Фрэдэрык Кук

Фрэдэрык Альберт Кук
англ.: Frederick Albert Cook
Род дзейнасці	падарожнік-даследчык, урач, хірург, альпініст, expedition medicine
Дата нараджэння	10 чэрвеня 1865(1865-06-10)[…]
Месца нараджэння	Hortonville[d], акруга Саліван[d], Нью-Ёрк, ЗША
Дата смерці	5 жніўня 1940(1940-08-05)[…] (75 гадоў)
Месца смерці	Нью-Рашэл[d], акруга Уэстчэстэр, Нью-Ёрк, ЗША
Месца пахавання	Форэст Лоўн[d]
Грамадзянства	ЗША
Бацька	Тэадор Кох
Маці	Маргарэта Ланге
Жонка	1) Лібі Форбс (у 1889—1890), 2) Мэры Фідэль Хант (у 1902—1923)
Дзеці	Рут Кук (падчарка), Хелен Кук
Альма-матар	Калумбійскі ўніверсітэт медыцынскі факультэт Нью-Ёркскага ўніверсітэта[d]
Узнагароды і прэміі
Сайт	cookpolar.org
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фрэдэры́к Альбе́рт Кук (англ.: Frederick Albert Cook; 10 чэрвеня 1865, Хортанвіл, Нью-Ёрк — 5 жніўня 1940, Нью-Рошэл, Нью-Ёрк) — амерыканскі ўрач, палярны падарожнік і бізнесмен, які заявіў, што першым у гісторыі чалавецтва дасягнуў Паўночнага полюса 21 красавіка 1908 год, за год да Роберта Піры. Таксама сцвярджаў, што 16 верасня 1906 года першым узышоў на вяршыню гары Дэналі. У 1909 годзе Піры і некаторыя супрацоўнікі Кука абвінавацілі яго ў фальсіфікацыі дадзеных. Дыскусіі працягваюцца па гэты дзень.

У 1894—1913 гадах быў сапраўдным членам Арктычнага клуба, з’яўляецца адным з яго заснавальнікаў. У 1904 годзе стаў адным з заснавальнікаў Клуба Даследчыкаў, у 1907—1908 гадах Фрэдэрык Кук быў абраны яго ганаровым прэзідэнтам.

Паходжанне. Станаўленне

Фрэдэрык Альберт Кук нарадзіўся 10 чэрвеня 1865 года ў вёсачцы Хортанвіл акругі Саліван штата Нью-Ёрк і быў чацвёртым з шасці дзяцей. Яго бацькі былі імігрантамі з Германіі. Бацька — Тэадор Альбрэхт Кох, лекар па прафесіі, перасяліўся ў ЗША, выехаўшы з Гановера пасля рэвалюцыі 1848 года. Чалавек ліберальных поглядаў, ён адправіўся ў Новы Свет разам з Карлам Шурцам у пошуках палітычнай свабоды. Падчас грамадзянскай вайны ў ЗША ён служыў у федэральнай арміі лекарам і тут, стаміўшыся ад таго, што навабранцы перакручваюць яго імя кожны на свой лад, перавёў яго на англійскую мову, ператварыўшыся ў Тэадора Кука (англ.: Theodore Cook). Маці — народжаная Маргарэт Ланге, была родам з Франкфурта-на-Майне. Нягледзячы на шырокую практыку, заробкі кіраўніка сям'і былі сціплыя, так як небагатыя пацыенты аддавалі перавагу расплачвацца ядою — яйкамі, малаком, курыным або ялавічным мясам. Невялікія грошы, якія ўдавалася здабыць, цалкам сыходзілі на хатнюю гаспадарку, а таксама на тканіну, з якой Маргарэт Кук сама шыла вопратку для ўсёй сям'і. У 1870 годзе Тэадор Кук памёр ад пнеўманіі, пакінуўшы ўдаву з пяццю дзецьмі (адно дзіця памерла ў раннім узросце); у валоданні сям'і была ферма плошчай каля 15 га. У 1878 годзе яны зусім згалелі і пераехалі ў прадмесце Нью-Ёрка — Порт-Джэрвіс, дзе Маргарэт Кук удалося знайсці працу. Юны Фрэдэрык, якому было тады 13 гадоў, пачаў сваю кар'еру на шкляной фабрыцы, затым зрабіўся ліхтаршчыкам. Па вечарах пасля школы яму належала вычышчаць, напаўняць алеем і запальваць вулічныя ліхтары, а ранняй раніцай, ідучы на вучобу, зноў гасіць.

Праз год сямейства Кукаў стала жыць у Брукліне: маці працавала швачкай, сыны вымушаны былі перабівацца любымі заробкамі; у прыватнасці, Фрэдэрык разам з братам Уільямам гандляваў гароднінай на Фултанскім рынку. З-за таго, што падымацца прыходзілася ў дзве гадзіны ночы і заставацца на рынку да поўдня, Фрэдэрык наведваў 37-ю муніцыпальную школу ўрыўкамі, але дзякуючы старанню паспяваў нароўні з іншымі вучнямі. Да часу выпуску ён канчаткова вырашыў стаць лекарам, як і яго бацька, і стаў задумвацца аб дадатковым заробку, які можа забяспечыць яго грашыма на час вучобы. Адшукаўшы стары друкарскі прэс, ён стаў штампаваць рэкламныя лісткі і візітныя карткі для мясцовых гандляроў. Справа апынулася прыбытковай настолькі, што ў апошні месяц перад Калядамі яму давялося правесці без сну некалькі начэй, вырабляючы віншавальныя паштоўкі.

З часам тры браты — Уільям, Тэадор і Фрэдэрык — заснавалі фірму пад назвай «Браты Кук, малако і вяршкі», якая развозіла малако па хатах. Гэтая паслуга была новай для таго часу, яшчэ адным новаўвядзеннем было выкарыстанне для гэтай мэты шкляных бутэлек ёмістасцю ў адну кварту. Бізнес зноў апынуўся вельмі паспяховым, так што кіраўніку кампаніі прыйшлося купіць каня і фургон і наняць некалькі возчыкаў, каб задаволіць попыт. У выніку для студэнта, які ледзь паступіў на першы курс Школы медыцыны і хірургіі, дзень будаваўся наступным чынам: пад'ём у гадзіну ночы, праца да 10 раніцы (прычым Фрэдэрык сам сачыў за атрыманнем малака на складзе і пры неабходнасці замяняў возчыка), затым заняткі да 4 гадзін дня, яшчэ 5 гадзін на выкананне хатніх заданняў (часта для эканоміі часу прама ва ўніверсітэцкай аўдыторыі) і нарэшце — дарога дадому і сон у 9 гадзін вечара. У 1877 годзе, калі каледж змяніў адрас, яму давялося перавесціся на медыцынскі факультэт Калумбійскага ўніверсітэта, каб не марнаваць занадта шмат часу на дарогу.

Узімку 1888 года падчас «вялікага бурану», які цалкам паралізаваў рух на вуліцах, яму прыйшлося на тыдзень адмовіцца ад дастаўкі малака. Увесь раён апынуўся на галодным пайку, але прадпрымальны юнак паставіў на санкі лодку, пабудаваную братам Тэадорам для катання летам, і на ёй развозіў па дамах вугаль, таксама нядрэнна на гэтым зарабіўшы. Да гэтага часу адносіцца першая фатаграфія Фрэдэрыка Кука і яго лодкі, зробленая вулічным фатографам для аднаго з часопісаў Фрэнка Леслі.

Яшчэ падчас навучання, вясной 1889 года, Кук ажаніўся з Лібі Форбс, якую сустрэў падчас свята ў Другой метадысцкай царкве. Яна была адной з першых у той час жанчын-стэнаграфістак і працавала на абутковай фабрыцы Шрайнера і Эрнера. Шлюб гэты апынуўся нядоўгім, так як місіс Кук нарадзіла дзіця, якое пражыло ўсяго некалькі гадзін, і памерла ад перытаніту праз тыдзень.

У 1890 годзе Фрэдэрык Кук скончыў універсітэт з дыпломам лекара і, прадаўшы сваю долю ў малочным бізнесе брату Уільяму, разам з сястрой і маці перабраўся на Манхэтэн, дзе пасяліўся па адрасе: Заходняя 55-я вуліца, 338 і тады ж адкрыў прыватную практыку ў Брукліне. Бавячы час у чаканні пацыентаў, ён захапіўся кнігамі пра арктычныя падарожжы. Яго любімымі аўтарамі сталі Ілайша Кейн, карабельны доктар на судне лейтэнанта дэ Хейвена, і Чарлз Фрэнсіс Хол, кіраўнік экспедыцыі на «Паларысе». Паміж абодвума аўтарамі і ім самім было нямала агульнага — Кейн таксама быў лекарам, а Хол, як і сам Кук, падняўся з самага дна, паспрабаваўшы ў юнацтве мноства прафесій.

Паводле ўспамінаў Кука, пераломны момант наступіў, калі ён ад няма чаго рабіць гартаў старонкі «Нью-Ёрк Геральд» і выпадкова наткнуўся на аб’яву аб грэнладскай экспедыцыі Піры, якая тады яшчэ рыхтавалася. Пазней ён успамінаў:

Мае пачуцці цяжка апісаць. Нібы раскрыліся дзверы турэмнай камеры. Я ўпершыню… адчуў тады кліч Поўначы.

Першыя экспедыцыі

Грэнландыя, 1891—1892 гады

Кук у палярнай вопратцы.

