Сілезскі этналект
| Сілезскі этналект | |
|---|---|
 | |
| Саманазва |
ślůnsko godka ślōnskŏ gŏdka |
| Краіны | Польшчы, Чэхіі, Германіі, ЗША і іншых краінах |
| Рэгіёны | |
| Афіцыйны статус | непрызнаная |
| Агульная колькасць носьбітаў | каля 1,25 мільёна |
| Класіфікацыя | |
|
|
| Пісьменнасць | лацінскае пісьмо |
| Моўныя коды | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | szl |
| Ethnologue | szl |
| ELCat | 8349 |
| IETF | szl |
| Glottolog | sile1253 |
 Вікіпедыя на гэтай мове | |
Сілезскі этналект (па-сілезску: ślůnsko godka, ślōnskŏ gŏdka, польск.: etnolekt śląski) разглядаецца як дыялект польскай мовы альбо як асобная заходнеславянская мова, блізкая да польскай і, у меншай ступені, чэшскай моў, з моцным лексічным германскім адстратам. Паводле каталога Ethnologue, гэта верхне-сілезскі дыялект польскай мовы, на якім размаўляюць польскія сілезцы з Верхняй Сілезіі.
Распаўсюджанне[правіць | правіць зыходнік]
Большасць карыстальнікаў гэтага этналекта насяляюць Верхнюю Сілезію, падзеленую на дзве часткі — паўднёва-заходнюю частку Польшчы і паўночна-ўсходнюю частку Чэхіі. У цяперашні час па-сілезску размаўляюць на тэрыторыі паміж гістарычнай мяжою Сілезіі на ўсходзе і лініяй, праведзенай праз Сыцаў і Пруднік на захадзе, а таксама і ў іншых месцах.
Па выніках апошняга перапісу насельніцтва, праведзенага ў Польшчы (2002), прыблізна 70000 чалавек назвалі сілезскую мову роднай, а таксама прыблізна 170 тыс. чалавек назваліся сілезцамі па нацыянальнасці. Наогул, агульная колькасць носьбітаў гэтага этналекта (большасць з каторых не вызнае яе за асобную мову) перавышае два мільёны чалавек. Таксама налічваецца каля ста тысяч сілезскамоўных (цешынска-сілезскамоўных), якія жывуць у Чэхіі; Цешынска-сілезскі дыялект шырока распаўсюджаны і на тэрыторыі Польшчы, у Цешынскай Сілезіі. 10878 чалавек з Чэхіі лічаць сябе сілезцамі па нацыянальнасці. Акрамя Польшчы і Чэхіі, на сілезскім этналекце размаўляюць і ў другіх краінах[дзе?].
Пытанне самастойнасці мовы[правіць | правіць зыходнік]
Пункты гледжання на гэтае пытанне ў розных даследчыкаў кардынальна розняцца. Гэтае пытанне стаіць і перад шэраговымі карыстальнікамі этналекта, пры тым што частка носьбітаў вызнаюць сябе сілезцамі і прызнаюць існаванне «сілезскай мовы», што адрозніваецца ад польскай. Аднак адзінага стандарту мовы не існуе. Статусу рэгіянальнай мовы ў Польшчы сілезская не мае.
Калі лічыць сілезскую асобнай мовай, то трэба прызнаць яе блізкую сувязь з польскай і, у меншай ступені, чэшскай, з уплывам нямецкай.
Спробы адкрыць Вікіпедыю на сілезскім этналекце спачатку не задаволілі, але 23 мая 2008 года згоду на адкрыццё сілезскай Вікіпедыі атрымалі і 26 мая з’явіўся дамен szl.wikipedia.org.
Алфавіт[правіць | правіць зыходнік]
Прапанаваны сілезскі алфавіт заснаваны на лацінскім з выкарыстаннем дыякрытыкаў: акута, гравіса, карона, кружка, умлаута і трэмы. Стандартнае кадаванне знакаў для сілезскага алфавіта — ISO 8859-2 (Latin-2).
I. Складзены з 32 літар:
A, B, C, Ć, Č, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ń, O, P, R, Ř, S, Ś, Š, T, U, Ů, W, Y, Z, Ź, Ž.
Таксама ўлучае чатыры дыграфы: Dz, Dź, Dž, Ch
II.Складзены з 37 літар:
A, B, C, Ć, Č, D, E, È, F, G, H, I, Ì, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, Ò, Ô, P, R, Ř, S, Ś, Š, T, U, W, Y, Ỳ, Z, Ź, Ž.
Таксама ўлучае чатыры дыграфы: Dz, Dź, Dž, Ch
III. Складзены з 32 літар: A, B, C, Ć, Č, D, E, Ë, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ń, O, P, R, Ř, S, Ś, Š, T, U, Ü, W, Y, Z, Ź, Ž.
Прыклад тэксту[правіць | правіць зыходнік]
Вось прыклад вершаванкі на сілезскім этналекце:
Pjerůn
Jasny pjerůn strzylůł z ńeba –
Zaroz śe przeżegnać trzeba.
Пераклад на беларускую мову:
Пярун
Ясны пярун стрэліў з неба -
Адразу перажагнацца трэба.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Slonsko Lauba (па-сілезску)
- Slonskie Beranie — слоўнік сілезскай мовы Архівавана 11 красавіка 2007. (mirror Архівавана 4 лютага 2005.)
- Klub Slonskie Beranie — Клуб сілезскамоўных (люстра клуба Архівавана 12 лютага 2005.)
- Slonski Servis (па-польску, па-нямецку)
- Слёнск — краіна і людзі (па-сілезску, па-польску, па-нямецку) Архівавана 22 сакавіка 2007.
- Ethnologue — Верхне-сілезскі дыялект
- Сілезская мова (Любоў Падпорынава) (бел.)