Казімір Сваяк

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з К. Сваяк)
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Стаповіч.
Казімір Сваяк
Асабістыя звесткі
Псеўданімы Ксёндз-Беларус, Казімір Сваяк і Свояк Казимир
Дата нараджэння 19 лютага 1890(1890-02-19)
Месца нараджэння
Дата смерці 6 мая 1926(1926-05-06)[1] (36 гадоў)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці драматург, мастак, публіцыст, пісьменнік, паэт, каталіцкі святар
Мова твораў беларуская
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Казімі́р Свая́к, сапр. Канстанцін Мацвеевіч Стаповіч [2] (7 (19) лютага 1890, в. Барані, цяпер Астравецкі раён, Гродзенская вобласць — 6 мая 1926, Вільня) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, паэт, драматург, публіцыст, літаратуразнавец, каталіцкі святар. Крыптанімы: К.С-ч; К. С.; К.Св; Каз. Св; Ко-ст; С.; K.S.[2]

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Раннія гады[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў сям’і селяніна-паўвалочніка Мацея Стаповіча, у сям’і было шасцёра дзяцей (у тым ліку браты Альбін і Бернард[3] Стаповічы). Жылі ў невялікай хатцы пакуль мясцовы памешчык Сволькен, якому Мацей служыў лесніком, не даў участак зямлі і драўніну на будаўніцтва новага дома. Новы дом у Баранях захаваўся да нашага часу.

Скончыў пачатковую і Свянцянскую павятовую школы (1905). У 1906—1907 гадах жыў у Вільні, дзе пазнаёміўся з беларускім нацыянальным рухам. У 1908 годзе паступіў у Віленскую каталіцкую духоўную семінарыю. У 1912 годзе захварэў на сухоты, у тым жа годзе напісаў першы верш «На імяніны майго пробашча». Зіму 1912—1913 гадоў правёў на курорце ў Закапанэ. У 1913 годзе ў газеце «Беларус» друкуюцца яго творы.

Пасля высвячэння на святара[правіць | правіць зыходнік]

Канстанцін Стаповіч, 1915

Вучобу ў семінарыі скончыў у 1914 годзе, праз хваробу толькі ўвесну 1915 года быў высвечаны на ксяндза. Атрымаў першае прызначэнне вікарыем у Камайскі касцёл. Неўзабаве Канстанціна Стаповіча перавялі ў Клюшчаны, побач з роднымі Баранямі. 19 чэрвеня 1915 газета «Беларус» змясціла віншаванне ксяндзу Стаповічу з нагоды яго першай імшы ад жыхароў Клюшчан.

У Клюшчанах Стаповіч стварыў хор, у якім, паводле звестак Я. Драўніцкага, спявалі хлопцы і дзяўчаты з Вялікай Казаноўшчыны, Будрань, Пятрашышак, Кісялёў, Трашчан. Стаповіч меў лірычны тэнар, граў на скрыпцы. З хорам ён развучваў не толькі рэлігійныя, але і народныя беларускія песні: «Чырвона каліначка», «Гусі», «Зялёны дубочак», «Салавейка». Першае казанне на беларускай мове прагучала ў Клюшчанскім касцёле 21 лістапада 1915 года.

Янка Быліна, Адам Станкевіч, Казімір Сваяк, 1916

У Клюшчанах узнік нелегальны гурток «Хаўрус Сваякоў», галоўнай задачай якога была самаадукацыя на аснове хрысціянскай этыкі. У гуртку рыхтавалі і чыталі рэфераты, ладзілі канцэртна-дэкламацыйныя сходы, арганізоўвалі прадстаўленні (для пастаноўкі выкарыстоўваліся найчасцей п’есы самога Казіміра Сваяка), народныя бібліятэкі. У Клюшчанскай акрузе намаганнямі Стаповіча было адкрыта сем школ. Бараньская школа, адкрытая Стаповічам, месцілася ў бацькоўскай хаце, займала яе палову, потым перайшла да суседа — Вітаўта Буйкі. Адкрыў курсы падрыхтоўкі настаўнікаў. Падручнікі і школьныя прывозіў з Вільні. У канцы 1916 года за беларусізацыю касцёла Казіміра Стаповіча пераводзяць на Беласточчыну. На Беласточчыне ён таксама спрабаваў увесці беларускую мову ў касцёле, але гэта было забаронена мясцовым пробашчам.

У 1917—1919 гадах хварэў, зноў паехаў у Закапанэ дзе адначасова працаваў капеланам кліматычнага шпіталя. У ліпені 1919 года па дарозе дамоў заехаў да ксяндза Язэпа Германовіча (Вінцук Адважны) у Лапеніцу пад Ваўкавыскам. Там Стаповіч выступаў з казаннямі па-беларуску, прычыніўся да арганізацыі школ. Але неўзабаве з’явіўся пратэст мясцовых ксяндзоў супраць ужывання беларускай мовы ў касцёле.

Узімку 1919—1920 года зноў у Закапанэ. З гэтага часу яго творы — вершы, апавяданні, эсэ, філасофскія эцюды, гумарэскі, публіцыстычныя артыкулы рэлігійнага і літаратурна-крытычнага зместу, у тым ліку нарыс пра Францішка Багушэвіча, нататку пра аповесць «Дзве душы» Максіма Гарэцкага, пачынаюць друкаваць у віленскіх беларускіх перыядычных выданнях. З Закапанэ прыехаў у Пабродзе, дзе закончыў пісаць навуковую працу аб Уніі на Беларусі для рэдакцыі «Крыніцы». Калі пачалася савецка-польская вайна, Стаповіч пераязджае з Пабродзя ў Клюшчаны.