Зімовачная экспедыцыя ў Паўночнай Грэнландыі, арганізаваная Робертам Піры, першапачаткова прадугледжвала перасекчы востраў з захаду на ўсход, але літаральна ў апошні момант Піры даведаўся, што яго ў гэтым пачынанні ўжо апярэдзіў Нансен. Будучы начальнік, зрэшты, не паў духам, але адразу змяніў планы, збіраючыся цяпер даведацца, наколькі далёка распасціраецца востраў Грэнландыя на поўнач. Таксама ён збіраўся праверыць, ці можна дасягнуць полюса па сушы. Піры, валодаючы цяжкім і мсцівым характарам, у коле сяброў запэўніваў, быццам Нансен «яго абскакаў» і прысвоіў яго ўласныя планы, аднак разважліва ўстрымліваўся ад таго, каб выказваць падобнае меркаванне публічна.

Знайшоўшы аб’яву, у якой Роберт Піры запрашаў лекара для ўдзелу ў гэтай экспедыцыі, Кук адгукнуўся на прапанову «хутчэй з цікаўнасці, чым са славалюбства». Шчыра прызнаўшыся, што не мае досведу і ледзь паспеў атрымаць дыплом, ён прапанаваў свае паслугі бясплатна, толькі за стол і прытулак. Рашэнне Кука шакавала яго сяброў і блізкіх, ступень недаверу да задумы Піры добра ілюструецца фактам, што ўсе кампаніі, у якіх Кук паспрабаваў застрахаваць сваё жыццё, адказалі яму адмовай.

Экспедыцыя адправілася 6 чэрвеня 1891 года на баркентыне «Кайт», прычым у складзе зімовачнага атрада было ўсяго сем чалавек, у тым ліку нарвежац Эйвін Аструп і жонка Піры Джазефін. Акрамя таго, па патрабаванні Філадэльфійскай Акадэміі натуральных навук, якая аплаціла экспедыцыю Піры, на тым жа караблі павінны былі ехаць удзельнікі Заходняй Грэнландскай экспедыцыі (дзевяць чалавек) на чале з прафесарам Анджэла Хейлпрынам. У іх задачы ўваходзілі вывучэнне эскімоскіх культур і купля мясцовых вырабаў, што прызначаліся для выставы дасягненняў народаў свету. Кук падняўся на борт, захапіўшы з сабой сціплыя пажыткі і — у якасці прадмета раскошы — некалькі слоікаў кетчупу, да якога паспеў прыахвоціцца. Перад ад'ездам Піры прымусіў усіх сваіх людзей падпісаць кантракт, згодна з якім яны абавязаны былі беспярэчна яму падпарадкоўвацца і пасля вяртання ўстрымлівацца ад любых публікацый і газетных інтэрв'ю на працягу года, падаючы такім чынам свайму начальніку поўную манаполію.

Плаванне пачалося цяжка: большасць членаў экспедыцыі моцна пакутавалі ад марской хваробы і адлежваліся ў сваіх каютах. Першыя прыпынкі былі зробленыя ў дацкіх і эскімоскіх паселішчах Паўднёвай Грэнландыі. Лекар у гэтых месцах быў рэдкасцю, і Кук нечакана для сябе апынуўся загружаны працай рознай ступені складанасці, аж да здабывання асколка косткі з застарэлага пералому. 1 ліпеня карабель увайшоў у бухту Мелвіл і 6 ліпеня быў заціснуты льдамі, што прывяло да вымушанага прыпынку на тыдзень. Зрэшты, каманда, якая складалася ў асноўным з моладзі, неадкладна ажывілася і наладзіла гульню ў снежкі. Дні бавілі, займаючыся падрыхтоўкай і праверкай рыштунку і зборнага дома, удалося таксама падстрэліць белага мядзведзя, які выпадкова апынуўся непадалёк. Пасля таго, як карабель, нарэшце, змог рухацца, у ледзяны шторм 11 чэрвеня Піры зламаў шчыкалатку. Джазефін Піры з удзячнасцю ўспамінала, што «доктар Кук вельмі клапаціўся… ночы напралёт ён праводзіў каля містэра Піры».

Каманду высадзілі на Зямлі Прадхо ў бухце Мак-Кормік (77° 40’ пн. ш., 40° 40’ з. д.) 26 чэрвеня. Тут быў сабраны паходны дом, які атрымаў імя Рэдкліф з-за навіслых над бухтай чырвона-карычневых скал. Піры пры гэтым быў не ў стане самастойна перасоўвацца і ачуняў толькі да кастрычніка. Куку ўдалося наладзіць добрыя адносіны з эскімосамі, якія жылі непадалёк, заслужыўшы ў іх рэпутацыю «доктара-шамана», і нават навучыцца іх мове. Таму спачатку адна, затым яшчэ некалькі эскімоскіх сем'яў пачалі жыць побач з Рэдкліфам, у абмен на іголкі, нажы і іншыя еўрапейскія тавары вырабляючы для даследчыкаў рыштунак і вопратку са шкур, якая апынулася для аховы ад халадоў куды больш эфектыўнай, чым еўрапейскае адзенне. Доктар паклапаціўся таксама, каб экспедыцыя на ўвесь час палярнай зімы была забяспечаная свежай ежай, багатай вітамінамі. У выніку ўсіх намаганняў цынга — біч палярных даследчыкаў — не закранула зімоўшчыкаў. Існавала, аднак, іншая небяспека — пастаяннае вымушанае пражыванне ў адным памяшканні і аднастайнасць заняткаў вялі да раздражнення і сварак па любой дробязі. Так, арыстакратычная місіс Піры, звыклая да свецкіх манер і гаворак, высока цаніла высілкі Кука наконт пацыентаў, яго добрасардэчнасць і жаданне пастаянна прыйсці на дапамогу («ужо не ведаю які ён лекар»), у той жа час гнялася некультурнасцю «гэтага мужыка і былога возчыка малака», які ледзь-ледзь атрымаў адукацыю. Яе шакавала, што Кук няздольны напісаць пару радкоў без арфаграфічных памылак, абвяшчаючы, напрыклад, што ў пацыента «праблемы з жэватом» (так у арыгінале), і можа з шчырасцю медыка, для якога няма забароненых тэм, разважаць за сталом аб кішачных газах, заяўляцца да сняданку ў нясвежай кашулі і нават выхваляцца тым, «што расчэсваўся ў апошні раз у нядзелю». Варта сказаць, што місіс Піры не адрознівалася мяккасцю характару; калі Кук дастаткова спакойна ўспрымаў любыя выпады ў свой адрас, мяркуючы, што праца і чытанне — лепшыя лекі «ад глупства», іншы ўдзельнік экспедыцыі — Джон Вярхоеф — з самага пачатку жорстка пасварыўся з місіс Піры, аж да таго, што прапанаваў яе мужу «укласці ў справу яшчэ 500 долараў, калі той адправіць яе назад з першым караблём». Гэтыя сваркі прывялі ў канчатковым выніку да трагедыі.

Першыя маршрутныя вылазкі пачаліся толькі ў лютым 1892 года і Кук браў у іх актыўны ўдзел. Разам з Піры і Аструпам яны пачалі засваенне тэхналогіі будаўніцтва іглу — часовых снежных сховішчаў па эскімоскім узоры, але спачатку поспеху не дамагліся. Дах, у падмурку якога былі пакладзены палкі ад лыж, падчас нечакана распачатага бурану абрынуўся пад цяжарам мокрага снегу, што ледзь не каштавала даследчыкам жыцця. Аструпа прыйшлося літаральна выграбаць з-пад снежнай завалы, пасля чаго ноч напралёт Піры сваім целам саграваў Кука, які змёрз. Доктар таксама выклікаў пастаянныя жарты сваіх спадарожнікаў тым, што мог расстраляць абойму, перш чым патрапіць у маржа або аленя. Зрэшты, страляць ён, нарэшце, навучыўся, так як Піры пакінуў у сваім дзённіку жартаўлівы запіс, што «доктар… нарэшце рэабілітаваў сябе, забіўшы адразу пяць паўночных аленяў». Кук ахвотна і хутка вучыўся, будаваў нарты, хадзіў на лыжах з Эйвінам Аструпам.

Падчас працяглага паходу на поўнач, распачатага Піры і Аструпам, Кук быў пакінуты выконваючым абавязкі начальніка на базе. Аб сваім удзеле ў экспедыцыі Піры 1891—1892 гадоў сам Кук нічога не напісаў, так як не выявіў асаблівых якасцей даследчыка. Адносіны паміж Піры і Кукам склаліся ўдала, Піры высока ацаніў Кука як медыка і этнографа. Пасля вяртання ў Нью-Ёрк Кук прачытаў некалькі лекцый аб эскімосах і асаблівасцях медыцыны ў палярных краінах, але па просьбе Піры спыніў гэтую дзейнасць.

