Пальчатакарэннік плямісты

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Пальчатакарэннік плямісты
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Dactylorhiza maculata (L.) Soó, 1962

Сінонімы
  • Orchis maculata L., 1753 (Ятрышнік плямісты)basionym
  • Dactylorchis maculata (L.) Verm. (1947)

Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  193462
NCBI  230572
EOL  1111714
GRIN  t:431140
IPNI  626641-1
TPL  kew-55410

Пальчатакарэннік плямісты[3], Ятрышнік плямісты[4] (Dactylorhiza maculata) — від шматгадовых травяністых раслін роду Пальчатакарэннік (Dactylorhiza) сямейства Архідныя (Orchidaceae).

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Ятрышнік плямісты, зязюлін падарак, зязюлька[5], зязюльчыны слёзы, сярдзечнік[5][6], зязюліны слёзы, каманішнік, чортава ручка[7][8], канвалія, кукулька[9], кукушка[4][5].

Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Пальчатакарэннік плямісты — шматгадовая расліна вышынёй ад 15 (25[10]) да 50[11] см.

Клубень пальчаты, пляскаты[10].

Сцябло прамое, адзіночнае, шчыльнае, каля 8 мм таўшчынёй у аснове[10].

Лісце нешматлікае, буйное, цёмна-зялёнае, з круглявымі фіялетавымі плямамі; па форме лісце адрозніваецца ўверх па сцябле ад даўгавата-ланцэтнага, тупога або завостранага да завостранага, лінейнага або шылападобна-лінейнага, часта крыху звілістае[10].

Кветкі сабраны ў густыя, шматкветкавыя коласападобныя суквецці 3-9 см даўжынёй і 3-4 см у дыяметры[10]. Афарбоўка кветак разнастайная: ружаватая, лілаватая, чырвоная, часам амаль белая[12]. Губа коратка-трохлопасцевая, з дробнымі фіялетавымі плямкамі, размешчанымі падоўжнымі выгінастымі радамі, якія раз’яднаныя або зліваюцца ў кароткія лініі; сярэдняя лопасць губы значна карацей і вузей бакавых, трохкутная, тупаватая, 2-3 мм даўжынёй. Цвіце ў чэрвені-ліпені[10].

Плод — каробачка са шматлікім дробным насеннем. Плоданасіць у ліпені-жніўні, размнажаецца насеннем[10].

Арэал[правіць | правіць зыходнік]

Арэал віду цягнецца ад Атлантычнага ўзбярэжжа Еўропы да Цэнтральнай Сібіры, расліна сустракаецца таксама ў Паўночна-Заходняй Афрыцы[13]. Рассеяна распаўсюджаны амаль на ўсёй тэрыторыі еўрапейскай часткі Расіі, але пераважна ў паўночных і цэнтральных раёнах Нечарназем’я, даходзячы на ўсход да Заволжжа[10].

У Беларусі сустракаецца па ўсёй тэрыторыі[14].

Расце ў сырых замшэлых лясах, на вільготных лугах, прагалах, часта па сфагнавых мхах[10].

Вырошчванне ў культуры[правіць | правіць зыходнік]

У ГБС вегетуе з сярэдзіны кастрычніка па верасень. Цвіце ў чэрвені. Не плоданасіць. Вышыня 20—25 см[15].

Значэнне і выкарыстанне[правіць | правіць зыходнік]

Выкарыстоўваецца ў народнай медыцыне; добры меданос.

Лекавае прымяненне[правіць | правіць зыходнік]

Лекавай сыравінай з’яўляюцца клубні. Збіраюць маладыя клубні неўзабаве пасля цвіцення расліны, чысцяць ад зямлі, мыюць у халоднай вадзе і на 2-3 хвіліны апускаюць у кіпень, каб клубні не прарасталі падчас сушкі. Сушаць пры тэмпературы не больш за 50 градусаў. Высушаныя клубні называюцца салепам.

Валодае ахінальным, супрацьзапаленчым, змягчальным, агульнаўмацавальным дзеяннем. Салеп, расцёрты у парашок і змяшаны з вадой, віном або малаком, выкарыстоўваецца пры нястраўнасцях, гастрытах і калітах, пры атручванні некаторымі ядамі, хваробах мачавога пузыра[16].

Ахова[правіць | правіць зыходнік]

Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі (1996).

Зноскі

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
  3. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 12. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0198-2 (Т. 12).
  4. ↑ а б Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 90. — 160 с. — 2 350 экз. — у крыніцы пад назвай Orchis maculata L.
  5. ↑ а б в Анненков Н.  (руск.) (бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
  6. ↑ З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
  7. ↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
  8. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  9. ↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
  10. ↑ а б в г д е ё ж з Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 389. Dactylorhiza maculata (L.) Soó (Orchis maculata L.) — Пальчатокоренник пятнистый // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2002. — Т. 1. Папоротники, хвощи, плауны, голосеменные, покрытосеменные (однодольные). — С. 499. — ISBN 8-87317-091-6.
  11. ↑ Иллюстрированный определитель растений Ленинградской области / Под ред. А. Л. Буданцева и Г. П. Яковлева  (руск.) (бел.. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — С. 644—647. — 799 с. — 700 экз. — ISBN 5-87317-260-9.
  12. ↑ Маевский П. Ф. Флора средней полосы европейской части России. — 10-е исправленное и дополненное. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — С. 170—172. — 600 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-87317-321-5.
  13. ↑ Dactylorhiza maculata: інфармацыя ў базе дадзеных Каралеўскіх батанічных садоў Кью (англ.) (Праверана 25 верасня 2009)
  14. ↑ Ятрышники // Лекарственные растения и их применение. — 5-е, перераб. и. доп.. — Мн.: «Наука и техника», 1974. — С. 98-99. — 592 с. — 120 000 экз.
  15. ↑ А. К. Скворцов, Н. В. Трулевич, 3. Р. Алфёрова, Н. С. Алянская, В. Н. Ворошилов, В. М. Двораковская, С. А. Курганская, В. П. Сурова, Н. И. Фомичёва, А. Е. Холдеева. Интродукция растений природной флоры СССР. Справочник.. — М.: Наука, 1979.
  16. ↑ Елина Г. А. Аптека на болоте. — Санкт-Петербург: Наука, 1993. — С. 328−329. — 496 с. — ISBN 5-02-026709-0.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 389. Dactylorhiza maculata (L.) Soó (Orchis maculata L.) — Пальчатокоренник пятнистый // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2002. — Т. 1. Папоротники, хвощи, плауны, голосеменные, покрытосеменные (однодольные). — С. 499. — ISBN 8-87317-091-6.
  • Виноградов В. М., Мартынов В. К., Чернакова В. В. Лекарственные растения в лечении заболеваний органов пищеварения. — Ленинград, 1991.
  • Тернопільський енциклопедичний словник. — Тернопіль: видавничо-поліграфічний комбінат «Збруч», 2004—2010. — ISBN 966-528-197-6, том ІІІ, 2008, Н. Мшанецька.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Пальчатакарэннік_плямісты&oldid=4549963"