Крывы Рог

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Горад
Крывы Рог
укр.: Кривий Ріг
Герб[d] Сцяг[d]
Герб[d] Сцяг[d]
Краіна
Каардынаты
Унутранае дзяленне
Раёны горада:
Даўгінцаўскі, Інгулецкі, Металургічны, Пакроўскі, Саксаганскі, Цярноўскі, Цэнтральна-Гарадскі.
Гарадскі кіраўнік
Юрый Рыгоравіч Вілкул
Заснаваны
27 красавіка (8 мая) 1775
Першая згадка
Горад з
Плошча
430 км²
Вышыня цэнтра
84 ± 1 м
Водныя аб’екты
Насельніцтва
642 137 чалавек (2016)
Шчыльнасць
1626 чал./км²
Нацыянальны склад
украінцы, рускія, яўрэі
Часавы пояс
Тэлефонны код
+380 (56), +380 (564)
Паштовы індэкс
50000
Паштовыя індэксы
50000 — 50479
Аўтамабільны код
AE і КЕ / 04
Афіцыйны сайт
Крывы Рог на карце Украіны
Крывы Рог (Украіна)
Крывы Рог
Крывы Рог (Украіна)
Крывы Рог

Крывы Рог (укр.: Кривий Ріг) — горад у Днепрапятроўскай вобласці, найбуйны горад Украіны, які не з’яўляецца абласным цэнтрам[1]. Насельніцтва каля 642 тыс. жыхароў, а разам з Крыварожскай агламерацыяй гэтая адзнака дасягае мільёна чалавек. Адлегласць да абласнога цэнтра складае 146 км (па аўтадарозе Н11). Даўжыня горада складае 126 км, адлегласць паміж крайнімі кропкамі па прамой — 66 км.

Размешчаны на беразе рэк Інгулец і Саксагань, Крывы Рог быў заснаваны ў 1775 годзе казакамі. Ваеннае паселішча да 1860 быў уключаны ў Херсонскай і Екацерынаслаўскай губерняў. Рэгіён пачаў расці на рубяжы 1880-х гадоў. Урбанізацыя Крывога Рога не была запланаванай; французскія і англійскія інвестыцыі былі прыцягнутыя бумам у металургіі і горназдабыўной прамысловасці, адкрыццём багатых радовішчаў жалезнай руды. Будаўніцтва Екацярынінскай чыгункі для транспарціроўкі руды на Данбас ператварыла Крывы Рог ў вялікі горад, гэты статус яму далі ў 1919 годзе [2]. У 1934 годзе пабудавана Крыварожскі металургічны завод (цяпер АрселорМіттал Кривий Ріг), магутнае з больш за 500 прадпрыемстваў рэгіёну[2][3]. У цяперашні час горад з’яўляецца буйным індустрыяльным і культурным цэнтрам Украіны.

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Папулярная гарадская легенда сцвярджае, што горад названы ў гонар свайго заснавальніка. Першае паселішча — зімоўнік — у гэтай мясцовасці заснаваў крывы (без аднаго вока) казак па імі Рог. Вядомы таксама казак Іван-Жадан Рог[4], які быў кошавой атаманам Запарожскай Сечы ў 60-70 гады ХVII стагоддзя [10].

Рэестры Запарожскага Коша ўспамінаюць ўрочышчы Крывы Рог яшчэ да заснавання пастаяннага паселішча. У гэтым месцы зліцця рэк Саксагані і Інгулы ўтварае доўгі крывой мыс — «рог»

Руская назва — Кривой Рог (укр.: Крівой Роґ), Нямецкіая — Krywyj Rih (Kriwoj Rog, Kriwoi Rog), Ідыш — קריבי ריה) או קריבוי רוג), Англійская — Kryvyi Rih (Krivoi Rog, Krivoy Rog). Замежныя крыніцы часта прыводзяць ўкраінскі, так і расійскі варыянт назвы[5].