Самастойныя паходы

У 1893 годзе пры падтрымцы Ельскага ўніверсітэта Кук здзейсніў трохмесячнае плаванне ўздоўж узбярэжжа Грэнландыі на яхце Zeta, дасягнуўшы Упернавіка, хоць збіраўся дайсці да мыса Ёрк. У 1894 годзе Кук вырашыў арганізаваць уласную экспедыцыю ў Антарктыду, у чым яго падтрымаў Герберт Брыджмен — уладальнік газеты Brooklyn Standard Union. Дастатковай колькасці грошай (бюджэт ацэньваўся ў 50 000 долараў) сабраць не ўдалося, таму летам 1894 года Кук зафрахтаваў 1158-тонны параход Miranda, на які пагрузіліся 52 пасажыры — пераважна студэнты каледжаў Усходняга ўзбярэжжа ЗША. За ўдзел у плаванні яны плацілі па 500 долараў кожны. Гэты паход праходзіў на рэдкасць няўдала: спачатку ля ўзбярэжжа Лабрадора судна сутыкнулася з айсбергам і было адбуксіравана ў Сент-Джонс для рамонту. Наведаўшы пасля рамонту Сукертопен, 7 жніўня параход наляцеў на падводны рыф. У сітуацыі, якая склалася, Кук на адкрытай лодцы праплыў 100 міль на поўнач — у Хольстэйнборг, прывёўшы 20 жніўня выратавальнае судна. 5 верасня пасажыры вярнуліся ў Канаду, прычым многія з іх заняліся падчас вымушанай стаянкі навуковымі даследаваннямі. Кук быў вымушаны адмовіцца ад планаў уласнай экспедыцыі, аднак адгукнуўся на прапанову бельгійскага барона Адрыена дэ Жэрлаша, які арганізоўваў экспедыцыю ў Антарктыду. У гэты ж час ён заключыў заручыны з Ганнай Форбс — сястрой памерлай жонкі, якая рэзка пярэчыла супраць яго планаў. Форбс памерла падчас знаходжання Кука ў Антарктыдзе.

Антарктыда

«Бельжыка», якая ўмёрзла ў лёд. Фота Ф. Кука.

Экспедыцыя А. дэ Жэрлаша павінна была правесці першую ў гісторыі чалавецтва зімоўку ў высокіх шыротах Паўднёвага паўшар'я. Каманда павінна была працаваць у два сезоны: у першы меркаваліся даследаванні ў моры Уэдэла, затым павінна была быць высаджана партыя з трох зімоўшчыкаў, а карабель адбыць у Мельбурн і вярнуцца на наступны год. Экспедыцыйнае судна — нарвежскі паравы барк «Бельжыка» — мела машыну ў 150 к. с., ім камандаваў гідрограф Жорж Лекуан. Штурманам ішоў нарвежац Руаль Амундсен. Каманда была інтэрнацыянальнай: у яе склад уваходзілі бельгійскі магнітолаг — лейтэнант Эміль Данко, румынскі біёлаг Эміль Ракавіца, палякі — метэаролаг А. Дабравольскі і геолаг Г. Арктоўскі. Паводле ўспамінаў Кука, у кают-кампаніі афіцэры размаўлялі паміж сабой па-французску, навукоўцы ў лабараторыі — па-нямецку, а матросам, набраных з усёй Еўропы, аддаваліся загады на сумесі англійскай, нямецкай, французскай і нарвежскай моў.

Атрымаўшы па тэлеграфе згоду начальніка экспедыцыі, Кук узышоў на борт экспедыцыйнага судна «Бельжыка» ў Рыа-дэ-Жанейра 22 кастрычніка 1897 года. Пры гэтым Кук адмовіўся ад жалавання, хоць быў адзіным чалавекам на борце, які валодаў рэальным палярным досведам.

Кук робіць тапаграфічную здымку ў Антарктыдзе.

Няправільна абраны маршрут прывёў да таго, што 4 сакавіка 1898 года «Бельжыка», не дайшоўшы да мацерыковага ўзбярэжжа, была спыненая пакавымі льдамі: пачыналася незапланаваная зімоўка. Каманда не была да яе падрыхтаваная, паводле ўспамінаў штурмана Р. Амундсена, не хапала правіянту, паліва, цёплае адзенне мелася толькі для чацвярых удзельнікаў зімовачнай партыі, нават газавых лямпаў не хапала на кожную каюту. Дрэйф працягваўся 13 месяцаў і праходзіў у раёнах мора Белінсгаўзена, якія да таго не наведваліся людзьмі з-за вельмі цяжкай лядовай абстаноўкі. Хуткасць дрэйфу была даволі вялікая — ад 5 да 10 міль у суткі. Глыбіні ў гэтых месцах перавышалі 1500 м, так што лот не дасягнуў дна.

На борце «Бельжыкі» Кук блізка сышоўся з Руалем Амундсенам, з якім падтрымліваў адносіны да самай гібелі апошняга. Пазней Амундсен пісаў:

За гэтыя доўгія трынаццаць месяцаў гэтак жудаснага становішча, знаходзячыся тварам да твару з дакладнай смерцю, я бліжэй пазнаёміўся з доктарам Кукам, і нішто ў яго пазнейшым жыцці не магло змяніць маёй любові і падзякі да гэтага чалавека. Ён быў адзіным з усіх нас, які ніколі не губляў мужнасці, быў заўсёды бадзёрым, поўным надзеі і заўсёды меў добрае слова для кожнага. Ці хто хварэў — ён сядзеў каля ложка і суцяшаў хворага; ці хто падаў духам — ён падбадзёрваў яго і выклікаў упэўненасць у вызваленні…

Цынга стала галоўнай праблемай экіпажа з надыходам палярнай ночы. Амундсен і Кук разгарнулі паляванне на цюленяў і пінгвінаў і не абмяжоўвалі сябе ў ежы, пры узважванні ў маі Амундсен паставіў рэкорд — 87,5 кг. Разам з Кукам яны таксама эксперыментавалі з палярным рыштункам, на практыцы праверыўшы ўласцівасці спальных мяшкоў канструкцыі Піры, Аструпа і Нансена. Кук быў для Амундсена адначасова настаўнікам і савучнем, аднак астатнія члены каманды ставіліся да гэтых эксперыментаў без усякага энтузіязму. 5 чэрвеня 1898 года памёр ад цынгі і ўскладненняў на сэрцы магнітолаг Э. Данко; неўзабаве матрос-нарвежац Толефсен з'ехаў з глузду і паспрабаваў пешшу сысці ў Нарвегію. Зрэшты, становішча на борце не было зусім беспрасветным: старэйшы памочнік Лекуан правёў «Вялікі конкурс жаночай прыгажосці» і выдаваў непрыстойны рукапісны часопіс.

Каманда «Бельжыкі» прарублівае канал у льдах. Фота Фрэдэрыка Кука.

Да заканчэння палярнай ночы (яна доўжылася з 16 мая па 21 ліпеня 1898 года) Кук узначаліў разведвальны атрад, які даследваў стан лёду. Прыкмет утварэння праталін не было. Толькі пасля наступлення новага, 1899 года, лёд стаў трэскацца на адлегласці каля 900 м ад судна. Кук прымусіў каманду прасекчы канал, каб правесці «Бельжыку» на чыстую ваду. 14 сакавіка 1899 года экспедыцыя пакінула зону пакавых ільдоў. У горадзе Пунта Арэнас каманда была 27 сакавіка. На гэтым плаванне скончылася: грошай для працягу даследаванняў у дэ Жэрлаша не было, Амундсен, які пасварыўся з ім, адбыў у Нарвегію за ўласны кошт.

Прыбыўшы ў Бельгію, Кук быў узнагароджаны Ордэнам Леапольда — вышэйшай бельгійскай узнагародай, быў уганараваны залатых медалёў ад Геаграфічнага таварыства Бруселя і Каралеўскай Акадэміі навук. Бельгійскае геаграфічнае таварыства прысудзіла яму сярэбраны медаль; асобна ўзнагародзілі амерыканца гарадскія ўлады Бруселя. Кук прыняў удзел і ў навуковай справаздачы экспедыцыі на «Бельжыцы», выдадзенай у 11 тамах. Кук быў прадстаўлены ў 10 томе артыкуламі «Медыцынская справаздача» і «Справаздача аб племі она». Пра падарожжа Кук напісаў папулярную кнігу «Упершыню праз антарктычную ноч», упершыню выдадзеную ў Нью-Ёрку ў 1901 годзе.

У час экспедыцыі адбыўся наступны казус: пры наведванні Вогненнай Зямлі ў студзені 1898 года Кук забраў рукапіс слоўніка мовы племя ямана, складзенага місіянерам Томасам Брыджэсам (1842—1898). У 1901 годзе слоўнік быў выпушчаны пад прозвішчам Кука на сродкі бельгійскага ўрада. Р. Брус пазней заявіў, што казус адбыўся з прычыны тэхнічнай памылкі пры друку тыражу, абапіраючыся на паказанні рэдактара слоўніка, дадзеныя ў Кангрэсе ЗША. Тым не менш, гэта моцна пашкодзіла рэпутацыі Кука.

Дзейнасць Кука ў 1901—1907 гады

Грэнландыя

Вярнуўшыся ў ЗША, Кук атрымаў прапанову Г. Брыджмена — сакратара Арктычнага клуба Піры — здзейсніць плаванне ў Грэнландыю. Піры знаходзіўся там з 1898 года, трэба было даставіць зімовачнай партыі дадатковыя запасы, а таксама ацаніць стан здароўя начальніка экспедыцыі, які страціў з-за адмаражэння восем пальцаў на нагах. Брыджмен збіраўся ісці ў Грэнландыю сам, але не валодаў неабходным палярным досведам; у якасці эксперта ён і запрасіў Кука. Каманда Арктычнага клуба адплыла на транспарце «Эрык» і летам 1901 года ў праліве Сміта выявіла Піры. Сустрэча Кука і Піры прайшла стрымана, у справаздачы сваёй экспедыцыі Піры пра яе не згадваў. Тлумачылася гэта тым, што Піры не мог надаць сваім выратавальнікам ніякай сенсацыйнай інфармацыі. Той факт, што Піры дасягнуў крайняга паўночнага пункту Грэнландыі — мыса Морыс-Джэсуп, будзе ўсталяваны Кнудам Расмусенам толькі ў 1926 годзе, пасля смерці Піры. Піры знаходзіўся ў дрэнным фізічным стане: вельмі знясілены, куксы на нагах гаіліся дрэнна, асабліва былі адзначаны сімптомы цынгі і арытміі. Кук настойваў на вяртанні ў Нью-Ёрк, Піры катэгарычна адмаўляўся і застаўся на чарговую зімоўку. Вясной 1902 года Піры паспрабаваў заваяваць Паўночны полюс, але дасягнуў толькі 84° 17' пн. ш.

