Украінскі лацінскі алфавіт

Украі́нская лаці́нка (укр.: українська латинка альбо проста latynka) — агульная назва розных варыянтаў лацінскага алфавіта для ўкраінскай мовы. Нейкія з іх засталіся праектамі, а нейкія былі ў адносна актыўным ужытку на працягу пэўнага часу. Фактычна можна выдзяліць тры тыпы ўкраінскай лацінкі: на аснове польскага алфавіта, на аснове чэскага/харвацкага алфавіта і на аснове англійскага правапісу.

Афіцыйны правапіс украінскай мовы прадугледжвае ўжыванне толькі кірылічнага алфавіта, а дыскусіі наконт статусу і формы лацінкі фактычна трываюць па гэты дзень.

Варыянты[правіць | правіць зыходнік]

Першыя спробы перавесці ўкраінскую мову на лацінку адбываліся на мяжы XVIII і XIX стагоддзяў, а ў аснове таго лацінскага алфавіта была польская лацінка. Так першы стандартызаваны алфавіт — «абэцадла» — уклаў Іосіф Лазінскі ў 1835 г. Аднак большасць украінскіх культурных дзеячаў Галіччыны выступіла супраць змен правапісу і перамена не адбылася. Зрэшты гэты варыянт здабыў адносную папулярнасць і яго выкарыстоўвалі ажно да 1940-ых гадоў: друкавалі кнігі і пэрыёдыку, а ў другой палове 19га стагоддзя аўстрыйскія ўлады выкарыстоўвалі абэцадла для канцылярскіх запісаў па-ўкраінску.

У 1859 годзе чэскі славіст Іосіф Ірачак здзейсьніў яшчэ адну спробу перавесці ўкраінскую мову на лацінку, гэтым разам узяўшы за аснову чэскі правапіс. Зрэшты, гэты праект таксама не прайшоў з тых жа прычын, што і праект Лазінскага — кансерватызм украінскай эліты Галіччыны. Ён не здабыў такой папулярнасці, як абэцадла, але стаў асновай для новых праектаў лацінкі ў 20 ды 21 стагоддзях.

У цяперашні час найболш папулярным з'яўляецца правапіс Івана Лучука (крыху падпраўлены праект Ірачака) і г. зв. «гаевіцкі» правапіс (гэтая назва умоўная, фактычна праект не мае назвы). Акрамя таго існуе дзяржаўны стандарт раманізацыі на аснове англійскага алфавіта з нейкімі элемэнтамі традыцыйнай лацінкі (ятацыя пасля зычных), які выкарыстоўваюць, напрыклад, для перадачы імёнаў у замежных пашпартах ці транслітарацыі назваў вуліц.

Алфавіт Лазінскага[правіць | правіць зыходнік]

**Праект Лазінскага**
A a	B b	C c	Ć ć	Ch ch	Cz cz	D d	Ď ď	E e	F f
А а	Б б	Ц ц	Ць ць	Х х	Ч ч	Д д	Дь дь	Е е	Ф ф
G g	H h	I i	J j	K k	L l	Ł ł	M m	N n	Ń ń
Ґ ґ	Г г	І і	Й й	К к	Ль ль	Л л	М м	Н н	Нь нь
O o	P p	R r	Ŕ ŕ	S s	Ś ś	Sz sz	Szcz szcz	T t	Ť ť
О о	П п	Р р	Рь рь	С с	Сь сь	Ш ш	Щ щ	Т т	Ть ть
U u	W w	Y y	Z z	Ź ź	Ż ż
У у	В в	И и	З з	Зь зь	Ж ж

Алфавіт Ірачака[правіць | правіць зыходнік]

У 1859 годзе чэшскі славіст Іосіф Ірачак прапанаваў свой варыянт украінскай лацінкі, аснаванай на чешскім алфавіце.

**Праект Ірачака**
A a	B b	C c	Ć ć	Č č	Ch ch	D d	Ď ď	Dz dz	Dź dź
А а	Б б	Ц ц	ЦЬ ць	Ч ч	Х х	Д д	ДЬ дь	Дз дз	Дзь дзь
Dž dž	E e	ě	F f	G g	H h	I i	J j	K k	L l
Дж дж	Е е	є	Ф ф	Ґ ґ	Г г	І і	(Й) (й)	К к	Л л
Ľ ľ	Ł ł	M m	N n	Ń ń	O o	P p	R r	Ŕ ŕ	S s
Л(Ь) л(ь)	Л л	М м	Н н	НЬ нь	О о	П п	Р р	РЬ рь	С с
Ś ś	Š š	Šč šč	T t	Ť ť	U u	ü	V v	W w	X x
СЬ сь	Ш ш	Щ щ	Т т	ТЬ ть	У у	і	В в	В в	Кс кс
Y y	Z z	Ź ź	Ž ž
И и	З з	ЗЬ зь	Ж ж

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Ігор Чорновол. Латинка в українському правописі: ретроспектива і perspektyva — 2001. — артыкул пра гісторыю ўкраінскае лацінкі.
Korotkyj pravopys Архівавана 15 снежня 2011. — правапіс Івана Лучука.
Ярослав Михайлишин Транслітерація чи латинська абетка для української мови — спрошчаны «гаевіцкі» правапіс.
Постанова від 27 січня 2010 р. N 55. Про впорядкування транслітерації українського алфавіту латиницею — дзяржаўны стандарт.