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел[правіць | правіць зыходнік]

Горад з’яўляецца адміністрацыйна цэнтрам Крыварожскага гарадскога савета, у які, акрамя таго, уваходзяць пасёлкі Авангард, Горняцкае, Каламійцава, вёскі Новаіванаўка, Цернаваты Кут. У склад горада ўвайшлі раней Самастойныя населеныя пункты — горад Інгулец, пгт Калініна, Зелёная, Міроўскае, Рахманаўка, Жалізнічнае, пасёлкі Руднічнае і Сцяпное.

У склад Крыварожскага гарадскога савета ўваходзяць 90 дэпутатаў, якія выбіраюцца грамадай тэрмінам на 5 гадоў.

Выканаўчую ўладу ўзначальвае гарадской кіраўнік і выканаўчы камітэт, які складаецца з 12 членаў. Яму падпарадкаваныя 33 дэпартамента і кіравання, кожнае з якіх адказвае за пэўную сферу гарадскога жыцця: горадабудаўніцтва, эканамічную або фінансавую палітыку, жыллёвай гаспадаркі і інфраструктуры. У кожным адміністрацыйным раёне органам выканаўчай улады з’яўляецца раённая адміністрацыя.

Гарадскім кіраўніком з 2010 года з’яўляецца Юрый Вілкул.

Адзінага агульнагарадскога органа судовай улады няма — існуе 7 раённых судоў, юрысдыкцыі якіх распаўсюджваюцца на адпаведныя адміністрацыйныя раёны горада. У горадзе функцыянуюць 10 аддзяленняў паліцыі, якія падпарадкоўваюцца Крыварожскаму гарадскому аддзелу паліцыі ГУНП Украіны ў Днепрапятроўскай вобласці[6]. У Крывым Рогу дзейнічаюць ўстанова выкананьня пакараньняў № 3 і папраўчая калонія № 80.

Крыварожская агламерацыя[правіць | правіць зыходнік]

Крыварожская агламерацыю з агульнай колькасцю насельніцтва каля 1010000 чалавек (2010 год) часта разглядаюць як поліцэнтрычэскую агламерацыю-конурбацыю, Аналагічную, напрыклад, Рурскай вобласці ў Германіі.

Сімволіка[правіць | правіць зыходнік]

Сучасны герб, пячатка і сцяг Крывога Рога зацверджаны 28 лютага 2007[7]. У аснову герба пакладзена казацкая парахаўніца, вырабленая з рога, што перш за ўсё паказвае на назву горада і яго мінулае як тэрыторыю Запарожскай Сечы, легенду пра заснавальніка горада казака Крывога Рога і іншую версію аб паходжанні назвы горада — адукацыя краявога мыса (рогі) пры зліцці рэк Інгулец і Саксагань.

Лагатып Крывога Рога[8]

Парахаўніца таксама кажа пра вялікі патэнцыял і магчымасцях горада. Залаты дубовы канюшына з двума жалудамі — гэта знак сілы і духоўнага адраджэння. Зялёны колер азначае дастатак і радасць. Чырвоны — адвага і рыцарскія цноты[9]. Дэвізам Крывога Рога сёння лозунг «Горад даўжынёю ў жыццё», яно намалявана на лагатыпе горада[8].

Галоўная ўзнагарода горада — нагрудны знак «За заслугі перад горадам». 40 дзеячаў гарады маюць званне яго ганаровых грамадзян. Горад узнагароджаны Ордэнам Леніна[10] і Ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. У 2002 годзе гімнам Крывога Рога прызнана песня «Крывы Рог — мой горад»[11].

Дзень горада крываражане святкуюць у апошнія выходныя мая[12]. Таксама традыцыйна святкуецца дата вызвалення горада ў гады Вялікай Айчыннай вайны (22 студзеня 1944 гады). У памяць аб ранішні пачатак аперацыі традыцыйны парад 9 мая пачынаецца а 4:00 раніцы[13].

Святымі заступнікамі горада праваслаўныя хрысціяне Крывога Рога лічаць святога Мікалая Цудатворца, біскупа Ануфрыя і Парфіру[14][15]. 2013 годзе адкрылі прысвечаны ім помнік[16].