Першая экспедыцыя на Аляску

Схематычная карта раёна экспедыцыі Кука.

У 1902 годзе ў дзень свайго нараджэння 37-гадовы Кук ажаніўся з удавой аднаго са сваіх сяброў — Мэры Фідэль Хант (Кук даў сваё прозвішча і яе пяцігадовай дачцэ ад першага шлюбу Рут). Мэры была вельмі заможнай жанчынай, пасля жаніцьбы Кук змог зноў адкрыць медычную практыку ў Брукліне, у прыватнасці, абзавёўся адным з першых у Нью-Ёрку рэнтгенаўскіх апаратаў.

Мернае жыццё не задавальняла Кука, і ў 1903 годзе пры падтрымцы часопіса Harper's Monthly magazine ён арганізаваў экспедыцыю на Аляскінскі хрыбет, маючы намер заваяваць найвышэйшую вяршыню Паўночнай Амерыкі — Дэналі. У экспедыцыі ўдзельнічалі шэсць чалавек, з якіх ні адзін не валодаў альпінісцкім досведам. 24 чэрвеня 1903 года каманда прыбыла ў пасёлак Таёнек у заліве Кука і далей рушыла на поўнач — да ледніка Пітэрса, маючы 15 клуначных коней. 28 жніўня яны разбілі лагер на вышыні 3300 м, а за наступныя двое сутак падняліся яшчэ на 400 м па вышыні. Рэзка ўзрасла лавінная небяспека, трэба было вяртацца, прычым па ўжо пройдзеным маршруце гэта было немагчыма. Куку ўдалося абмінуць даліну ледавіка Гарві і арганізаваць сплаў па рацы Чулітна (прыток Сусітны). 26 верасня 1903 года экспедыцыя без страт вярнулася ў Таёнек, прайшоўшы больш за 1000 км у экстрэмальных умовах.

Хоць экспедыцыя была няўдалай са спартыўнага пункту гледжання, але яе высока ацанілі прафесійныя географы (у прыватнасці, тагачасны прэзідэнт Клуба даследчыкаў — Адольф Грылі): Кук абследаваў больш за 5000 км² тэрыторый Аляскінскага хрыбта, вызначыў вытокі ракі Чулітны, адкрыў невядомы раней перавал і некалькі ледавікоў. Аднак удзельнік экспедыцыі — журналіст Р. Дан — напісаў кнігу, якая змяшчае яго ўласную версію падзей. Ён прызнаваў Кука няважным кіраўніком і нават «няўдачнікам». Гэта не перашкодзіла Куку прадставіць тры даклады на Міжнароднай геаграфічнай канферэнцыі ў Вашынгтоне, якая праводзілася ў 1904 годзе.

Экспедыцыя 1906 года

Кук на вяршыні Дэналі 16 верасня 1906 года, фота Э. Бары. З 1909 года адносна лакалізацыі мясцовасці, захаванай на гэтай фатаграфіі, вядуцца вострыя спрэчкі. На Захадзе гэты здымак называецца Fakepeak.

У экспедыцыі 1906 года ўдзельнічалі 3 чалавекі з ранейшай каманды (уключна з самім Кукам, а таксама У. Мілерам і Ф. Прынсам), мастак Б. Браўн, Х. Паркер — выкладчык Калумбійскага ўніверсітэта, Э. Бары — горны праваднік, Р. Портэр (геадэзіст) і іншыя. Пачатак экспедыцыі быў няўдалым, паколькі два месяцы сышлі на пошукі подступаў да гары з паўднёвага боку. У жніўні, калі сезон падыходзіў да канца, Кук накіраваў Мілера, Браўна і Прынса для нарыхтоўкі дзічыны і папаўнення заабатанічных калекцый.

8 верасня 1906 года Кук і Бары адправіліся па ледавік Рут, адкрыты Кукам за тры гады да гэтага. Да 10 верасня яны пераадолелі 30 км праз праход Грэйт Годж, размешчаны на вышыні 2500 м. Далейшая інтэрпрэтацыя паведамленняў Кука надзвычай цяжкая з-за адсутнасці карт мясцовасці (яны будуць створаны праз паўстагоддзя), таму апорных арыенціраў маршруту, якія прызнаюцца ўсімі даследчыкамі, не існуе. Тым не менш вядома, што Кук накіраваўся абходным шляхам да паўночнага падножжа гары. Паводле яго заявы, вяршыні гары ён дасягнуў у 10:00 па мясцовым часе 16 верасня, але з-за моцнага марозу прабыў там усяго 20 хвілін. Тэлеграма аб гэтым дасягненні была дастаўлена Г. Брыджмену 27 верасня. У 1908 годзе выйшла кніга пра ўзыходжанне «На даху кантынента» (англ.: At the Top of the Continent), Кука да таго часу ўжо год не было ў ЗША.

Сумневы ў дасягненні Кука былі выказаны яшчэ ў 1906 годзе, першым быў Б. Браўн, пакінуты ў базавым лагеры. Аднак прэтэнзіі сталі выказваць толькі праз тры гады, калі пачалася вялікая спрэчка з Піры адносна першынства ў дасягненні Паўночнага полюса. Прыхільнікі Піры абвясцілі заяву Кука аб дасягненні вяршыні Дэналі махлярствам. У гэтай сітуацыі непрыстойную ролю адыграў праваднік Э. Бары, адзіны спадарожнік Кука. Падчас судовых разглядаў 1909 года Бары пад прысягай адмаўляў факт дасягнення вяршыні, хоць ужо праз месяц заявіў адваротнае. Нават для сучаснікаў не было таямніцай, што Бары атрымаў 5000 долараў ад прыхільнікаў Піры.

Піры аплаціў экспедыцыю Браўна і Паркера, якія ў 1910 годзе паспрабавалі паўтарыць маршрут Кука. Вярнуўшыся з Аляскі, яны заявілі, што апісаным Кукам маршрутам да гары выйсці наогул немагчыма, тады ж Браўн заявіў, што выява Кука на вяршыні гары, апублікаваная ў яго кнізе, адносіцца да зусім іншай вяршыні.

Праверкай паведамленняў Кука заняўся вядомы амерыканскі альпініст Брэдфард Вашбёрн (1910—2007). Пачынаючы з 1956 года ён выпусціў шэраг артыкулаў, у якіх правёў атаясамліванне аб'ектаў, захаваных на фотаздымках Кука 1906 года, з цяпер існуючымі на Дэналі і ў яе ваколіцах, і прыйшоў да высновы, што сцвярджэнні Кука не адпавядалі рэчаіснасці. Аналагічную працу праводзіў і Браян Аконек. Вашбёрну не ўдалося атоесніць мясцовасць, дзе была зроблена фатаграфія піка, так як ландшафт з 1906 года моцна змяніўся. У рэальнасці фатаграфія была зробленая на вышыні 1627 метраў. У 1979 годзе геадэзіст і гісторык-аматар Ханс Ваале аднавіў па дзённікавым запісам Кука магчымы маршрут да вяршыні Дэналі, які адпавядаў апісанням мясцовасці ў дзённіку, аднак, паводле сцвярджэння Вашбёрна, Кук не меў часу і рыштунку, якія дазволілі б прайсці гэтым складаным абходным шляхам. Насупраць, вядомы расійскі падарожнік Д. Шпаро даказваў праўдзівасць дасягнення Ф. Кука. У 2006 годзе расійскія альпіністы паспрабавалі падняцца на Дэналі па рэканструяваным маршруце Кука, аспрэчыўшы некаторыя ідэі Х. Ваале.

Вялікая спрэчка з Піры

Схема маршрутаў Піры і Кука з кнігі Edwin Swift Balch. The North Pole and Bradley Land. N. Y., 1913. P. 83. «Зямлёй Гранта» ў той час называлася паўночная частка в. Элсмір.

Заўвага: Фактычная інфармацыя аб паходзе Кука да Паўночнага полюса ўзята з яго справаздачы.

Паляўнічая экспедыцыя Брэдлі

Ідэя дасягнення Паўночнага полюса ўзнікла ў Кука летам 1907 года пасля знаёмства з мільянерам Джонам Брэдлі. Брэдлі меў намер папаляваць у экстрэмальных умовах. Экспедыцыя арганізоўвалася спантанна: на яе падрыхтоўку сышоў месяц; адпраўляючыся з Нью-Ёрка, Кук, паводле яго ўласных слоў, не меў ніякіх пэўных планаў. Паводле ўспамінаў Брэдлі, ужо знаходзячыся ў Арктыцы, Кук прапанаваў яму дайсці да полюса, заявіўшы, што гэта запаветная мара яго жыцця; асіставаць ім павінны былі два эскімосы.

