Руска-японская вайна

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Руска-японская вайна
Верх: Крэйсер «Палада» пад абстрэлам у гавані Порт-Артура. Злева па гадзіннікавай стрэлцы: японская пяхота на мосце праз раку Ялу, руская кавалерыя пад Мукдэнам, «Вараг» і «Карэец» у Чэмульпа, рускія салдаты стаяць над траншэяй з забітымі японскімі салдатамі падчас аблогі Порт-Артура.
Верх: Крэйсер «Палада» пад абстрэлам у гавані Порт-Артура. Злева па гадзіннікавай стрэлцы: японская пяхота на мосце праз раку Ялу, руская кавалерыя пад Мукдэнам, «Вараг» і «Карэец» у Чэмульпа, рускія салдаты стаяць над траншэяй з забітымі японскімі салдатамі падчас аблогі Порт-Артура.
Дата 27 студзеня (9 лютага) 1904 — 23 жніўня (5 верасня) 1905
Месца Маньчжурыя, Жоўтае мора, Японскае мора, Сахалін
Прычына сутыкненне зон уплыву Расійскай і Японскай імперый у Карэі і Маньчжурыі
Вынік Перамога Японіі, Портсмуцкі мірны дагавор
Змены анексія Японіяй паўвострава Люйшунь і Паўднёвага Сахаліна
Праціўнікі
 Японская імперыя  Расійская імперыя Чарнагорыя Княства Чарнагорыя[1]
Камандуючыя
Імператар Мэйдзі

Сцяг Імператарскай арміі Японіі Аяма Іваа
Сцяг Імператарскай арміі Японіі Ногі Марэсукэ
Сцяг Імператарскай арміі Японіі Курокі Тамэмота
Таго Хэйхаціра

Мікалай II

Расійская імперыя Аляксей Мікалаевіч Курапаткін
Расійская імперыя Анатоль Міхайлавіч Стэсель
Расійская імперыя Раман Ісідоравіч Кандраценка
Расія генерал-адмірал вялікі князь Аляксей Аляксандравіч

Сілы бакоў
300 000 салдат 500 000 салдат
Страты
забіта: 47 387;

паранена, кантужана: 173 425;
памерла ад ран: 11 425;
памерла ад хвароб: 27 192;
агульныя беззваротныя страты: 86 004[2]

забіта: 32 904;

паранена, кантужана: 146 032;
памерла ад ран: 6614;
памерла ад хвароб: 11 170;
патрапіла ў палон: 74 369;
агульныя беззваротныя страты: 52 501

Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ру́ска-япо́нская вайна́ (яп.: 日露戦争, 27 студзеня (9 лютага1904 — 23 жніўня (5 верасня1905) — вайна паміж Расійскай і Японскай імперыямі за кантроль над Маньчжурыяй і Карэяй. Стала — пасля перапынку ў некалькі дзясяткаў гадоў — першай вялікай вайной з ужываннем найноўшай зброі: дальнабойнай артылерыі, браняносцаў, мінаносцаў.

На першым месцы ва ўсёй рускай палітыцы першай паловы валадарання імператара Мікалая II стаялі пытанні Далёкага Усходу — «вялікая азіяцкая праграма»: падчас сваёй сустрэчы ў Рэвелі з імператарам Вільгельмам II рускі імператар прама сказаў, што разглядае ўмацаванне і ўзмацненне ўплыву Расіі ў Усходняй Азіі як задачу менавіта свайго кіравання.

Асноўнай перашкодай да рускай перавагі на Далёкім Усходзе была Японія[1]:148[2]:213, 218, непазбежнае сутыкненне з якой Мікалай II прадбачыў і рыхтаваўся да яго як у дыпламатычным, так і ў ваенным плане. Зроблена было нямала: пагадненне з Аўстрыяй і паляпшэнне адносін з Германіяй забяспечвала рускі тыл; будаўніцтва Сібірскай дарогі і ўзмацненне флоту забяспечвалі матэрыяльную магчымасць барацьбы. Аднак у рускіх урадавых колах была моцнай і надзея на тое, што страх перад сілай Расіі ўтрымае Японію ад прамога нападу[2]:213, 218.

Пасля Рэстаўрацыі Мэйдзі ў 1868 годзе, правёўшы маштабную мадэрнізацыю эканомікі краіны, Японія да сярэдзіны 1890-х гадоў перайшла да палітыкі знешняй экспансіі, у першую чаргу ў геаграфічна блізкай Карэі. Натыкнуўшыся на супраціўленне Кітая, Японія падчас япона-кітайскай вайны (1894—1895) нанесла Кітаю разгромнае паражэнне. Сіманасекскі дагавор, падпісаны па выніках вайны, зафіксаваў адмову Кітая ад усіх правоў на Карэю і перадачу Японіі шэрагу тэрыторый, уключаючы Ляадунскі паўвостраў у Маньчжурыі. Гэтыя дасягненні Японіі рэзка павялічвалі яе моц і ўплыў, што не адпавядала інтарэсам еўрапейскіх дзяржаў[1]:147, таму Германія, Расія і Францыя дамагліся змянення гэтых умоў: прадпрынятая з удзелам Расіі траістая інтэрвенцыя прывяла да адмовы Японіі ад Ляадунскага паўвострава, а затым і да перадачы яго ў 1898 годзе Расіі ў арэнднае карыстанне. Усведамленне таго, што Расія фактычна адабрала ў Японіі захоплены падчас вайны Ляадунскі паўвостраў, прывяло да новай хвалі мілітарызацыі Японіі, гэтым разам накіраванай супраць Расіі. І гэта нягледзячы на тое, што Японія атрымала ад Расіі за Квантунскі паўвостраў велізарную кампенсацыю — каля 400 млн рублёў срэбрам[3].