Праект гарадскога герба 1912 года Герб горада ў савецкі перыяд Сучасны герб горада Гарадская пячатка

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Фізічная геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Скалы МОПРа

Горад Крывы Рог размешчаны ў цэнтральнай частцы Украінскага крышталічнага масіва. У геалагічнай пабудове горада і яго ваколіц удзельнічаюць чацвярцічныя суглінкі, таўшчынёй 3-25 м, падсцілаючы неагенавых глінамі, пяскамі або трэшчынаватасці вапнякамі, таўшчынёй 5-11 м. Над неагенавых адкладамі залягаюць Дакембрыйскі крышталічныя пароды (граніты), якія выходзяць на паверхню ў далінах рэк. У межах раёна вылучаюцца два ваданосных гарызонту — адкладаў чацвярцічнага перыяду і крышталічных парод дакембрыі і прадукты іх разбурэння.

Карта прамысловага рэгіёну, 1914

Чарназёмы звычайныя — галоўная генетычная група глеб у прыгараднай зоне. Таксама прадстаўлены лугава-чарназёмныя і лугава-солончаковые глебы.

Размяшчэнне[правіць | правіць зыходнік]

Горад размешчаны ў стэпавай зоне Украіны, на зліцці рэк Інгулец  (бел. (тар.)) і Саксагань, якія ўваходзяць у басейн Дняпра. Тэрыторыя наваколляў раздзеленая шматлікімі ярамі (Зялёны, Беразнегаваты, Чырвоны, Макортовы, Галахавы, Лозоватка, Грушевата, Петрыкава, Красны, Ракаваты, Сухі, Глываты, Дубоў, Воўчы, Суславы, Кобальскі, Калетына, Круты Яр, Приворотны і іншыя). У месцах выхаду карэнных парод схілы рачных далін крутыя.

Чырвоная Бэлька Паўночная

У перыяд раставання снегу і пасля дажджоў па дну яраў працякаюць часовыя вадасцёкі. Сцёк Інгульца ўрэгуляваны Карачуноўскім вадасховішчам, сцёк Саксагані — Кресіўскім, Дзяржынскім і Макартоўскім вадасховішчамі. Абсалютныя адзнакі паверхні вадаёмаў вагаюцца ад 30 да 160 м. Пераважныя адзнакі паверхні складаюць 50-100 м абс., Мінімальныя — характэрныя для пойменных участкаў рачных далін і складаюць 30-45 м абс.

Даліна Інгульца ў межах горада пераважна V-вобразная, схілы далін вышынёй 25-35 м крутыя. Рэчышча звілістае, але неразветвленнае, шырынёй 40-60 м, глыбінёй на перакатах 0,2-0,6 м, на плёс — да 5,0 м. Хуткасць плыні ракі на плёс нязначная. У зімовы перыяд замярзае. Сярэднія даты пачатку ледостава да глабальнага пацяплення клімату ў апошнія 20 гадоў прыпадалі на 7-12 снежня, лік дзён з лядовымі з’явамі 110—115. Таўшчыня лёду дасягала 20-35 см. Скресала рака 14-16 сакавіка. Цяпер з-за цёплай зімы ледастаў на рацэ няўстойлівы, маламагутны.

Даліна ракі Саксагань ў межах горада пераважна трапецаідальная, пойма адкрытая, лугавая сухая. Мае 28 прытокаў. Рака адносіцца да катэгорыі малых рэк. Пераважная шырыня поймы 100—200 м. У перыяд вясновай паводкі пойма падпальваецца на глыбіню 1,0-1,5 м. Рэчышча ракі неразгаліноўваецца, пераважная шырыня яго 20-40 м. Хуткасць плыні нязначная. Натуральны рэжым ракі моцна зменены рэгулююць уплывам плацін, скідам шахтавых і прамысловых вод, а таксама плотам вады на тэхнічныя патрэбы. На ўчастку «шахта „Саксагань“ — Чорнагорка» рака перакладзеная ў падземны калектар. Сучаснае вусце ракі размешчана ў раёне пасёлка Чорнагоркі — ніжэй на 1,5 км ад прыроднага вусця ў раёне парку Мершаўцава. У горад падведзены Канал Дняпро — Інгулец і Канал Дняпро — Крывы Рог.