3 ліпеня 1907 года шхуна «Джон Брэдлі» пад камандаваннем Мозеса Бартлета — сваяка Роберта Абрама Бартлета, які служыў Піры, — адплыла з порта Глостэр у Масачусетсы. Каманда наведала Годхаўн, пры гэтым ніякіх размоў пра полюс з яго губернатарам не вялі ні Кук, ні Брэдлі. У заліве Мелвіл Брэдлі з дапамогай мясцовых эскімосаў разгарнуў паляванне на маржоў. 24 жніўня судна прыйшло ў эскімоскае стойбішча Анааток на грэнландскім узбярэжжы праліва Сміта (78° 33' пн. ш., у 24 км на поўнач ад Эта — базы Піры). У летні сезон 1907 года ў Анаатоцы было шмат эскімоскіх мужчын і некалькі сотняў ездавых лаек; усё гэта прывяло Кука да думкі, што паселішча з’яўляецца выдатнай базай для паходу да полюса. Брэдлі не адчуваў энтузіязму з нагоды новых намераў свайго спадарожніка, але перадаў яму частку правіянту і паліва са шхуны. 3 верасня 1907 года «Джон Брэдлі» пакінуў Анааток. Разам з Кукам на зімоўку застаўся Рудольф Франке, адукаваны немец, які раней працаваў у Брэдлі.

Зімоўка

Рудольф Франке на зімоўцы ў Анаатоцы. Фота Фрэдэрыка Кука. Добра відаць інтэр'ер хаціны.

Да наступу палярнай ночы Куку і Франке трэба было пабудаваць зімовачную хаціну, якую яны збудавалі з упаковачных скрынь. Рэшткі пабудовы выявіў у 1952 годзе годзе французскі этнограф Жан Малоры, яе плошча складала ўсяго 3 × 4 м. Шчыліны былі забітыя абгортачнай паперай, сцены абшылі дошкамі. Дах быў зроблены з ячэек скрынь, зверху яе ізалявалі дзёрнам. Акрамя цеснаты, была яшчэ адна нязручнасць: Кук пісаў, што калі палілі печ, на падлозе падтрымлівалася тэмпература −20 °F (−29 °C), а пад дахам +105 °F (+40,5 °C).

Палярная ноч пачалася 24 кастрычніка. Мабыць, на зімоўцы Кук вырашыў не выкарыстоўваць «амерыканскі шлях» (ад мыса Калумбія на в. Элсмір), каб не раздражняць Піры, які дадзены маршрут да полюса лічыў сваёй манаполіяй. Т. Райт (без спасылак на крыніцу) сцвярджаў, што перасячэнне вострава Элсмір Кук абмяркоўваў яшчэ з Брэдлі. Перавага маршруту Кука ў тым, што ўнутраныя раёны в. Элсмір багатыя дзічынай — ежай для людзей і ездавых сабак.

Яшчэ да наступлення зімы Кук і Франке паспелі нарыхтаваць мноства курапатак, зайцоў і паўночных аленяў, зрабілі пемікан з маржовага мяса. Кук пісаў, што яму ўдалося перадаць свой энтузіязм эскімосам Анаатока, пасля чаго яны ахвотна забяспечвалі яго мясам, здабывалі зайцоў і пясцоў, чые скуркі ішлі на выраб унтаў і рукавіц. Эскімосы пашылі палярную вопратку і спальныя мяшкі з аленевых шкур, ветранепранікальную верхнюю вопратку зрабілі са шкур цюленя. З пакінутых Брэдлі піламатэрыялаў (гікары) эскімосы зрабілі для Кука нарты.

Не чакаючы пачатку палярнага дня, у студзені 1908 года Кук пачаў разведку лядовай абстаноўкі. У канцы студзеня да фіёрда Флагнер-Бэй удалося даставіць груз на чатырох нартах, мароз пры гэтым дасягаў −47 °C. 5 лютага 1908 года туды даставілі яшчэ 8 гружаных нарт.

Паход да Паўночнага полюса

Кук выступіў з Анаатока 19 лютага 1908 года на 11 нартах, гружаных 4000 фунтамі (1814 кг) запасаў для пераходу па пакавых ільдах і 2000 фунтаў (907 кг) маржовага мяса і тлушчу для неадкладнага ўжывання. Нартамі кіравалі 9 эскімосаў, Кук і Франке. Ездавых сабак было 103. 25 лютага пачалося перасячэнне в. Элсмір, маразы пры гэтым дасягалі −62 °F (−52 °C) пры поўнай бязветранасці. Камандзе трэба было абмінуць водападзел паміж пралівам Юрыка і морам Бафіна. Усяго на перасячэнне гарыстага вострава на экстрэмальным марозе спатрэбілася 4 дні. Праз 60 гадоў тым жа маршрутам прайшоў вядомы брытанскі палярнік Уолі Герберт, якому на гэты ж шлях спатрэбілася 4 тыдні. Паспяховым было і паляванне: пры выхадзе да праліва Юрыка ўдалося здабыць 20 аўцабыкаў і мядзведзя, а на паўвостраве Шай 27 аўцабыкаў і 24 зайцы. Вядомы расійскі палярнік — гляцыёлаг В. С. Каракін — адзначаў, што гэта выключны выпадак у гісторыі палярных экспедыцый, як правіла, якія пакутавалі ад недахопу, а не лішку ежы.

Да пачатку сакавіка Кук адышоў на 400 міль (643 км) ад Анаатока, да полюса заставалася 520 міль (836 км). Адпраўным пунктам стаў мыс Свартэнвог, размешчаны на 81° 20' пн. ш. В. С. Каракін, каментуючы дзённікавыя запісы Кука аб тым, што ўзятыя на нарты запасы заставаліся некранутымі, а людзі, нягледзячы на маразы і штармы, знаходзіліся ў выдатнай фізічнай форме, пісаў:

Працяглы пераход ад Анаатока стаў для іх неабходнай трэніроўкай, дазволіўшы ўцягнуцца ў цяжкасці маршруту, выпрабаваць рыштунак і набыць неабходны досвед. Пры гэтым не быў страчаны час, чаму спрыяў ранні выхад з зімовачнай базы ў Анаатоцы. Свежая мясная ежа давала магчымасць людзям цалкам папаўняць выдаткі энергіі, якая трацілася на працяглыя пераходы ва ўмовах моцных маразоў. <…> Кук са сваёй ідэяй выкарыстання мясцовых рэсурсаў відавочна апярэдзіў ідэю «гасціннай Арктыкі» Вільялмура Стэфансана.

На мысе Свартэнвог Кук прыняў рашэнне максімальна скараціць груз і каманду. З сабой ён браў двух 20-гадовых эскімосаў Авелу (Ahwelah) і Этукішука (Etukishook). Рыштунак быў разлічаны на 80 дзён шляху: 935 фунтаў пемікана (424 кг), 50 фунтаў мяса аўцабыкаў (22,6 кг), 25 фунтаў цукру (11 кг), 40 фунтаў сухога малака (18 кг), 10 фунтаў канцэнтрату гарохавага супу (4,5 кг), 40 фунтаў бензіну для прымуса, 2 фунты драўнянага спірту для распальвання агню, фунт запалак. У экспедыцыянераў былі дзве наразныя стрэльбы з боекамплектам у 110 патронаў да кожнай і разборны каяк. Навігацыйнае абсталяванне ўключала два компасы, астралябію, секстант, тры кішэнныя хранометры, крокамер, тры тэрмометры і барометр, фотаапарат. Усё гэта было пагружана ў двое нарт, запрэжаных 26 сабакамі.

Фатаграфія «Зямлі Брэдлі», зробленая Кукам 30 сакавіка 1908 года.

Каманда адправілася 18 сакавіка 1908 года, першыя 63 мілі яе суправаджалі яшчэ два эскімосы. З імі Кук адправіў ліст Франке з указаннем чакаць яго да 5 чэрвеня ў Анаатоцы. Ужо 22 сакавіка шлях заступілі разводдзі, пры тэмпературы −44 °C было немагчыма карыстацца каякамі. Астранамічныя назіранні ў той дзень паказалі 83° 31' пн. ш. пры 96° 27' з. д.. Падчас шторму 25 сакавіка ледзяное поле раскалолася, расколіна прайшла праз іглу (з-за моцных маразоў экспедыцыянеры не карысталіся палаткай). Кук у спальным мяшку апынуўся ў вадзе пры −48 °F (−45 °C). Аналагічная гісторыя паўтарылася праз тры дні. 30 сакавіка Кук напісаў у дзённіку, што ў 50 мілях на захад ад яго маршруту бачыць прыкметы пакрытай лёдам пустыннай зямлі. Кук назваў яе «Зямлёй Брэдлі» і зрабіў панарамны фотаздымак, але ўжо на наступны дзень не змог выявіць ніякіх прыкмет сушы.

13 красавіка ў змучаных працай эскімосаў адбыўся нервовы зрыў: Авела рыдаў, лежачы ніцма на нартах, Этукішук збіраўся адправіцца на поўдзень. Вельмі выматанаму Куку ўгаворамі здалося вярнуць сваім спадарожнікам мужнасць. 14 красавіка Кук вызначыў каардынаты: 88° 21' пн. ш. пры 95° 52' з. д. Каманда ўжо сутыкнулася з недахопам ежы, прыйшлося пачаць забой ездавых сабак. Паводле вылічэнняў Кука, 19 красавіка яны знаходзіліся ў 29 мілях ад полюса. Паводле яго апісання, Авела і Этукішук узялі бінокль і ўлезлі на тарос, «паспрабаваўшы адшукаць зямную вось!». Полюса Кук і эскімосы дасягнулі, паводле яго заявы, апоўдні па мясцовым часе 21 красавіка 1908 года і прабылі там двое сутак. В. С. Каракін сцвярджаў, што прыведзеныя Кукам прыблізныя дадзеныя назіранняў сведчаць, што наяўныя ў яго інструменты давалі хібнасць не больш за 10 марскіх міль, што, з пункту гледжання географа, непрынцыпова для праблемы дасягнення полюса.

Вяртанне з полюса

Фота, якое, паводле сцвярджэння Ф. Кука, зроблена каля Паўночнага полюса.

