Рымская Галія

Рымская Галія (лац.: Gallia) — назва тэрыторый у аднайменнай гістарычнай вобласці, якія ўваходзілі ў склад Рымскай рэспублікі і Рымскай імперыі у I ст. да н.э. — V ст. н.э. Была створана рымскім дзяржаўным апаратам пасля буйных заваяванняў рымскага палкаводца Юлія Цэзара падчас Гальскай вайны. На поўдні межавала з Іспаніяй, на паўднёвым усходзе — з Італіяй, на ўсходзе — з Германіяй. З поўначы ад непакорных рымлянамі кельцкіх плямёнаў Рымскую Галію абараняла Брытанія. Пасля таго як рымляне пакінуді Брытанію каля 406 года межы Галіі сталі падвяргацца нашэсцям германскіх плямёнаў.

Галія атрымала назву па імі аднаго з найбуйнейшых кельцкіх плямёнаў (галы), якія засялялі вялікі рэгіён да і часткова пасля заваявання яго Рымам. У народнай этымалогіі раманскіх народаў слова было звязана з лац. «gallus» (певень), які і стаў нацыянальным сімвалам Галіі, а затым і сучаснай рэспублікі Францыя, якая ўключае большую частку тэрыторыі былой Рымскай Галіі і фактычна з'яўляецца яе культурна-моўнай спадчынніцай.

Развіццё Галіі ў рымскую эпоху[правіць | правіць зыходнік]

Да рымскага заваявання Галія ўяўляла сабой невыразную геаграфічную вобласць, населеную разрозненымі кельцкімі плямёнамі, якія знаходзіліся на стадыі абшчыннага ладу. Пасля рымскага заваявання пачалася ўзмоцненая (хоць не да канца завершаная ў сілу вялікіх памераў) цэнтралізацыя Галіі, а таксама яе інтэнсіўная каланізацыя рымскімі пасяленцамі з Італіі. Уся правінцыя (а не толькі раён Масіліі/Марселя) апынулася актыўна ўцягнута ў гандаль з міжземнаморскім рэгіёнам, атрымалі развіццё таварна-грашовыя адносіны, была пабудавана сетка дарог, якая злучыла ўскраіны правінцыі з буйнымі гарадамі і Рымам. У адрозненне ад кельтаў, на скрыжаванні гандлёвых шляхоў і ў раёнах выхаду ключоў, рымляне ўзводзілі гарадскія паселішчы, якія з часам дасягнулі значных памераў. Гарады мелі вуліцы, будынкі, акведукі і амфітэатры. Сталіцай Галіі стаў антычны Лугдунум (сучасны Ліён).

Адміністрацыйны падзел[правіць | правіць зыходнік]

Нягледзячы на тое, што пры рымлянах Галія ўпершыню атрымала фармальнае палітыка-адміністрацыйнае адзінства, эканоміка-сацыяльныя адрозненні паміж яе рэгіёнамі захоўваліся. Шмат у чым яны былі абумоўлены адрозненнямі ў рэльефе і клімаце. Рымская ўлада гэта цудоўна ўсведамляла, падзяліўшы Рымскую Галію на некалькі адзінак драбнейшага адміністрацыйнага парадку.

Дарэчы, пад словам «Галія» ў ранняй рымскай дзяржаве мелі на ўвазе дзве тэрыторыі, населеныя кельтамі: Цызальпінскую Галію і Транспальпінскую Галію. Цызальпінская Галія знаходзілася на поўначы Італіі (цяперашняя Паданская нізіна і паўднёвыя перадгор'і Альпаў), з яе кельты былі выцеснены рана, а землі заселены рымлянамі і італікамі. Цызальпінская Галія з часам стала неад'емнай часткай Італіі, хоць яе раманскія дыялекты захавалі блізкасць да трансальпійскіх дзякуючы агульнаму кельцкаму субстрату.

Раманізацыя[правіць | правіць зыходнік]

Транспальпінская Галія, гэта значыць размешчаная за Альпамі, прыблізна супадала з цяперашняй Францыяй. Антычная раманізацыя пачалася і за Альпамі, але значна пазней. Працэс раманізацыі пачаўся з поўдня краіны, прасоўваючыся ўверх па даліне р. Рона, а затым закрануў і больш паўночныя вобласці (Валонія). Тым не менш, магутны кельцкі субстрат у Галіі захоўваўся даволі доўга. Нават праз стагоддзі пасля заваявання рымлянамі галы складалі пераважную большасць сельскага насельніцтва ў цэнтры і на поўначы краіны. Толькі ў буйных гарадах і на паўднёвым узбярэжжы жыло шмат патомных рымлян. Атрымалі распаўсюджанне і змяшаныя сем'і (рымляне, кельты, грэкі і інш.). Але і ў канцы III стагоддзя ў наваколлях Ліёна захоўваліся кельцкія паселішчы, дзе немагчыма было мець зносіны без перакладчыка. І ўсё ж пасля эдыкта імператара Каракалы 212 года рымскае грамадзянства атрымалі ўсе жыхары імперыі, у тым ліку і Галіі незалежна ад нацыянальнасці. Гэта паскорыла працэс пераходу на лацінскую мову, які да таго ж, у адрозненне ад кельцкіх моў, меў добра развітую пісьменасць. З часам нашчадкі галаў не толькі сталі называць сябе рымлянамі, але згубілі сваю мову і цалкам пярайшлі на вульгарную латынь. Да канца рымскага перыяду ў Галіі пражывала па розных ацэнках ад 10 да 12 млн жыхароў, большасць з якіх склалі гала-рымляне, якія вызнавалі хрысціянства і размаўлялі на лацінскай мове.