Агульны кірунак сцёку падземных вод Крыварож’я — на поўдзень — у бок прычарнаморскай тэктанічнай западзіны, а таксама ў мясцовы базісу эрозіі — рачных далін, яраў, таму месцамі ўзнікаюць крыніцы (натуральны выхад падземнай вады на зямную паверхню, напрыклад у раёне скал МОПР , у яра Гандыбіна, на беразе Крэсіўскага вадасховішча ў парку і інш.) і Мокрыны (месца ўцечкі падземных вод на дзённую паверхню ў выглядзе моцна змочанага глебы).

Клімат[правіць | правіць зыходнік]

Клімат — умерана-кантынентальны, характарызуецца гарачым засушлівым летам і ўмерана мяккай з частымі адлігамі зімой.

Гарадскі парк

Вялікая частка ападкаў выпадае падчас цёплай паловы года (красавік-кастрычнік) — 268 мм. Сутачны максімум ападкаў (90 мм) назіраўся ў чэрвені 1913 года. На працягу года сумарная працягласць выпадзення ападкаў 730 гадзін. За апошнія 60 гадоў засушлівымі з’яўляюцца кожныя 3-4 гады на адно дзесяцігоддзе. Моцныя засухі на Крыварожжы бываюць раз у 5-10 гадоў. Ліўневыя дажджы суправаджаюцца навальніцамі і градам. Часцей за ўсё навальніцы здараюцца ў перыяд з мая па жнівень[17].

Колькасць дзён са снежным покрывам — 69. Устойлівага снежнага покрыва амаль не бывае, 52 % зім з’яўляецца бясснежныя і малоснежныя. Сярэдняя вышыня снегу складае 10 см, максімальная — 30 см. Узімку на рэках можна назіраць зімовыя паводкі. Іх ўзнікненне звязваецца з моцнымі адлігамі — раставаннем снежнага покрыва і дажджамі. На працягу зімы частым з’явай з’яўляецца галалёд[18].

Пераважаюць паўночныя і ўсходнія вятры. Радзей іншых назіраецца паўднёвы вецер. Улетку найбольш часта паўтараюцца паўночныя і паўночна-заходнія вятры, у іншыя сезоны года — паўночна-ўсходнія, паўночныя і ўсходнія вятры. Штылі здараюцца ў пачатку восені і летам [18][19].

Клімат Крывога рога
Паказчык Сту Лют Сак Кра Май Чэр Ліп Жні Вер Кас Ліс Сне Год
Абсалютны максімум, °C 13 19 23,5 29 35,8 36,4 38,6 39,6 32,2 31,7 21,7 15,3 39,6
Сярэдні максімум, °C −2 0 4 13 21 24 26 25 20 13 5 0 12
Сярэдняя тэмпература, °C −4,5 −4,4 0,0 7,2 13,3 16,4 18,5 17,5 12,1 6,6 0,6 −3,4 8,8
Сярэдні мінімум, °C −7 −6 −1 5 10 13 15 14 11 4 1 −3 5
Абсалютны мінімум, °C −27,2 −27,3 −21 −8,9 −1,6 2,8 3,7 5 −3,7 −10 −18,6 −24,5 −27,3
Норма ападкаў, мм 40 32 28 41 42 64 54 42 31 30 35 44 483
Крыніца: Клімат Крывога Рога. meteoprog.ua. Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2015. Праверана 30 мая 2015.

Над тэрыторыяй горада сфармаваўся своеасаблівы мікраклімат «выспы цяпла». У горадзе цяплей на 1,8 °C. Асабліва гэта заўважна ў халодны перыяд года. Таксама больш ападкаў, туманаў, часта з нізкіх аблокаў і пыле-газавых выкідаў прадпрыемстваў і аўтамабіляў зімой утвараюцца змаглі, зніжаныя дозы сонечнай радыяцыі.

Экалогія[правіць | правіць зыходнік]

У Крывым Рогу налічваецца каля 5000 крыніц забруджвання атмасфернага паветра.