Вяртацца Кук вырашыў уздоўж 100-га мерыдыяна; малая колькасць запасаў прымушала яго старанна адзначаць дзённыя пераходы: 24 красавіка — 16 міль; 25 красавіка — 15 міль; 26, 27 і 28 — па 14 міль. Аднак 30 красавіка Кук зафіксаваў, што яго з узрастаючай хуткасцю зносіць на ўсход. Пагоршыліся і лядовыя ўмовы: да першай дэкады мая каманда праходзіла ў сярэднім 10 міль у дзень. Прадукты харчавання вычарпалася да канца мая. Да 13 чэрвеня каманда апынулася ў праліве Піры, больш чым у 150 мілях на поўдзень ад мыса Свартэнвог. Паводле дапушчэння В. С. Каракіна, Кук 11 чэрвеня прайшоў па прыпаю вострава Міен, які быў адкрыты толькі ў 1916 годзе; на карце Свердрупа, якой Кук карыстаўся, яго не было. Фізічны стан людзей быў дрэнным, а рыштунак аказаўся моцна зношаным. Кук прыйшоў да высновы, што ў сярэдзіне лета ён не зможа вярнуцца ў Анааток, трэба было зімаваць на астравах Канадскага арктычнага архіпелага. 4 ліпеня 1908 года пачалося перасячэнне в. Дэван, 7 ліпеня стаў бачны праліў Джонс. Далей перамяшчэнне было магчыма толькі па моры, але Кук не змог забіць сабак, якія засталіся (як гэта зрабіў у свой час Нансен), іх кінулі на востраве. Далей каманда пайшла на парусінавым каяку.

У пачатку верасня каманда дасягнула мыса Спарбо, адкуль да Анаатока заставалася больш за 300 міль. На мысе было закінутае эскімоскае паселішча, адно з каменных іглу нядрэнна захавалася і мела патрэбу толькі ў рамонце даху. Варта было нарыхтаваць пабольш харчовых запасаў. Кук, Авела і Этукішук палявалі, як першабытныя людзі, з дапамогай самаробных дзід і гарпуноў. Так атрымалася забіць некалькіх маржоў і мноства аўцабыкаў. Іх мяса стала асновай рацыёну ў час 7-месячнай зімоўкі.

Палярная ноч на гэтай шыраце пачалася 3 лістапада і працягвалася да 11 лютага 1909 года. Кук усталяваў жорсткі распарадак дня: кожны член каманды выстойваў 6-гадзінную вахту, каб падтрымліваць агонь у іглу і адганяць мядзведзяў ад запасаў мяса. Кук так апісваў зімоўку:

У нас не было ні цукру, ні кавы, ні каліва цывілізаванай ежы. Мы мелі цалкам дыхтоўнае, паўнавартаснае харчаванне — мяса і тлушчы. Аднак нашы страўнікі стаміліся ад гэтай пажадлівай ежы. Цёмная пячора з яе сценамі, абвешанымі мяхамі і косткамі жывёл, і падлогай, выбрукаванай крыгамі, не давала падставы для радасных адчуванняў. Вар'яцтва, пагарджанага вар'яцтва можна было пазбегнуць, толькі запоўніўшы час фізічнай працай і доўгім сном. У гэтым падземным прытулку, як мне здаецца, мы вялі жыццё людзей каменнага веку. Усярэдзіне было холадна, сыра і цёмна, хоць пастаянна цяпліліся бездапаможныя агеньчыкі нашых свяцілень. У верхняй частцы жылля тэмпература была цярпімай, аднак на падлозе — ніжэй за нуль. Наш ложак уяўляў сабой складзеную з камянёў платформу, досыць шырокую, каб на ёй маглі размясціцца трое мужчын. Край ложка служыў месцам для сядзення, калі мы не спалі. Перад ложкам было паглыбленне ў падлозе, якое дазваляла нам паасобку стаць у поўны рост. Там па чарзе мы апраналіся і час ад часу проста стаялі, каб расправіць нашы знямелыя рукі і ногі. Па абодва бакі ад гэтай прасторы мы размясцілі па палоўцы алавянай талеркі, у якіх спальвалі тлушч мускуснага быка. Кнотамі нам служыў мох. У нас было мала запалак, і з-за страху перад цемрай мы песцілі гэтыя агеньчыкі, падтрымліваючы іх дзень і ноч. Гэта была кволая крыніца цяпла і святла. Мы маглі адрозніваць асобы, толькі ўшчыльную наблізіўшыся адзін да аднаго. Мы елі два разы за суткі, але гэта не давала нам задавальнення. У нас не было іншай ежы, акрамя мяса і тлушчу. У асноўным, мы елі мяса ў сырым замарожаным выглядзе. Ноччу і раніцай з невялікай порцыі мяса мы варылі булён, аднак у нас не было солі. Я знаходзіў некаторую палёгку ў гэтым жахлівым існаванні, апрацоўваючы свае неразборлівыя запісы, зробленыя падчас падарожжа.

Гары Уітні з дзвюма эскімоскамі. Фота 1910 года.

18 лютага зімоўшчыкі пакінулі сваё сховішча і патрацілі 8 дзён, каб дасягнуць мыса Тэнісан (так Кук назваў мыс Эдуарда VII). Прасоўванне моцна абцяжарвалася адсутнасцю сабак, за суткі ўдавалася прайсці не больш за 7 міль. 25 сакавіка Кук дабраўся да мыса Фарадэй, дзе застрэліў мядзведзя (Кук спецыяльна захаваў 4 патроны на крайні выпадак, калі прыйдзецца скончыць жыццё самагубствам або забіць кагосьці). Дабраўшыся да мыса Сабін, Кук выявіў там цюленя, пакінутага год назад бацькам Этукішука як недатыкальны запас. Аднак пратухлага мяса не хапала, і вандроўцы з'елі абутак і рамяні са скуры цюленя. Моцна аслабелая каманда прыбыла ў Анааток 18 красавіка ў літаральным сэнсе на карачках. Першым чалавекам, які сустрэў Кука, быў паляўнічы Гары Уітні. Ён прыбыў у Анааток разам з Піры і там зазімаваў.

Пасля вяртання

Роберт Піры ў эскімоскім адзенні.

У Анаатоцы Кук прабыў усяго трое сутак — да 21 красавіка 1909 года. Даведаўшыся, што мясцовыя эскімосы збіраюцца вандраваць на поўдзень, ён вырашыў рушыць услед за імі. Да Упернавіка, адкуль хадзілі рэйсавыя параходы ў Данію, было 700 міль шляху, таму Кук (як ён заявіў пазней) вырашыў пакінуць Уітні свае навігацыйныя інструменты, амерыканскі сцяг і журнал палявых назіранняў. У Грэнландыю Кук прыбыў 20 мая, але быў вымушаны чакаць дацкага парахода, які прыбыў толькі 20 чэрвеня. У пачатку чэрвеня ва Упернавік прыбыў кітабоец «Морнінг», капітан якога Адамс распавёў Куку аб няўдалай спробе Шэклтана дасягнуць Паўднёвага полюса. Праз два тыдні прыбыў дацкі рэйсавы параход «Ханс Эгед», які плыў у Капенгаген; на яго Кук і пагрузіўся. Падчас плавання ўздоўж узбярэжжа Грэнландыі (параход заходзіў ва Уманак і Эгедэсмінде) Кук пазнаёміўся з Кнудам Расмусенам, які папярэдзіў яго, што сутыкненне з Піры непазбежнае.

Адправіўшыся ў Капенгаген, Кук быў зусім жабраком: вопратку яму пазычыў губернатар Упернавіка Кроль, а тэлеграму аб сваім дасягненні давялося адпраўляць у доўг. Тэлеграма была адпраўлена з Леруіка 1 верасня, у Данію Кук прыбыў 4 верасня. У Капенгагене Кука сустракаў вялізны натоўп. Сярод віншавальных тэлеграм вылучаліся пасланні Руаля Амундсена і Гордана Бенета, уладальніка газеты The New York Herald. Бенет набыў самую першую справаздачу Кука аб дасягненні полюса за 3000 долараў — гэта вырашала ўсе фінансавыя праблемы палярніка.

Піры прыбыў на мыс Сабін 8 жніўня, дзе і атрымаў весткі, што Кук нібыта апярэдзіў яго ў пакарэнні полюса на год. 17 жніўня Піры ўзяў на борт Гары Уітні. Атрымаўшы падрабязнасці аб экспедыцыі Кука ад Г. Уітні, Піры і яго асістэнт Боруп распачалі допыт эскімосаў Авеля і Этукішука, якія суправаджалі Кука; гэты эпізод у афіцыйнай справаздачы Піры адсутнічае. Дазнанне праводзіў Боруп, які, дрэнна валодаючы грэнландскай мовай, будаваў пытанні так, каб эскімосы давалі адназначны адказ «так» або «не». Цікава, што ён вёў пратакол допыту, апублікаваны пазней. На думку В. С. Каракіна, Піры цікавіла, ці выкарыстаў Кук яго сістэму арганізацыі перавозак і якая эскімоская тапаніміка в. Элсмір і Паўночнай Грэнландыі. Гэтыя дадзеныя пазней былі выкарыстаныя ў працэсе супраць Кука. Зрэшты, Т. Райт пісаў, што толькі на Лабрадоры Піры даведаўся падрабязнасці аб экспедыцыі Кука, імаверна, ад капітана кітабойнага судна «Морнінг» Адамса. 8 верасня ў Нью-Ёрк пайшла тэлеграма наступнага зместу:

Убіў зоркі і палосы ў Паўночны полюс. Памылкі быць не можа. Не прымайце версію Кука усур'ёз. Эскімосы, якія суправаджалі яго, казалі, што ён не сышоў далёка на поўнач ад мацерыка. Іх супляменнікі пацвярджаюць гэта. Піры.

