Помнік Мініну і Пажарскаму

Помнік Мініну і Пажарскаму
	Помнік
Помнік Мініну і Пажарскаму
	руск.: Памятник Минину и Пожарскому
	; Помнік Мініну (стаіць) і Пажарскаму (сядзіць) на фоне Сабору Васіля Блажэннага
	55°45′10″ пн. ш. 37°37′21″ у. д.HGЯO
Краіна	Расія
Горад	Масква
Будаўнік	І. П. Мартас
Скульптар	Іван Пятровіч Мартас
Архітэктар	І. П. Мартас
Першае згадванне	1818
Дата заснавання	1818
Дата пабудовы	1818 год
Статус	Ахоўваецца Дзяржавай
Матэрыял	бронза, медзь і Латунь
Стан	Аварыйны
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Помнік Мініну і Пажарскаму — скульптурная група з латуні і медзі, створаная Іванам Мартасам; размешчана перад Саборам Васіля Блажэннага на Чырвонай плошчы.

Сюжэт[правіць | правіць зыходнік]

Прысвечаны Кузьме Мініну (руск.) (бел. і Дзмітрыю Міхайлавічу Пажарскаму (руск.) (бел., кіраўнікам другога народнага апалчэння (руск.) (бел. падчас іншаземнай інтэрвенцыі ў Смутны час, і выгнанню інтэрвентаў з Масквы ў 1612 годзе (руск.) (бел..

Рэльефы на п’едэстале помніка

Пярэдні гарэльеф паказвае грамадзян-патрыётаў, ахвярадаўцаў сваёй маёмасці на карысць Радзімы. Злева -- сам скульптар Мартас, які аддае айчыне дваіх сыноў (адзін з іх загінуў у 1813 годзе).
Задні гарэльеф паказвае князя Пажарскага, які гоніць палякаў з Масквы.

Памятны надпіс на пастаменце абвяшчае

Гісторыя стварэння[правіць | правіць зыходнік]

Парад пры адкрыцці помніка Мініну і Пажарскаму. Гравюра XIX стагоддзя.

З прапановай пачаць збор сродкаў на пабудову помніка выступілі ў 1803 годзе члены Вольнага таварыства аматараў славеснасці, навук і мастацтваў (руск.) (бел.^[1]. Першапачаткова помнік меркавалася ўсталяваць у Ніжнім Ноўгарадзе — горадзе, дзе было сабрана апалчэнне.

Скульптар Іван Мартас адразу ж прыступіў да працы над праектам помніка. У 1807 годзе Мартас публікуе гравюру з першай мадэлі помніка, у якой народных герояў Мініна і Пажарскага паказвае расійскаму грамадству як вызваліцеляў краіны ад іншаземнага прыгнёту.

У 1808 годзе жыхары Ніжняга Ноўгарада звярнуліся па Высокае дазваленне запрасіць іншых суайчыннікаў да ўдзелу ў стварэнні помніка. Прапанова была ўхвалена Імператарам Аляксандрам I^[2]^:II,III, які ўсяляк падтрымліваў ідэю ўзвядзення помніка.

У лістападзе 1808 скульптар Іван Мартас перамог у конкурсе на лепшы праект помніка, быў выдадзены імператарскі ўказ аб падпісцы на збор сродкаў па ўсёй Расіі^[2]^:III-VI. Імёны падпісчыкаў былі надрукаваныя і апублікаваныя^[2]^:1-229.

З улікам важнасці помніка для рускай гісторыі было вырашана ўсталяваць яго ў Маскве, а ў Ніжнім Ноўгарадзе ўсталяваць мармуровы абеліск (руск.) (бел. у гонар Мініна і князя Пажарскага^[2]^:VIII-X.

Цікавасць да стварэння помніка была і так вялікай, але пасля Айчыннай вайны яна яшчэ больш вырасла. Грамадзяне Расіі бачылі ў гэтай скульптуры сімвал перамогі.

Маніфестацыя ля помніка ў першыя дні першай сусветнай вайны. Відаць размяшчэнне помніка ў цэнтры Краснай плошчы. Фота А. Савельева. 1914.

Стварэнне помніка[правіць | правіць зыходнік]

Працы па стварэнні помніка былі пачаты ў канцы 1812 года пад кіраўніцтвам Івана Мартаса. Малая мадэль помніка была скончаная ў сярэдзіне 1812 года^[3]. У тым жа годзе Мартас пачынае выраб вялікай мадэлі і ў пачатку 1813 года мадэль была адкрыта для публікі. Праца была высока ацэненая Імператрыцай Марыяй Фёдараўнай (4 лютага) і членамі Акадэміі Мастацтваў^[2]^:XI-XIII.

Адліўка помніка была даручана Васілю Якімаву (руск.) (бел.^[2]^:XIII — ліцейна майстру Акадэміі Майстэрстваў. Па заканчэнні падрыхтоўчых работ адліўка была выканана 5 жніўня 1816 года. Для плаўкі было падрыхтавана 1100 пудоў медзі. Медзь плавілася 10 гадзін. Адліццё гэтакага каласальнага манумента адным разам было выканана ўпершыню ў еўрапейскай гісторыі^[2]^:XIV-XVII.

Для пастамента помніка першапачаткова меркавалася выкарыстоўваць сібірскі мармур. Але з-за значных памераў помніка было вырашана выкарыстоўваць граніт. Вялізныя камяні былі дастаўлены ў Санкт-Пецярбург з берагоў Фінляндыі, якая з’яўлялася часткай Расійскай Імперыі. П’едэстал, які складаецца з трох суцэльных кавалкаў, быў выраблены каменячосам Суханавым^[2]^:XVIII-XIX.

