Спіральная галактыка

Прыклад спіральнай галактыкі, Галактыка «Круцёлка» (Pinwheel) (аб'ект спісу Месье 101 або NGC 5457)

Спара́льная гала́ктыка (пазначаецца S) — адзін з асноўных тыпаў галактык, разнавіднасць галактык у паслядоўнасці Хабла, якія характарызуюцца наступнымі фізічнымі ўласцівасцямі:

• значны сумарны вярчальны момант;
• складаюцца з цэнтральнага балджа (амаль сферычнага патаўшчэння), акружанага дыскам:
  • балдж мае падабенства з эліптычнай галактыкай, якая змяшчае мноства старых зорак — так званае «Насельніцтва II» — і нярэдка звышмасіўную чорную дзірку ў цэнтры;
  • дыск з'яўляецца плоскай вярчальным утварэннем, якое складаецца з міжзоркавага рэчыва, маладых зорак «Насельніцтва I» і рассеяных зоркавых скопішчаў.

Спіральныя галактыкі названы так, таму што маюць усярэдзіне дыска яркія рукавы зоркавага паходжання, якія амаль лагарыфмічна распасціраюцца з балджа. Хоць часам іх нялёгка адрозніць (напрыклад, у флакулентных спіралях), гэтыя рукавы служаць асноўнай прыкметай, па якой спіральныя галактыкі адрозніваюцца ад лінзападобных галактык, для якіх характэрна дыскавая будова і адсутнасць ярка выяўленай спіралі. Спіральныя рукавы ўяўляюць сабою вобласці актыўнага зоркаўтварэння і складаюцца па большай частцы з маладых гарачых зорак; менавіта таму рукавы добра вылучаюцца ў бачнай частцы спектру. Абсалютная большасць назіраных спіральных галактык круціцца ў бок закручвання спіральных галін.

Схема спіральнай галактыкі, выгляд у профіль

Дыск спіральнай галактыкі звычайна акружаны вялікім сфераідальным гало, якія складаюцца са старых зорак «Насельніцтва II», большасць якіх засяроджана ў шаравых скопішчах, якія верцяцца вакол галактычнага цэнтра. Такім чынам, спіральная галактыка складаецца з плоскага дыска са спіральнымі рукавамі, эліптычнага балджа і сферычнага гало, дыяметр якога блізкі да дыяметра дыска.

Шматлікія (у сярэднім дзве з трох) спіральныя галактыкі маюць у цэнтры перамычку («бар»), ад канцоў якой адыходзяць спіральныя рукавы. У рукавах утрымліваецца значная частка пылу і газу, таксама мноства зоркавых скопішчаў. Рэчыва ў іх круціцца вакол цэнтра галактыкі пад дзеяннем гравітацыі.

Наша Галактыка, як дэманструюць нядаўнія (2005) назіранні ў ІЧ-дыяпазоне на Касмічным тэлескопе імя Спітцэра і шматгадовыя радыёастранамічныя назіранні, таксама адносіцца да спіральных галактык з перамычкай.

Маса спіральных галактык дасягае 10¹² мас Сонца.

Размяшчэнне Сонца

Сонца цікава тым, што размешчана паміж спіральных рукавоў Галактыкі і робіць абарот вакол цэнтра Галактыкі дакладна за той ж час, што і спіральныя рукавы. Як следства, Сонца не перасякае вобласці актыўнага зоркаўтварэння, у якіх часта ўспыхваюць звышновыя — крыніцы пагібельнага для жыцця выпраменьвання.

Спіральныя галактыкі

• Млечны Шлях (наша Галактыка)
• Туманнасць Андрамеды
• Галактыка Трохвугольніка

Гл. таксама

• Спіс галактык
• Спіс спіральных галактык