Першы публічны даклад Кук зрабіў у Капенгагене 7 верасня ў Дацкім геаграфічным таварыстве ў прысутнасці караля Фрэдэрыка VIII; усяго на дакладзе было 1500 чалавек. Цырымонія пачалася ўрачыстым уручэннем Куку Залатога медаля за дасягненне Паўночнага полюса. На банкеце, які быў арганізаваны газетай «Палітыкен», была абвешчана і першая тэлеграма Піры. На роспыты журналістаў Кук адказаў: «Магу сказаць, што не адчуваю ні рэўнасці, ні шкадавання… Славы хопіць на дваіх». Катэгарычна на бок Кука стаў Ота Свердруп, які публічна заявіў, што «Піры дарэмна 26 гадоў шукаў Паўночны полюс». Руаль Амундсен, які будаваў планы дасягнення Паўночнага полюса, прыбыў у Капенгаген 8 верасня. Яшчэ 2 верасня, калі яго прасілі пракаментаваць заяву Кука, Амундсен сказаў: «Кук зрабіў завяршальны крок у палярных даследаваннях». Адносіны паміж імі зусім не змяніліся, хоць Амундсену, абцяжаранаму вялізнымі пазыкамі, прыйшлося хутка мяняць уласныя планы і арганізоўваць экспедыцыю да Паўднёвага полюса.

21 верасня 1909 года Кук вярнуўся ў Нью-Ёрк, прычым у сустрэчы прымала ўдзел больш за 100 тысяч чалавек, уключаючы членаў Арктычнага клуба. Прадпрымальны Кук пры гэтым патрабаваў па 10 долараў за аўтограф. Неўзабаве прайшла першая публічная лекцыя Кука ў Карнегі-холе. 24 верасня з Кукам звязаўся Г. Уітні і паведаміў, што даручаная яму маёмасць засталася ў Анаатоцы. Куку не было чаго супрацьпаставіць нападкам Піры і пытанням скептыкаў: з сабой у яго былі толькі запісы палявых назіранняў з 18 сакавіка па 13 чэрвеня 1908 года. Роберт Бартлет і Уітні ў 1910 годзе наведалі Анааток, прычым Бартлет пасля вяртання заявіў, што ніякіх запісаў сярод рэчаў, даручаных Уітні, не было. Захаваўся секстант і некаторая колькасць адзення. Пытанне аб тым, ці існавалі запісы ўсіх палявых назіранняў Кука, засталося зусім невырашальным. Прыхільнікі Кука пазней заяўлялі аб выкраданні гэтых матэрыялаў, але дакументаў так ніхто і ніколі не бачыў.

Атаку на Кука пачаў яшчэ 6 верасня ўдзельнік экспедыцыі на Дэналі Ф. Прынс, які апублікаваў у газеце «Нью-Ёрк сан» выкрывальны артыкул пра падзеі 1906 года. Часопіс Нацыянальнага геаграфічнага таварыства ў верасні выйшаў з рэдакцыйнай артыкулам, у якім асабліва падкрэслівалася, што Паўночнага полюса дасягнулі абодва палярнікі. Аднак ужо 13 кастрычніка Арктычны клуб Піры ў цэлым шэрагу перыядычных выданняў распаўсюдзіў абураную заяву. Там, у прыватнасці, гаварылася, што эскімосы, якія суправаджалі Кука, заявілі, што падчас усяго падарожжа былі ў межах бачнасці зямлі. Рэпутацыя Кука была яшчэ больш пахіснулася публікацыяй у «Нью-Ёрк таймс» 21 мая 1910 года, у якой гаворка ішла аб слоўніку Брыджэса, памылкова апублікаваным пад імем Кука ў 1901 годзе. Аўтар артыкулу — Ч. Таунсенд — абвінавачваў Кука ў выкраданні матэрыялаў місіянера.

Факсіміле дамовы А. Луза і Ф. Кука. 9 снежня 1909 года.

У сітуацыі, якая склалася, Кук паспрабаваў фальсіфікаваць разлікі, даручыўшы астранамічныя вылічэнні двум газетчыкам — Данклу і Лузу, якія прадставіліся маракамі. Атрыманая ад Кука распіска за ганарар (250 долараў) стала чарговым «цвіком у труну першапраходца», так як была тут жа апублікаваная, гэта адбылося 9 снежня 1909 года. Кук не змог здавальняюча растлумачыць гэты эпізод і ў сваёй кнізе 1911 года, якая наогул была напісана вельмі эмацыянальна. У канцы 1909 года камісія Капенгагенскага ўніверсітэта, вывучыўшы матэрыялы Кука, заявіла, што не прадстаўлена ніякіх назіранняў, якія б сведчылі аб дасягненні Паўночнага полюса. Імя Кука не было ўключана ў спісы ўзнагароджаных Залатым медалём Каралеўскага дацкага геаграфічнага таварыства, хоць медаль уручылі яму яшчэ ў верасні. Кук у той перыяд арганізаваў доўгае лекцыйнае турнэ па краінах Еўропы і Паўднёвай Амерыкі і вярнуўся ў Нью-Ёрк у снежні 1910 года.

Наступная дзейнасць

Кук у 1917 годзе.

«Маё дасягненне полюса»

Да 1911 года Кук не мог прымірыцца з паразай у спрэчцы з Піры, сябры Кука нават звярнуліся ў Кангрэс ЗША. У выніку пастановай Кангрэса афіцыйным першаадкрывальнікам Паўночнага полюса быў прызнаны Піры. На пасяджэнне Кангрэса Кук не з’явіўся, што шырокай публікай было ўспрынята негатыўна. У 1911 годзе выйшла яго кніга «Маё дасягненне полюса». Характэрна, што ні адно выдавецтва не прыняло рукапісы Кука, і яму давялося заснаваць уласнае Polar Publishing Company. Для прасоўвання кнігі ён здзейсніў рэкламную паездку на Амерыканскі Захад. Кніга прадавалася дрэнна, як па прычыне крытыкі рэцэнзентаў, якія абвінавачвалі Кука ў напышлівасці стылю і памылках, так і з-за высокага кошту — 3 долары (62 долары 2012 года). У 1912 годзе было выпушчана таннае выданне з некаторымі папраўкамі. Кук у той перыяд зарабляў на жыццё папулярнымі лекцыямі (англ.: Chautauqua) і перыядычна ладзіў гастрольныя паездкі: выступаў у інсцэніроўках свайго падарожжа да полюса з дэманстрацыяй дыяпазітываў. Яго лекцыі мелі поспех, асабліва на Сярэднім Захадзе і Ціхаакіянскім узбярэжжы ЗША. Трэцяе выданне кнігі «Маё дасягненне полюса» ў 1913 годзе разышлося накладам 60 000 асобнікаў.

У 1916 годзе Кук паспрабаваў звярнуцца ў Кангрэс у другі раз: яго інтарэсы прадстаўляў Генры Хельгесен (кангрэсмен ад Паўднёвай Дакоты), усе прамовы для Хельгесена пісаў лабіст Э. Рост. Да сярэдзіны 1916 года Кук і Рост пасварыліся, бо палярнік моцна завінаваціў свайму лабісту. 4 верасня 1916 года ў Congressional Record была апублікавана прамова Хельгесена «Доктар Кук і Паўночны полюс: Дадатак да выступлення» — 28 старонак дробным шрыфтам. Э. Рост падрабязна прааналізаваў змест кнігі Кука з мэтай даказаць, што большая частка выкладзеных там фактаў — творчая апрацоўка апавяданняў іншых асоб. Рост адзначыў памылкі ў апісанні месяцавых фаз, адсутнасць назіранняў магнітнага скланення і крайнюю нядбайнасць у вызначэнні геаграфічных каардынат, абвінаваціўшы Кука ў тым, што ён дрэнны штурман. Рост крытыкаваў Кука за тое, што ў яго кнізе згадваецца толькі Рудольф Франке, тады як Брэдлі суправаджала вялікая каманда. Рост выявіў, што цені на фотаздымках, нібыта зробленых Кукам на полюсе, не адпавядаюць той карціне, якая павінна была там назірацца. Рост нават усумніўся ў тэрмінах знаходжання Кука ў Анаатоцы пасля вяртання, грунтуючыся на мемуарах Гары Уітні (Кук, згодна з яго думкай, павярнуў назад ужо праз тыдзень і хаваўся на астравах Арктычнага архіпелага). Высновы былі катэгарычнымі: «Доктар Кук ніколі не дасягаў і нават не набліжаўся на дастатковую адлегласць да Паўночнага полюса». Зрэшты, ужо ў 1917 годзе Томас Хол прызнаў усе аргументы Кука «бездакорнымі».