З-за наяўнасці руд, а таксама будаўніцтва дарог на аснове парод Крыварожскіх руднікоў зямля часта бывае чырвонага колеру

Асноўныя прадпрыемствы-забруджвальнікі атмасфернага паветра, тыс.тон[20]:

  • «АрселорМіттал Кривий Ріг» — 219,1;
  • «Паўднёвы ГАК» — 36,3;
  • «Паўночны ГАК» — 11,08;
  • «Цэнтральны ГАК» — 2,2;
  • «ХайдельбергЦемент Україна» — 1,5;
  • «Інгулецкі ГАК» — 1,3.

У 2011 годзе «АрселорМіттал Кривий Ріг» уваходзіў у дзесяці аб’ектаў, якія з’яўляюцца найбольшымі забруджвальнікамі навакольнага прыроднага асяроддзя ва Украіне.

Міжведамасная камісія па ўсталяванні рэжымаў працы дняпроўскіх вадасховішчаў прыняла новы Рэгламент экалагічнага аздараўлення ракі Інгулец з прадаўжэннем тэрміну прамывання з сярэдзіны мая да сярэдзіны жніўня[20].

Паводле рэйтынгу часопіса «Карэспандэнт», складзеным у 2010 годзе на аснове дадзеных Дзяржкамстата Украіны па ступені таго, як шмат небяспечных рэчываў выкідваюць у атмасферу прадпрыемствы і транспарт гарадоў Украіны, Крывы Рог прызнаны самым брудным горадам Украіны. На кожнага жыхара Крывога Рога даводзіцца 634 кг шкодных рэчываў, выкінутых у атмасферу. Па гэтым паказчыку Крывы Рог апярэдзіў Марыупаль і Бурштын, якія занялі адпаведна другое і трэцяе месцы ў рэйтынгу[21].

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Адукацыя і навука[правіць | правіць зыходнік]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Прамысловасць[правіць | правіць зыходнік]

Горад з’яўляецца буйным прамысловым цэнтрам, цэнтрам распрацоўкі Крыварожскага жалезаруднага басейна (Крыўбас).

Галіны:[правіць | правіць зыходнік]

  • Машынабудаванне:
    • Крыварожскі завод горнага абсталявання;
  • Харчовая прамысловасць;
  • Хімічная прамысловасць;
  • дрэваапрацоўчая прамысловасць:
  • Горна-абагачальная прамысловасць
  • Руднікі
  • Шахты
  • Чорная металургія:

У 2010 годзе прадпрыемствамі горада выпрацавана прамысловай прадукцыі на суму 61 млрд грн.

Транспарт[правіць | правіць зыходнік]

Гарадскі аэрапорт мае статус міжнароднага з 1986 года. Крывы Рог — вялікі транспартны вузел Украіны. Праз горад праходзяць аўтамабільныя дарогі Н11, Н23, Т0418, Т0434. Чыгуначны вакзал Крывы Рог-Галоўны з’яўляецца цэнтральнай станцыяй Крыварожскай дырэкцыі чыгуначных перавозак. Праз станцыю праходзяць чатыры чыгуначныя лініі Прыдняпроўскай чыгункі, курсуе цягнік «Крыварожжа».

У пачатку ХХ стагоддзя ў горадзе актыўна развівалася трамвайная сетка, з 1986 года дзейнічае лёгкае метро[22]. Па сутнасці, гэтая транспартная сістэма з’яўляецца метрапалітэнам палегчанага тыпу. Працягласць 18 кіламетраў, у тым ліку падземныя ўчасткі — 7 кіламетраў. Маецца 11 дзеючых станцый і адна бяздзейная, у тым ліку 4 падземных, тры паўпадземныя і дзве эстакадныя на дзвюх лініях. Ён з’яўляецца працягам аб’яднанай трамвайнай сеткай горада. Таксама ў горадзе маюцца развітыя сеткі маршрутных таксі і тралейбуснага руху.

Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. Дадзеныя прыведзены па Статыстычным зборнікам «Колькасць насельніцтва Украіны на 1 студзеня 2015»
  2. а б Історична хроніка подій 1919-1921(недаступная спасылка). Афіцыйны сайт горада Крывога Рога і Крыварожскага гарадскога Выканаўчага камітэта. Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2015. Праверана 28 мая 2015.
  3. Наша гісторыя(нявызн.). ukraine.arcelormittal.com. Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2015. Праверана 28 мая 2015.
  4. Іван-Жадан Рог. ВО «За мясцову Украіну!». Архівавана 16 верасня 2016.
  5. Oxford Dictionaries. «Kryvyi Rih Архівавана 24 верасня 2015.». Oxford University Press, 2013. Accessed 27 August 2013.
  6. Галоўнае ўпраўленне нацыянальнай паліцыі ў Днепрапятроўскай вобласці (укр.) Архівавана 1 чэрвеня 2016.
  7. Рашэнне (Х сесія V склікання). Афіцыйны сайт горада Крывога Рога і Крыварожскага гарадскога Выканаўчага камітэта. Архівавана з першакрыніцы 29 мая 2015. Праверана 29 мая 2015.
  8. а б Выканкам Крыварожскага гарадскога савета. Брэнд горада Крывы Рог(недаступная спасылка). Выканкам Крыварожскага гарадскога савета. Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2015. Праверана 24 мая 2015.
  9. Герб. Афіцыйны сайт горада Крывога Рога і Крыварожскага гарадскога Выканаўчага камітэта. Архівавана з першакрыніцы 29 мая 2015. Праверана 29 мая 2015.
  10. Савичев Н. П. Символы трудовой и ратной доблести. — Киев: Радянська школа, 1987. — 233 с.
  11. Гімн(недаступная спасылка). Офіційний сайт міста Кривого Рогу та Криворізького міського Виконавчого комітету. Архівавана з першакрыніцы 29 мая 2015. Праверана 29 травня 2015.
  12. Чырвоны Гарняк № 38 (21561) ад 28 мая 2015 (старонка 1).
  13. Крывы Рог на досвітку пачаў першым ва Украіне святкаваць Дзень Перамогі (руск.)(недаступная спасылка). «РІА Навіны» Украіна. Архівавана з першакрыніцы 24 мая 2015. Праверана 29 мая 2015.
  14. У Крывым Рогу ўсталююць помнік святарам пакутнікам Ануфрыю і Парфірыю. Інфармацыйнае агенцтва «Днепр». Архівавана з першакрыніцы 29 мая 2015. Праверана 29 мая 2015.
  15. 19.12.2014 г. Крывы Рог. Праваслаўныя крываражане малітоўна ўшанавалі памяць нябеснага апекуна горада.. Афіцыйны сайт Крыварожскай дыяцэзіі. Архівавана з першакрыніцы 29 мая 2015. Праверана 29 мая 2015.
  16. У Крывым Рогу ўсталююць помнік святарам пакутнікам Ануфрыю і Парфірыю. Уніан. Рэлігіі. Архівавана з першакрыніцы 29 мая 2015. Праверана 29 мая 2015.
  17. Казакоў В. Л., Паранько І. С., Сметана М. Г., Шыпунова В. О., Коцюруба В. В., Калінічэнка О. О. Натуральная геаграфія Крыўбас. — Крывы Ріог: Выдавецкі дом, 2005. — 151с.
  18. а б Профіль г. Крывы Рог: дэмаграфія, эканоміка, бюджэт.(недаступная спасылка). Праект РЕОП (24 мая 2015). Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2015. Праверана 24 мая 2015.
  19. Уладзімір Леанідавіч. Геаграфічнае размяшчэнне(недаступная спасылка). Выканкам Крыварожскага гарадскога савета (24 мая 2015). Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2015. Праверана 24 мая 2015.
  20. а б Экалагічная сітуацыя ў горадзе Крывы Рог(недаступная спасылка). Афіцыйны сайт горада Крывога Рога і Крыварожскага гарадскога Выканаўчага камітэта. Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2015. Праверана 15 студзень 2012.
  21. «Крывы Рог прызналі самым брудным горадам Украіны». ТСН. Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2015. Праверана 19 чэрвень 2010.
  22. Старонка аб метратрамвае на сайце «Свет метро».