Маскон

Радыяльныя гравітацыйныя анамаліі на паверхні Месяца.

Тапаграфічная выява (ўверсе) і гравітацыйнае поле месяцавага Мора Сміта, якое змяшчае значны маскон.

Маскон (ад англ. mass concentration — «канцэнтрацыя масы») — рэгіён літасферы планеты або натуральнага спадарожніка, які выклікае станоўчыя гравітацыйныя анамаліі. Масконы былі выяўлены і лакалізаваны па абурэннях у рухах штучных спадарожнікаў Месяца. Часцей за ўсё масконы размешчаны пад месяцавымі морамі, якія маюць круглявую форму.

Гісторыя адкрыцця

Масконы былі адкрыты Полам Мюлерам і Уільямам Шёгрэнам, супрацоўнікамі Лабараторыі рэактыўнага руху NASA (Jet Propulsion Laboratory), у 1968 г., у выніку скрупулёзнага аналізу параметраў арбіты аўтаматычных станцый Лунар арбітэр. З прычыны асаблівай важнасці праграмы высадкі чалавека на Месяц, у НАСА была створана спецыяльная каманда з мэтай растлумачыць адхіленні ў траекторыі касмічнага апарата Lunar Orbiter, які выкарыстоўваўся для эксперыментальнай праверкі разлікаў навігацыі пілатуемых караблёў праекта Апалон. Адхіленні арбіты перавышалі разліковыя ў 10 разоў (2 км замест 200 м), што давала памылку ў месцы прылунення ў 100 разоў і пагражала бяспекі экіпажа. Гравітацыйныя абурэнні ў полі прыцягнення Месяца добра тлумачылі такія паводзіны штучнага спадарожніка. William Wollenhaupt і Emil Schiesser з цэнтра кіравання НАСА ў Х'юстане разлічылі папраўку, якая дазволіла Апалону-12 сесці ў 160 м ад сваёй мэты — касмічнага апарата Surveyor 3, які прылуніўся двума гадамі раней.

Пазней, па дадзеных апарата Lunar Prospector, атрыманых у 1998-1999 гг., была складзена падрабязная карта месяцавых масконаў. Масконы размешчаны ў асноўным пад вялікімі круглявымі морамі: Дажджоў, Аблокаў, Яснасці, Крызісаў, Нектару, Вільготнасці, пад Усходнім, а таксама ў галіне паміж Залівам Спякоты і Цэнтральным Залівам.

Паходжанне

Існавала тры версіі паходжання масконаў:

• Мюлер і Шогрэн выказалі здагадку, што масконы складаюцца з шчыльных рэчываў, напрыклад, з нікеля і жалеза і ўяўляюць сабой рэшткі касмічных целаў, якія падалі на Месяц і «заглыбіліся» ў месяцавыя «моры». Аднак гэтая гіпотэза занадта штучная, паколькі цяжка выказаць здагадку, што ў прыродзе існавалі целы памераў астэроідаў з жалеза і нікеля.
• Другую гіпотэзу прапанаваў амерыканскі вучоны Дж. Гілвары. На яго думку масконы звязаны з тоўшчай асадкавых парод, якія ўтварыліся на месцы старажытных месяцавых мораў (у літаральным сэнсе слова). Гілвары яшчэ задоўга да адкрыцця масконаў выказваў ідэю аб тым, што ў першы мільярд гадоў існавання Месяца ён меў гідрасферу. Пасля выпарэння вады на месцы мораў ўтварыліся навалы асадкавых парод, сярэдняя шчыльнасць якіх роўная 2,4 г/см³. Нягледзячы на тое, што шчыльнасць іх невялікая, яны ствараюць залішак масы, так як яшчэ да іх узнікнення катлавіны мораў (якія ўтварыліся, па Гілвары, за кошт падзення на Месяц буйных целаў) зведалі ізастатычнае выраўноўванне з навакольнымі мацерыкамі.
• Па найбольш шырока распаўсюджанай тэорыі, прапанаванай Р. Болдуінам, паходжанне масконаў звязваюць з ударамі буйных касмічных целаў, у выніку якіх у месяцавай кары ствараліся гіганцкія, шматкіламетровай глыбіні выемкі. Далей уступалі ў дзеянне геалагічныя працэсы. Расплаўленая мантыя, якая знаходзілася ніжэй, больш шчыльная, чым кара і выціскала ўверх дно з-за створанай ад удару геалагічнай дэпрэсіі — выемкі, ствараючы пад ёй лінзу, якая складаецца з рэчыва мантыі, якая паднялася. Некаторая частка рэчыва мантыі прарывалася ў выглядзе лавы на паверхню і запаўняла астатнюю частку гэтай дэпрэсіі. Такім чынам, у некаторых месцах месяцавай кары ўтварыліся раёны, дзе яе шчыльнасць апынулася большай, чым у іншых абласцях.

Вельмі імаверна, што масконы існуюць на Марсе і Меркурыі.

Спасылкі

• Mark Wieczorek and Roger Phillips (1999). "Lunar multiring basins and the cratering process". Icarus. 139: 246–259.
• A. Konopliv, S. Asmar, E. Carranza, W. Sjogren, and D. Yuan (2001). "Recent gravity models as a result of the Lunar Prospector mission". Icarus. 50: 1–18.{{cite journal}}: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (link)