У канцы 1920 года Канстанцін Стаповіч атрымлівае размеркаванне ў Засвір (пад уладай палякаў у складзе Сярэдняй Літвы), дзе служыў у Касцёле Найсвяцейшай Тройцы. Праз данос Сваяку было забаронена весці службы па-беларуску. У Засвір да Стаповіча прыязджаў мастак Рамуальд Ракіцкі, сябра «Хаўрусу Сваякоў», які намаляваў абраз Святога Язафата Кунцэвіча для галоўнага алтара. У гонар Святога Язафата Стаповіч устанавіў у парафіі 16 лістапада фестываль. Таксама прыязджаў кс. Вінцэнт Гадлеўскі з Жодзішак, які рабіў казанні па-беларуску. Прыязджаў мастак Язэп Драздовіч, які падарыў Стаповічу некалькі абразоў.

Увосень 1922 года стан здароўя Стаповіча пагаршаецца. Восень 1923 — вясну 1924 гадоў зноў правёў у Закапанэ. Вяртаецца ў Засвір, але хварэе. У 1924 годзе ў Вільні выходзіць зборнік паэзіі Казіміра Сваяка «Мая Ліра»[4], зборнік аб’яднаў розныя творы Сваяка: вершы-медытацыі, вершы-звароты да Бога, вершы-імпрэсіі і вершы ў прозе, балады і жартаўлівыя прыпеўкі, вершы на евангельскія сюжэты. Узімку 1924—1925 гадоў зноў Закапанэ, але стан здароўя пагаршаецца. Узімку 1926 года, баючыся смерці на чужыне, Канстанцін Стаповіч некалькі разоў просіць брата Альбіна і кс. Адама Станкевіча забраць яго з Закапанэ. Станкевіч паехаў за ім, з цягніка ў Вільні Стаповіча давялося выносіць ужо на руках.

Смерць і пахаванне[правіць | правіць зыходнік]

Пахаванне Казіміра Сваяка, 7 траўня 1926 г.

Паміраў у шпіталі Вільні, разам з ім быў ксёндз Адам Станкевіч. Памёр 6 траўня. 7 траўня цела перавезлі ў віленскі касцёл Святога Мікалая, дзе сабралася беларуская грамадская супольнасць. Прамову казаў ксёндз Адам Станкевіч.

Стаповіч прасіў у сяброў, каб яго пахавалі ў Клюшчанах, але пахавалі яго ў Вільні на могілках Роса. Хор Віленскай беларускай гімназіі спяваў беларускія рэлігійныя песні. Згодна з жаданнем, выказаным у тастаменце, над магілай прагучалі ўсе тры мовы: кс. Гадлеўскі — па-беларуску, кс. Рэпаць — па-польску, кс. Чыбірас — па-літоўску. У 1936 годзе на адкрыццё помніка К. Стаповічу ў Вільню за 85 км прыйшла вялікая група моладзі з Клюшчан[5].

Творчасць[правіць | правіць зыходнік]

Друкаваўся з 1913 года («Беларус»). Аўтар зборніка вершаў «Мая ліра» (Вільня, 1924), вершаванага апавядання «Чарку дай, браце» (Вільня, 1926). Выступаў як публіцыст, пісаў драматычныя творы. Асобнымі выданнямі выйшлі «Янка Канцавы» (Вільня, 1920, 1924), «Купалле» (Вільня, 1930). Напісаў філасофскі дзённік «Дзея маёй мыслі, сэрца і волі» з «Аўтабіяграфіяй»[6].

Памяць[правіць | правіць зыходнік]

Магіла Канстанціна Стаповіча (Казіміра Сваяка), побач магіла брата Альбіна Стаповіча. Могілкі Роса, Вільня, 2019 г.

У 1990 годзе Адам Мальдзіс падчас візіту ў Ватыкан пры размове з папам унёс прапанову прылічыць Канстанціна Стаповіча да ліку блаславёных.

22 траўня 2016 года ў Вільні Таварыствам беларускай культуры ў Літве была ўсталявана мемарыяльная дошка ў памяць Казіміра Сваяка, якая месціцца па адрасе Didžioji g. 17[7].

Публікацыі[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Konstanty Stepowicz // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
  2. ↑ а б Беларусь 1995.
  3. ↑ Нар. 30.8.1907 у вёсцы Барані на Віленшчыне. Вучыўся ў Віленскай беларускай гімназіі. У 1939 годзе скончыў агранамічны факультэт Віленскага ўніверсітэта. У 1945 прыехаў у Сопат, да 1952 года працаваў у Аддзеле сельскай гаспадаркі ваяводскай управы ў Гданьску, пасля ў Міністэрстве сельскай гаспадаркі ў Варшаве. У 1972 годзе выйшаў на пенсію, пісаў артыкулы па аграноміі ў часопіс «Gromada Rolnik Polski». Пакінуў успаміны, у т.л. пра свайго брата Казіміра Сваяка. Пам. 9.8.1982.
  4. ↑ Новае выданне: Сваяк К. Мая ліра. Мн., 1992. —39 с.
  5. ↑ Надмагільны помнік братам Казіміру і Альбіну Стаповічам(недаступная спасылка)
  6. ↑ Новае выданне: Сваяк К. Дзея маей мыслі, сэрца і волі: (з Аўтабіяграфіяй). 4-е выд., — Мн.: 1992.
  7. ↑ Мемарыяльная дошка ў памяць Казіміра Сваяка(недаступная спасылка)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

s: Казімір Сваяк у Вікікрыніцах
commons: Казімір Сваяк на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Казімір_Сваяк&oldid=4610819"