дзяржавай балканскага паўвострава. Скончыла сваё існаванне пасля заваявання туркамі (1463).

У 1495—1499 гадах тытул караля Босніі насіў Янаш Корвін, пазашлюбны сын караля Венгрыі Мацьяша Хуньядзі.

Гісторыя

У 1353 годзе кіраўніком Баснійскага баната стаў 15-гадовы Твртко I. У 1363 годзе ён развязаў вайну супраць караля Венгрыі Лаяша. У выніку венгры і баснійцы заключылі мірныя дагаворы, умовы якога замацавалі шырокія правы Босніі. У 1366 годзе адбыўся мяцеж, у выніку якога Твртко быў зрынуты, аднак, ізноў стаў каралём у наступным годзе. Да 1370 года Твртко аднавіў Боснію ў ранейшых межах і распачаў некалькі паходаў на Ілірыйскае ўзбярэжжа Адрыятычнага мора і ў Заходнюю Сербію.

26 кастрычніка 1377 года Тврткі быў каранаваны ў манастыры Мілешава і прыняў тытул караля сербаў Босніі і Прымор'я. Да 1390 года Твртко авалодаў Харватыяй і шэрагам астравоў у Адрыятычным моры і стаў каралём Харватыі і Далмацыі. Акрамя таго ён заключыў саюз з Дуброўніцкай Рэспублікай, узяўшы яе пад абарону. Аднак, у 1388 годзе войскі Асманскай імперыі разарылі Герцагавіну — вобласць Хум, якая належала Баснійскаму каралеўству. Сілы Босніі ўдзельнічалі 28 чэрвеня 1389 года ў бітве на Косавым полі пад камандаваннем ваяводы Улаткі Вукавіча.

14 сакавіка 1391 кароль Твртко памёр. За гады яго кіравання Боснія ў першы і апошні раз стала гегемонам на Балканскім паўвостраве, саступаючы па ўплыве толькі Асманскай імперыі. Новым каралём стаў брат Тврткі Стэфан Дабіша. З яго кіравання пачаўся заняпад Босніі. Каралеўская ўлада была нетрывалай, магутныя вяльможы кіравалі ў сваіх землях, як у незалежных княствах. Падчас міжусобнай вайны за венгерскі трон паміж Жыгімонтам Люксембургскім і Уладзіславам Дабіша спрабаваў манеўраваць паміж праціўнікам, утрымліваючы набыцці Босніі за часы кіравання Тврткі, аднак, Жыгімонт, які перамог у вайне, уварваўся ў Боснію і прымусіў прызнаць сваю вярхоўную ўладу, перадаць венгерскаму каралеўству далмацінскія порты і прызначыць сябе сваім спадчыннікам.

У 1395 годзе Дабіша памёр і прастол перайшоў да Алены Грубы — жонцы былога караля. Яна кіравала тры гады, пасля чаго знаць узвяла на трон Стэфана Остаю. У 1403 годзе пачалася вайна супраць Рагузы, з-за таго, што дзяржава дала прытулак шэрагу асабістых ворагаў караля. Пасля завяршэння вайны Остая раптам заключыў мір з Жыгімонтам, хоць раней прызнаваў Уладзіслава каралём Венгрыі. У 1404 годзе Хрвое Вукчыч і іншыя прадстаўнікі знаці адхілілі Остаю ад улады і замянілі яго на троне на брата Твртку II.

Остая бег у Венгрыю, дзе прасіў дапамогі ў Жыгімонта. Апошні даў яму армію, якая здолела заняць Бобавац. У астатняй Босніі намінальна кіраваў Твртко II, але рэальным кіраўніком быў Хрвое Вукчыч. Праз некалькі гадоў расклад сіл сур'ёзна змяніўся — Жыгімонт разграміў караля Неапаля Уладзіслава і ў 1408 годзе ён уварваўся ў Боснію на чале 60-тысячнай арміі і разграміў сілы Тврткі II і Вукчыча пад Добарам. На прастол быў узведзены Стэфан Остая, які прызнаў сябе васалам Жыгімонта. Апошнія гады жыцця караля адзначыў хаос, у які была ўзягнута Боснія з-за шматлікіх міжусобіц і разборак паміж знаццю, у якіх браў удзел і сам кароль. Остая сканаў у 1418 годзе, яго спадчыннікам стаў яго сын Стэфан Остаіч.

