Сіняя (рака)
| Сіняя | |
|---|---|
 | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 23 км |
| Басейн | 508 км² |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Месцазнаходжанне | за 3 км на захад ад вёскі Паплавы, |
| • Каардынаты | 53°16′13,60″ пн. ш. 28°27′15,80″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Свіслач |
| • Месцазнаходжанне | за 2,8 км на паўночны ўсход ад вёскі Цяплухі |
| • Каардынаты | 53°20′59,40″ пн. ш. 28°42′57″ у. д.HGЯO |
| Ухіл ракі | 0,5 м/км |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Свіслач → Бярэзіна → Дняпро → Чорнае мора |
|
|
|
| Краіна | |
| Рэгіён | Магілёўская вобласць |
| Раён | Асіповіцкі раён |
   |
|
 выток вусце |
|
|
— выток, — вусце |
|
Сі́няя[1], Сінія — рака ў Асіповіцкім раёне Магілёўскай вобласці Беларусі, правы прыток ракі Свіслач (басейн Дняпра).
Назва[правіць | правіць зыходнік]
Назва Сінія балцкага паходжання. Цяперашняя форма «Сіняя» не старажытная, яна змененая пад уплывам прыметніка «сіні». Зафіксаваная пачатковая форма — «Сінія»[2].
У назве балцкі гідранімічны корань Sin-[3]. Гэта варыянт кораня Sain-, ад якога літоўскія Seina, Sainas, прускія Sayn, Seynicz, падзвінскае возера Сянно. Звязана з літоўскім at-sainus «павольны, неахайны, лянівы»[4]. Далей да аднаго са значэнняў індаеўрапейскага *sei- : si- «слабець; вялы, слабы; апускацца, пагружацца» (> «ціхі, спакойны»)[5].
Ад кораня Sin- таксама двухасноўныя рачныя назвы *Сін-пала (на Верхнім Падняпроўі)[6], *Сін-бала (на Верхнім Павоччы), якія значаць «Павольная балацінная (рака)». Каля ракі *Сін-бала працякае ручай «Ленивой», назва якога калькіруе значэнне першай асновы ў назве[7].
Такая ж матывацыя і ў назвах прыпяцкай ракі Лебажода «Павольная рака» (першая аснова назвы ад літоўскага lebti «гультаяваць», lebeda «гультай, цямця-лямця»), нёманскай ракі Лебяда, шматлікіх рэк Цна.
У назве Сінія корань пашыраны з дапамогай балцкага гідранімічнага пашыральніка -ij-, як у балцкіх рачных назвах тыпу Vilkijà, Juodijà, Ілія, *Sarija (> Сар’я). У сучаснай літоўскай мове ў гэтага пашыральніка, раней шматфункцыйнага, захавалася функцыя ўтвараць зборныя назоўнікі (vyras «муж; мужчына» — vyrijà «мужчыны; мужы, мужжо»)[8]. Блізкі яму пашыральнік -ej- у водных назвах тыпу Мярэя, Асвея.
Значэнне рачной назвы Сінія можна перадаць як «Павольная (рака)».
Водаапісанне[правіць | правіць зыходнік]
Даўжыня ракі 23 км. Плошча вадазбору 508 км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,5 ‰. Пачынаецца за 3 км на захад ад вёскі Паплавы, вусце за 2,8 км на паўночны ўсход ад вёскі Цяплухі. Рэчышча каналізаванае.
Асноўныя прытокі: Каранскі канал (рака Точанка[9][10]), канал Халадцова[10], рака Млынка[10] (справа), Пратасевіцкі канал (злева).
На рацэ: горад Асіповічы.
Зноскі
- ↑ БелЭн 2002.
- ↑ П. Л. Маштаковъ. Списокъ рѣкъ днѣпровскаго бассейна. С.-Петербургъ, 1913. С. 101.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 207.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 293—294.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 890—891.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 207.
- ↑ B. H. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II // Балто-славянские исследования. 1987. Москва, 1989. С. 65.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T.1. Vilnius, 1996. С. 80-83.
- ↑ Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — С. 95. — 583 с., іл. — 10 000 экз.
- ↑ а б в Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Могилёвская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2012. — С. 22—23. — 64 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-173-0. (руск.)
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Сіняя // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 420. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
- Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
- Сіняя // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 4. Недалька — Стаўраліт / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1985. — С. 508. — 599 с., іл. — 10 000 экз.
- Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Могилёвская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2012. — С. 22—23. — 64 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-173-0. (руск.)
