Карсіканцы
| Карсіканцы (Corsi) | |
| |
| Агульная колькасць | 162 тыс. |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання |  Францыя — 31 тыс. |
| Мова | карсіканская |
| Рэлігія | каталіцтва |
| Блізкія этнічныя групы | італьянцы, французы |
Карсіка́нцы (саманазва Corsi) — карэннае насельніцтва Корсіка. Жывуць у Францыі і Італіі. У выніку эміграцыі ў ЗША склалася абшчына выхадцаў з Корсікі, якая перавышае іх агульную колькасць у Еўропе. Усяго ў свеце жыве 162 тыс. карсіканцаў (2012 г.)[1].
Паходжанне і гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
У неаліце Корсіку засялілі плямёны корсаў, што прыйшлі хутчэй за ўсё з Пірэнейскага паўвострава. Некаторыя падабенствы археалагічных знаходак вымусілі некаторых вучоных сцвярджаць, што мясцовая неалітычная культура паходзіць з Малой Азіі. Сучасныя генетычныя даследаванні часткова пацвярджаюць першую гіпотэзу. Было вызначана, што карсіканцы генетычна блізкія да насельніцтва суседняй Сардзініі і Іспаніі[2]. У спадчыну ад старажытных корсаў захаваліся мегаліты.
На працягу гісторыі Корсіка асвойвалася фінікійцамі, грэкамі, этрускамі, уваходзіла ў склад Старажытнага Рыма, Візантыі, дзяржавы вандалаў, сюды ўрываліся готы, лангабарды, франкі, арабы. Характэрна, што карэннае насельніцтва аддавала перавагу жыццю ў цэнтральнай частцы вострава, што спрыяла адноснай бяспецы і захоўвала ад поўнага змяшэння з іншаземцамі. У сярэднявеччы і ў пазнейшы час карсіканцы займаліся пірацтвам, марскім гандлем, часта перасяляліся ў іншыя мясціны Міжземнамор'я, у тым ліку мусульманскія.
Раманізацыя карсіканцаў, відавочна, адбылася ўжо ў часы панавання Старажытнага Рыма. У 1077 г. Корсіка трапіла пад пратэктарат Папы Рымскага. У 1080 г. востраў быў перададзены пад кіраванне адміністрацыі Пізы. Уплыў на мясцовае насельніцтва з боку Пізы і Тасканы прасочваецца ў развіцці карсіканскай мовы, блізкай да тасканскага дыялекту італьянскай мовы. Аднак кантролю над Корсікай дамагалася таксама Генуэзская рэспубліка. Генуя здолела далучыць яе да сябе ў 1282 г. Генуэзцы перасялялі на Корсіку выхадцаў з Паўночнай Італіі.
У 1729 г. пачалася ўзброеная барацьба карсіканцаў за незалежнасць. У 1755 г. была абвешчана Карсіканская рэспубліка, прынята адна з першых у свеце Канстытуцый. У 1768 г. Генуя прадала свае правы на Косіку Францыі. Уварванне французскіх войск выклікала паўстанне карсіканцаў, аднак яны пацярпелі паражэнне. У 1770 г., каб прадухіліць уварванне Вялікабрытаніі, да якой паўстанцы звярнуліся за дапамогай, Францыя афіцыйна ўключыла востраў у свой склад. У 1793 - 1796 гг. карсіканцы зноў дамагліся незалежнасці. Было абвешчана Карсіканскае каралеўства, што знаходзілася ў цесным палітычным саюзе з Вялікабрытаніяй, але рэспубліканская Францыя здолела вярнуць сваё валоданне. У XIX - сярэдзіне XX стст. прэтэнзіі на Корсіку высоўвала Італія. У другой палове XX ст. карсіканцы распачалі ўзброены рух за незалежнасць, аднак ён абмежаваны тэрарыстычнай дзейнасцю.
Традыцыйная культура[правіць | правіць зыходнік]
Традыцыйнымі гаспадарчымі заняткамі карсіканцаў здаўна з'яўляліся жывёлагадоўля, земляробства, рамяство, розныя промыслы, звязаныя з морам. Жывёлагадоўля пераважна адгонная, разводзяць авечак, кароў і коз. З казінага малака вырабляюць вядомы карсіканскі сыр брочыа. Вырошчваюць жыта, ячмень, кукурузу, гародніну. На ўзбярэжжы трымаюць сады і вінаграднікі. У мясцовай кулінарыі важнае месца займае каштан, з якога пякуць хлеб, і рыбныя прадукты. Нават у сярэднявеччы значная частка харчу завозілася звонку, але каштаны і рыба з'яўляліся найбольш даступнымі. Іх ужывалі бедныя і багатыя астравіцяне.
Карсіканскія гарады, размешчаныя каля Міжземнага мора, даволі старажытныя, але з-за знешняй пагрозы да XIX ст. іх насельніцтва не было вялікім. Горад Аяча часткова захаваў старую планіроўку. Ён пабудаваны паўколам на схіле пагорка. Сельскія паселішчы прадстаўлены невялікімі вёскамі ў далінах рэк. У гарах знаходзяцца большыя па памерах паселішчы, у тым ліку пабудаваныя ярусамі на скалах. Жытлы пераважна каменныя, часцяком шматпавярховыя, з каменю таксама ладзяць высокую агароджу вакол хаціны.
Асноўнай сацыяльнай адзінкай у мінулым былі пашыраныя патрыярхальныя сем'і, практыкавалася міжсямейная помста вендэта. Апошняя была забаронена толькі ў сярэдзіне XVIII ст. Шчыльныя сувязі паміж сваякамі назіраюцца і ў нашы дні. У немалой ступені гуртаванню родзічаў спрыяе развітая пахавальная абраднасць. Смерць сваяка патрабуе абавязковай прысутнасці нават для тых, хто жыве далёка ад Корсікі. Жанчыны аплакваюць нябожчыка. У фальклоры нават распаўсюджаны асобны пахавальны тып жаночых жалобных песень вачэры. На могілкі памерлага суправаджаюць толькі мужчыны. Хаваюць у сямейным склепе. Асобных долаў на карсіканскіх могілках няма.
На Корсіке здаўна вядомы паэтычныя спаборніцтвы, якія арганізоўваліся падчас ярмарак. Палітычная барацьба на востраве суправаджаецца сачыненнем жартоўных куплетаў, накіраваных супраць суперніка.
Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]
Веруючыя карсіканцы — пераважна каталікі. Кожны населены пункт мае свайго святога заступніка, у гонар якога штогод праводзіцца свята. Яно суправаджаецца ганаровым шэсцем.
Знакамітыя карсіканцы[правіць | правіць зыходнік]
- Напалеон I Банапарт — імператар Францыі
- Алізэ Жакатэ — французская спявачка