У 1419 годзе паміж Босніяй і Венецыяй быў заключаны саюз. Праз год у Боснію ўварваўся Твртко II, які, з дапамогай Асманскай імперыі, у 1421 годзе вярнуў сабе трон. Твртко жыў у міры з суседзямі; туркам плаціў даніну; за праваслаўных і патарэнах заступаўся. Народ называў Твртку справядлівым. У 1443 годзе ён памёр і на прастол узышоў Стэфан Томаш — сын караля Стэфана Остаі. 19 мая 1445 года Папа Яўген IV прызнаў яго каралём Босніі. 26 мая 1446 годзе Стэфан ажаніўся з Катарынай — дачкой багатага герцага Стэфана Вукшыча Косача, што паклала канец нестабільнасці.

У 1461 годзе Стэфан памёр і на прастол узышоў апошні кароль Баснійскага каралеўства — Стэфан Тамашавіч, які яшчэ двума гадамі раней стаў дэспатам Сербіі, але ў тым жа годзе быў зрынуты туркамі. Сербія была далучана да Асманскай імперыі. У 1461 годзе новы кароль Босніі звярнуўся ў Рым з просьбай дапамагчы супраць немінучага ўварвання туркаў. У лістападзе ў Боснію прыбыў легат ад папы Пія II, які прывёз каралеўскую карону. Кароль Венгрыі Мацьяш I быў абураны гэтай падзеяй, але ў наступным годзе пры пасродніцтве Папы быў дасягнуты мір, у выніку якога Стэфан стаў васалам Мацьяша і абавязаўся падтрымліваць яго супраць імператара Фрыдрыха III. У 1463 годзе Стэфан перастаў выплачваць Асманскай імперыі даніну і султан Мехмед II асабіста павёў асманскую армію на Боснію. Стэфан быў запалонены ў Ключы, прывезены ў Яйцы і там пакараны смерцю ў месцы, вядомым з тых часоў як «царова поле».

Від на старую частку горада Яйцы

Падзенне Баснійскага каралеўства стала адной з прычын абвяшчэння ў тым жа годзе Венецыяй вайны Асманскай імперыі. Саюзнікам Венецыі стаў венгерскі кароль Мацьяш, які ўвосень 1463 года заняў тэрыторыю Босніі, фармальна аднавіў яе як дзяржаву і ўзвёў на прастол свайго вяльможу Ніколу Ілакскага. Акрамя таго свае землі атрымаў назад герцаг Стэфан. Аднак у наступным годзе султан заваяваў большую частку Босніі. У 1495 годзе паміж Венгрыяй і Асманскай імперыяй быў падпісаны мірны дагавор, па ўмовах якога Боснія была падзелена.

Султанскі намеснік Іса-бег Ісакавіч у наступныя гады захапіў большую частку земляў герцага Стэфана, у выніку чаго Стэфан скарыўся асманам і прызнаў іх сюзерэнітэт, а за ім былі пакінуты яшчэ не заваяваныя туркамі землі. У 1466 годзе герцаг Стэфан памёр і тытул «герцага Святога Савы» перайшоў да яго сына Уладзіслава. У 1480 годзе Уладзіслаў Герцагавіч узбунтаваўся супраць асманскага валадарства, але ў 1483 годзе быў палонены і праз 7 гадоў сканаў.

Гл. таксама

• Спіс каралёў Босніі

Літаратура

• Чиркович Сима. История сербов. — М.: Весь мир, 2009. — 448 с. — ISBN 978-5-7777-0431-3.
• История Югославии. — Москва: Издательство Академии Наук СССР, 1963. — Т. 1. — 736 с.
• Макова Е.С. Боснийские земли в Средние века и Раннее Новое время // История южных и западных славян / Матвеев Г.Ф., Ненашева З.С.. — Москва: Издательство Московского ўниверситета, 2008. — Т. 1. — 688 с. — ISBN 978-5-211-05388-5.
• Листая страницы сербской истории / Е.Ю. Гуськова. — М.: Индрик, 2014. — 368 с. — ISBN 978-5-91674-301-2.
• Раннефеодальные государства на Балканах VI—XII вв. / Литаврин Г.Г.. — Москва: Наука, 1985. — 363 с.
• Формирование раннефеодальных славянских народностей / Королюк В.Д.. — Москва: Наука, 1981. — С. 289.
• Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Michigan: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4.
• Singleton, Frederick Bernard (1985). A Short History of the Yugoslav Peoples. Cambridge University Press. ISBN 0-521-27485-0.
• Velkonija, Mitja (2003). Religious Separation and Political Intolerance in Bosnia-Herzegovina. Texas A&M University Press. ISBN 1-58544-226-7.(недаступная спасылка)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Каралеўства Боснія