Дастаўку помніка з Санкт-Пецярбурга ў Маскву было вырашана ажыццяўляць па вадзе, улічваючы яго памеры і вагу, па маршруце праз Марыінскі канал (руск.) (бел. да Рыбінска, далей па Волзе да Ніжняга Ноўгарада, затым уверх па Ацэ да Каломны і па рацэ Маскве. 21 мая 1817 года помнік адпраўлены з Санкт-Пецярбурга і 2 верасня таго ж года дастаўлены ў Маскву^[2]^:XIX-XXIV.

У той жа час было канчаткова вызначана месца ўстаноўкі помніка ў Маскве. Было вырашана, што лепшым месцам з’яўляецца Чырвоная плошча ў параўнанні з плошчай ля Цвярской брамы (руск.) (бел., дзе раней меркавалася ўстаноўка. Канкрэтнае месца на Чырвонай плошчы было вызначана Мартасам: у сярэдзіне Чырвонай плошчы, насупраць уваходу ў Верхнія гандлёвыя рады (руск.) (бел. (цяпер будынак ГУМа)^[2]^:XI-XXIII.

20 лютага (4 сакавіка) 1818 года адбылося ўрачыстае адкрыццё помніка з удзелам Імператара Аляксандра і яго сямейства і пры збегу велізарнай колькасці людзей. На Чырвонай плошчы адбыўся парад гвардыі^[2]^:XXV,XXVI.

XX—XXI стагоддзі[правіць | правіць зыходнік]

У 1931 годзе яго палічылі перашкодай для дэманстрацый і парадаў баявой тэхнікі і перамясцілі да сабору Васіля Блажэннага.

Рэстаўрацыя манумента пачалася ў лістападзе 2020 года, вывозіць помнік з месца цяперашняга размяшчэння не сталі, над ім пабудаваны спецыяльны павільён. Рэстаўрацыю праводзілі Міжабласное навукова-рэстаўрацыйнае мастацкае ўпраўленне (МНРМУ) і рэстаўрацыйная майстэрня «Спадчына». Акцыю падтрымалі, у тым ліку, Уладзімір Машкоў, Рыгор Лепс, Ігар Угольнікаў, Аксана Фёдарава, Фёкла Талстая. Самы буйны прыватны ўнёсак зрабіў Уладзімір Груздзеў^[4]^[5]^[6]^[7].

Копіі і рэплікі скульптуры[правіць | правіць зыходнік]

4 лістапада 2005 года ў Ніжнім Ноўгарадзе быў адкрыты помнік Мініну і Пажарскаму (руск.) (бел.^[8] работы Зураба Цэрэтэлі — паменшаная (на 5 см) копія маскоўскага помніка. Ён усталяваны пад сценамі Ніжагародскага Крамля, каля царквы Раства Іаана Прадцечы (руск.) (бел.. Па заключэнні гісторыкаў і экспертаў, у 1611 годзе Кузьма Мінін менавіта з дзядзінца гэтай царквы заклікаў ніжагародцаў сабраць і экіпіраваць народнае апалчэнне на абарону Масквы ад палякаў. На ніжагародскім помніку надпіс захаваны, але без указання года.
Малая мадэль помніка Мініну і Пажарскаму (1818) знаходзіцца ў зборы Таганрогскага мастацкага музея (руск.) (бел..
У 1820 годзе французскі майстар П'ер-Філіп Тамір (укр.) (бел. вырабіў камінны гадзіннік у корпусе з пазалочанай бронзы, які паўтарае ў мініяцюры помнік Мініну і Пажарскаму. Скульптурная мадэль была выраблена па гравюры, якая адлюстроўвае адзін з першых праектных варыянтаў. Заказ парыжскай майстэрні зрабіў М. М. Дзямідаў (руск.) (бел.. Маецца некалькі рэплік, якія адрозніваюцца ў дэталях. Адзін асобнік паднеслі імператару Аляксандру I, ён захоўваецца ў пецярбургскім Эрмітажы. Іншая рэпліка знаходзіцца ў музеі Пецяргофа.

Цікавыя факты[правіць | правіць зыходнік]

Івану Пятровічу Мартасу пры стварэнні скульптур Мініна і Пажарскага пазіравалі яго ўласныя сыны.

Тэкст надпісу крытыкаваў А. С. Пушкін:

Надпіс Грамадзяніну Мініну, вядома, не здавальняючы: ён для нас ці месціч Касма Мінін па мянушцы Сухарукаў, або думны дваранін Касма Мініч Сухарукаў, або, нарэшце, Кузьма Мінін, выбарны чалавек ад усёй Маскоўскай дзяржавы, як названы ён у грамаце пра абранне Міхаіла Фёдаравіча Раманава. Усё гэта не дрэнна было б ведаць, таксама як імя і імя па бацьку князя Пажарскага.

Выкарыстанне ў сімволіцы[правіць | правіць зыходнік]

Упершыню выява помніка на расійскай паштовай марцы з’явілася ў 1904 годзе ў паштова-дабрачынным выпуску «На карысць сірот воінаў дзеючай арміі». Першая савецкая паштовая марка з «Мініным і Пажарскім» з’явілася ў 1946 годзе ў перад’юбілейнай серыі «Віды Масквы», прымеркаванай да 800-годдзя горада. У 1992 годзе масавым накладам выдадзеныя стандартныя паштовыя маркі Расійскай Федэрацыі з выявай скульптуры.
Таксама выяву помніка выкарыстоўвалі на грашовых купюрах.