Ліпа амерыканская

Ліпа амерыканская
Агульны выгляд дарослага дрэва
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Мальвакветныя Сямейства:  Мальвавыя Падсямейства:  Ліпавыя Род:  Ліпа Від:  Ліпа амерыканская
Міжнародная навуковая назва
Tilia americana
Распаўсюджанне арэалу
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   21536 NCBI   66669 EOL   584834 IPNI   286108-2 TPL   kew-2518218

Ліпа амерыканская (лац.: Tilia americana) - від роду Ліпа, які натуральна расце на ўсходзе Паўночнай Амерыкі.

Батанічнае апісанне

Ліпа амерыканская - лістападнае дрэва, якое дасягае ў вышыню 20 - 35 (да 45) метраў з дыяметрам ствала да 1,2 мера. Крона разгалістая, галінкі часта нікнуць.

Кара шэрая або светла-карычневая з вузкімі шчылінамі.

Карані буйныя, ідуць углыб і ў шырыню.

Аднагадовыя парасткі гладкія, чырванавата-шэрыя, на другі год робяцца светла-шэрымі, затым цёмна-карычневымі або карычнева-шэрымі, пакрытымі цёмнымі выступамі.

Пупышки шчыльныя, завострана-авальныя, гладкія, цёмна-чырвонага колеру, з двума пакрытыми папярэчнымі чашуямі.

Лісце простае, чаргаватыя, авальныя або сэрцападобнай формы з няроўнымі падставамі (большы край звернуты да ўцёкаў), з доўгім тонкім хвосцікам, з крупназубчатым краем і завостранай верхавінай. Адрозніваецца ад іншых відаў ліпы больш буйнымі лістамі. Памер лісця 10-15 см у даўжыню і шырыню (часам да 25 см). Маладое лісце бледна-зялёнае, матавае, спелы ліст - цёмна-зялёны, гладкі, бліскучы зверху, знізу бялейшы, з пучкамі іржава-карычневых валасінак у падставах першасных жылак. Невялікія прылісткі ападаюць неўзабаве пасля распускання пупышак. Восеньская афарбоўка лісця ад жоўта-зялёнай да жоўтай.

Невялікія (10-14 мм у дыяметры), жаўтлява-белыя, духмяныя кветкі сабраны па 6-20 ў паніклыя парасонападобныя суквецці. Бялёса-зялёныя прыкветкі прымацаваныя на сярэдзіне кветаножак. Кветкі правільныя, з пяццю пялёсткамі і чашалісцікамі, шматлікімі тычачкамі і пяцігнёзднай верхняй завяззю. Красаванне прыпадае на пачатак ці сярэдзіну лета. Асноўныя апыляльнікі - пчолы.

Плод - круглявыя, сухія скрыначкі крэмавага колеру, 8-10 мм у дыяметры.

Таксанамія

Склад дадзенага віду з'яўляецца абмярковываемым пытаннем. Некаторыя аўтары разумеюць яго ў вузкім сэнсе нароўні з Tilia caroliniana, Tilia heterophylla ці Tilia mexicana, разгляданымі як самастойныя віды. Іншыя ж бачаць у апошніх толькі разнавіднасці ліпы амерыканскай. Дадзенае вышэй апісанне і арэал ставяцца толькі да вузкай трактоўцы віду. Калі разглядаць від у шырокім сэнсе, то ў яго ўвойдуць расліны з лісцем, ніз якіх белага колеру і густы і коратка апушчаны. Арэал у гэтым выпадку пашыраецца да Фларыды і Мексікі.

Экалогія

Ліпа амерыканская нароўні з клёнам цукровым з'яўляецца садамінантам клянова-ліпавых лясоў, найбольш распаўсюджаных у заходнім Вісконсіне, цэнтральнай Мінесоце, якія таксама растуць на ўсход да Новай Англіі і паўднёвага Квебека. Ліпа амерыканская таксама прысутнічае ў многіх іншых лясных асацыяцыях.

Багаты нектар выкарыстоўваецца рознымі відамі насякомых. Насенне паядаецца бурундукамі, мышамі, вавёркамі. Палёўкі і трусы абгрызаюць кару з пабегамі, часам пашкоджваючы маладыя дрэвы. Лісце служаць ежай для гусеніц матылькоў і збольшага для імага японскага жука, які з'яўляецца заносным відам у Паўночнай Амерыцы.

Культываванне і выкарыстанне

Ліпа амерыканская добра размнажаецца насеннем, тронкамі і прышчэпкай. Маладыя дрэвы валодаюць высокай хуткасцю росту, але моцна пашкоджваюцца рознымі насякомымі.

Від вырошчваецца як дэкаратыўнае дрэва, здольнае даваць густы цень. Часам ліпу саджаюць з наветреннага боку саду для абароны пладовых дрэў. Лісце і кветкі ліпы ядомыя. Выдатны меданос.

Культура амерыканскай ліпы можа расці на поўначы ў раёнах з мяккім кліматам (Джуна, Аляска).

Вядомыя наступныя віды ліпы амерыканскай: «Nova» і «Duros» - з прамой кронай, «Frontyard» - з пірамідальнай кронай, «Redmond» - з канічнай кронай.

Драўніна

Драўніна бледна-карычневая, часам амаль белая або чырвоная; мяккая, тонкатэкстурная; колецца не вельмі лёгка. Шчыльнасць драўніны - 0,4525. Выкарыстоўваецца для вырабу драўляных вырабаў, недарагой фурнітуры, карпусоў вагонаў. Вельмі добра падыходзіць для разьбы па дрэве. Унутраны пласт кары (лыка) моцны і кудзелісты, выкарыстоўваецца для вытворчасці канатаў, вяровак. Часта драўніну выкарыстоўваюць для вытворчасці карпусоў электрагітар, аддаючы перавагу яе па ўласцівасцях аналагічнай драўніне алешыны і таполі, таму што яна светлая, трывалая і добра рэзаніруе.

У медыцыне

Медыцынскае выкарыстанне такое ж, як і ліпы дробналістнай. Кветкі, лісце, драўніну, драўняны вугаль ужываюць у медыцынскіх мэтах. Актыўныя рэчывы кветак ліпы ўключаюць флаваноіды (якія дзейнічаюць як антыаксіданты), эфірны алей і слізістыя рэчывы, змякчальныя запаленчыя працэсы. Чай з кветак ліпы валодае прыемным водарам. Таксама ў ліпе амерыканскай утрымліваюцца таніны, якія валодаюць звязальным дзеяннем.