У 1903 годзе спрэчка з-за рускіх лясных канцэсій у Карэі і рускай акупацыі Маньчжурыі прывяла да рэзкага абвастрэння руска-японскіх адносін. Нягледзячы на слабасць расійскай ваеннай прысутнасці на Далёкім Усходзе, Мікалай II не пайшоў на саступкі, з прычыны таго, што для Расіі сітуацыя, па яго меркаванні, была прынцыповая: вырашалася пытанне аб выхадзе да незамярзаючых мораў, аб перавазе на велізарнай тэрыторыі на адносна слаба заселеных абшарах Маньчжурыі. Японія імкнулася да поўнага свайго панавання ў Карэі і патрабавала, каб Расія ачысціла Маньчжурыю.[1]:148. Паводле меркавання даследчыка валадарання імператара Мікалая II прафесара С. С. Ольдэнбурга, пазбегнуць барацьбы з Японіяй Расія магла толькі цаной капітуляцыі і свайго самаўхілення з Далёкага Усходу, і ніякія частковыя саступкі[1]:148, якіх было зроблена нямала (у тым ліку затрымка адпраўлення падмацаванняў у Маньчжурыю), не змаглі не толькі прадухіліць, але нават адтэрмінаваць рашэнне Японіі пачаць вайну з Расіяй, у якой Японія і па сутнасці, і па форме стала нападаючым бокам[2]:228.

У канцы снежня 1903 года Галоўны штаб у дакладной запісцы Мікалаю II абагульніў усю разведвальную інфармацыю: з яе вынікала, што Японія цалкам завяршыла падрыхтоўку да вайны і чакае толькі зручнага выпадку для атакі. Акрамя рэальных доказаў непазбежнасці вайны, руская ваенная разведка змагла ўсталяваць і практычна дакладную дату яе пачатку. Аднак ніякіх экстраных мер з боку Мікалая II і яго атачэння так і не рушыла ўслед. Нерашучасць вышэйшых службовых асоб прывяла да таго, што ніводны з планаў падрыхтоўкі кампаніі супраць далёкаўсходняга суседа, складзеных А. М. Курапаткіным, Я. І. Аляксеевым і Галоўным марскім штабам, не быў ажыццёўлены да канца[4][5].

Раптоўны, без афіцыйнага абвяшчэння вайны, напад японскага флоту на рускую эскадру на знешнім рэйдзе Порт-Артура ў ноч на 27 студзеня (9 лютага1904 года прывёў да вываду з ладу некалькіх наймацнейшых караблёў рускай эскадры і забяспечыў бесперашкодную высадку японскіх войскаў у Карэі ў лютым 1904 года. У маі 1904 года, выкарыстоўваючы бяздзейнасць рускага камандавання, японцы правялі высадку сваіх войскаў на Квантунскі паўвостраў і перарэзалі чыгуначнае злучэнне Порт-Артура з Расіяй. Аблога Порт-Артура была распачата японскімі войскамі ўжо да пачатку жніўня 1904 года, а 20 снежня 1904 (2 студзеня 1905) года гарнізон крэпасці быў прымушаны да здачы. Рэшткі рускай эскадры ў Порт-Артуры былі патоплены аблогавай артылерыяй японцаў або падарваны ўласным экіпажам.

У лютым 1905 года японцы прымусілі адступіць рускую армію ў генеральнай бітве пры Мукдэне, а 14 (27) мая 1905 — 15 (28) мая 1905 года ў Цусімскай бітве нанеслі паражэнне рускай эскадры, перакінутай на Далёкі Усход з Балтыкі. Прычыны няўдач рускіх армій і флоту і іх пэўных паражэнняў былі абумоўлены шматлікімі фактарамі, але галоўнымі сярод іх з’явіліся незавершанасць ваенна-стратэгічнай падрыхтоўкі, аддаленасць тэатра ваенных дзеянняў ад галоўных цэнтраў краіны і арміі, надзвычайная абмежаванасць сетак камунікацый і тэхналагічнае адставанне царскай Расіі ад свайго праціўніка[1]:148. У выніку паражэнняў у гэтай вайне са студзеня 1905 года ў Расіі ўзнікла і развівалася рэвалюцыйная сітуацыя.

Вайна завяршылася Портсмуцкім мірам, які быў падпісаны 23 жніўня (5 верасня1905 года і зафіксаваў саступку Расіяй Японіі паўднёвай часткі Сахаліна і сваіх арэндных правоў на Ляадунскі паўвостраў і Паўднёва-Маньчжурскую чыгунку.

Зноскі

  1. а б в г д Боханов А. Н. Николай II / А. Н. Боханов. — М.: Вече, 2008. — 528 с.: ил. — (Императорская Россия в лицах). ISBN 978-5-9533-2541-7.
  2. а б в Ольденбург С. С. Царствование императора Николая II / Предисловие Ю. К. Мейера. — СПб.: Петрополь, 1991. — 672 с. ISBN 5-88560-088-0. Репринтное воспроизведение издания: Вашингтон, 1981.
  3. Царьков А. Русско-японская война 1904—1905. Боевые действия на море. — М.: Экспринт, 2005. — 56 с. — ISBN 5-94038-097-2.
  4. Н. А. Кудрявцев. Государево око: тайная дипломатия и разведка на службе России. — Олма-Пресс, 2002. — С. 507. — 593 с. — ISBN 5-7654-1500-8.
  5. Сергеев Е. Ю. Военная разведка России в борьбе с Японией (1904—1905 гг.). — Отечественная история, 2004. — № 3. — С. 78—92. Архівавана з першакрыніцы 6 кастрычніка 2013.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]