Ужо ў другой палове ХХ стагоддзя мала хто з прафесійных палярнікаў сумняваўся ў факце, што Ф. Кук пабываў у каляполюсным раёне. Прыхільнікі Кука прыводзяць наступныя аргументы: як раз тыя паведамленні, якія падвяргаліся ў пачатку ХХ ст. сумневу, пасля больш глыбокага даследавання Арктыкі сталі з’яўляцца доказамі праўдзівасці справаздачы Кука. У прыватнасці, Кук дакладна ахарактарызаваў размеркаванне льдоў у Цэнтральнай Арктыцы. Ён, напрыклад, адзначае, што паміж 83-м і 84-м градусамі паўночнай шыраты яго атрад сустрэў вялізную прастору адкрытай вады. Паводле сучасных дадзеных, над кантынентальным шэльфам размяшчаецца амаль не замярзаючая праталіна. У 1908—1909 гадах пра гэта не было вядома. Апісваючы пераходы ад 87-й да 88-й паралелі, Кук паведамляе, што рухаўся яшчэ па старым лёдзе без слядоў сціскаў або таросаў. Хвалістая паверхня без якіх-небудзь таросаў характэрная для ледзяных астравоў — аскепкаў ледавікоў Зямлі Элсміра. У 1908 годзе пра існаванне ледзяных астравоў ніхто не ведаў; яны былі адкрыты значна пазней. Як і апісвае Кук, памеры іх дасягаюць дзясяткаў і нават сотняў квадратных кіламетраў. Савецкі лётчык Ілля Паўлавіч Мазурук адкрыў, напрыклад, у 1948 годзе ледзяны востраў плошчай 28 × 32 км. Сучасныя апаненты Кука сцвярджаюць, што апісанні падобных астравоў ён мог запазычыць з прац Фрыцьёфа Нансена і Роберта Піры.

Кругасветнае падарожжа

У 1915 годзе Кук абвясціў пра спробу першага ўзыходжання на Эверэст, якое павінна было суправаджацца здымкамі дакументальнага фільма. Аднак, дабраўшыся да Індыі, ён не змог дамовіцца з брытанскімі ўладамі, якія не пусцілі яго на Тыбет. Пацярпеўшы няўдачу з гімалайскай экспедыцыяй, ён адправіўся на Барнеа, дзе займаўся даследаваннем мясцовых плямёнаў «паляўнічых за галовамі» — даякаў. Адтуль Кук праз Расію і Паўночную Еўропу вярнуўся ў ЗША, прыбыўшы ў Нью-Ёрк у студзені 1916 года. На Барнеа Кук зняў дакументальны фільм «To the Antipodes» (англ.: Да антыподаў), але ў камерцыйным дачыненні фільм апынуўся няўдалым. Ні адной яго копіі не знойдзена.

Нафтавы бізнес і турэмнае зняволенне

У 1916 годзе Кук радыкальна змяніў род дзейнасці: ён адправіўся ў Ваёмінг для правядзення геалагічнай разведкі на перспектыўных нафтаносных землях. Дзе і калі ён атрымаў геалагічную адукацыю і як звярнуў на сябе ўвагу дзелавых колаў — невядома. Яму ўдалося аб’яднаць дзве дробныя нафтавыя кампаніі пад агульнай назвай Cook Oil Company. У 1919 годзе ён зацікавіўся радовішчамі Тэхаса і нават набыў кампанію Texas Eagle Oil Company, дзейнасць якой распаўсюджвалася нават на Мексіку. Пасляваеннае падзенне коштаў на нафту не дазваляла развівацца малым кампаніям. Кук прыйшоў да высновы, што больш выгаднай будзе інвестыцыйная дзейнасць: 1 сакавіка 1922 года была створаная Асацыяцыя па вытворчасці бензіну пад патранажам ураду штата . З кастрычніка 1922 года было прасвідравана 12 глыбокіх і 43 дробныя свідравіны, быў выяўлены шэраг перспектыўных радовішчаў. Працы Кук вёў на ўласныя грошы, але разлічваў пасля акцыянавання прадпрыемства пачаць гандаль акцыямі па пошце. Паштовая служба ЗША ўжо ў красавіку 1923 года абвінаваціла яго ў падмане патэнцыяльных інвестараў, 20 красавіка працы былі спыненыя. Судовае разбіральніцтва «ЗША супраць Фрэдэрыка Кука» пачалося 15 кастрычніка і доўжылася да 20 лістапада 1923 года. Характэрна, што на судзе Куку прыгадалі Дэналі і Паўночны полюс, хоць да справы яны не мелі дачынення. Пазней у Таварыстве Фрэдэрыка Кука падлічылі, што толькі за перыяд 1934—1990 гадоў на землях, разведаных Кукам, было здабыта 180 млн барэляў нафты. У гэты перыяд Кук развёўся з жонкай.

У выніку доўгага працэсу Кук у 1924 годзе быў прызнаны вінаватым і асуджаны на 14 гадоў і 9 месяцаў турэмнага зняволення і грашовы штраф. Адбываць пакаранне ён павінен быў у турме Форт-Лівенворт блізу Канзас-Сіці. Адзіным сябрам, які наведаў Кука ў турме, быў Руаль Амундсен. Візіт 1925 года каштаваў Амундсену зрыву выступленняў у Злучаных Штатах. Успаміны Кука аб гэтай сустрэчы былі апублікаваныя ў 1995 годзе.

Кук да таго часу быў цяжка хворым чалавекам: ён пакутаваў ад гіпатаніі і парушэнняў сардэчнай дзейнасці. 20 лютага 1928 года Кук звярнуўся да прэзідэнта Куліджа з прашэннем аб памілаванні. Да таго часу ўжо было вядома аб адкрытых Кукам радовішчах, але 22 сакавіка 1929 года апеляцыя Кука была адхілена. Увесь яго статак сышоў на аплату штрафу, засталіся 50 долараў у турэмнай касе. У Лівенворце Кук працаваў начным санітарам турэмнай бальніцы, паколькі захаваў сяброўства ў Амерыканскім таварыстве лекараў. У турме Кук распрацаваў метад лячэння вязняў-наркаманаў і дапамагаў у навучанні непісьменных. Ён нават публікаваў артыкулы ў турэмнай газеце «The New Era», якую сам і рэдагаваў, часам выступаў з лекцыямі аб сваіх падарожжах.

Апошнія гады жыцця

Паколькі да 1930 года стала вядома, што нафтаносныя зямлі, якія адкрыў Кук, апынуліся прыбытковымі, 30 сакавіка 1930 года ён быў вызвалены, правёўшы ў турме 4 гады і 11 месяцаў. Вызваленне Кука было негатыўна сустрэта прыхільнікамі Піры. Першыя пяць гадоў пасля вызвалення Кук жыў у Чыкага, дзе асіставаў аднаму з сваіх сяброў — доктару Томпсану, які працаваў афтальмолагам. Калі стан здароўя не дазволіў яму працаваць, Кук пасяліўся ў Нью-Ёрку ў дачкі Хелен (якая нарадзілася ў 1905 годзе), перыядычна бываючы ў Томс Рывер (штат Нью-Джэрсі) у сястры — Ліліян Мёрфі. Хелен клапацілася аб архівах і перапісцы свайго бацькі і з 1956 года ўзначаліла кампанію па прызнанні яго заслуг.

У 1930-я гады Кук беспаспяхова спрабаваў аднавіць свой прыярытэт у судовым парадку. Шмат сіл адняло ў яго напісанне кнігі «Вяртанне з полюса», упершыню апублікаванай толькі ў 1951 годзе. 3 мая 1940 года ў яго адбыўся інсульт, у той дзень Кук быў у свайго паплечніка па экспедыцыі на Дэналі — Ральфа Шэйнвальда фон Алефельта. Ужо 4 мая Р. Шэйнвальд звярнуўся да прэзідэнта Рузвельта, 16 мая Кук быў рэабілітаваны па ўсіх пунктах абвінавачвання. У пачатку жніўня Кук перанёс паўторны інсульт і памёр 5 жніўня 1940 года ва ўзросце 75 гадоў.

Памяць

Урны з прахам Кука і яго дачкі.

Пасля смерці Кука Р. Шэйнвальд заснаваў Cook Arctic Club, Inc. — арганізацыю, закліканую аднавіць добрае імя Кука і пацвердзіць яго прыярытэт у дасягненні Паўночнага полюса. У 1940 годзе Арктычны клуб Кука паспрабаваў спансіраваць паветраную экспедыцыю ў Арктыку, каб пацвердзіць назіранні 1908 года, але планам перашкодзіла вайна. У канцы 1956 года пры актыўным удзеле Хелен Кук было створана «Таварыства Фрэдэрыка Кука». У 1976 годзе Таварыства было ператворана ў некамерцыйную адукацыйную арганізацыю. Хелен Кук памерла ў 1977 годзе.

Першую біяграфію Ф. Кука апублікаваў у 1961 годзе Эндру Фрымен — «The Case for Dr. Cook», яна выклікала цікавасць да асобы палярніка і спрыяла збору новых матэрыялаў аб яго жыцці. У 1983 годзе па тэлебачанні быў прадэманстраваны фільм вытворчасці CBS «Кук і Піры: гонка да полюса». У ролі Кука — Рычард Чэмберлен, Піры — Род Стайгер.

У 1989 годзе памерла ўнучка Кука — Джанет Ветэр, перад смерцю яна перадала паперы і дзённікі свайго дзеда ў Бібліятэку Кангрэсу. На аснове гэтых матэрыялаў Роберт Брус у 1997 годзе апублікаваў даследаванне «Cook and Peary, the Polar Controversy, Resolved», у якім даводзіў, што заявы Кука аб пакарэнні Дэналі і дасягненні Паўночнага полюса былі ілжывымі. У рэцэнзіі на кнігу, апублікаванай у «Нью-Ёрк таймс», сцвярджалася, што дыскусія аб праўдзівасці сцвярджэнняў Кука зачынена. Таварыства Фрэдэрыка Кука ўспрыняла гэтую публікацыю негатыўна, як і любыя крытычныя выказванні на гэтую тэму. У 1998 і 2000 гадах былі выпушчаныя два дакументальныя фільмы, аўтары якіх адмаўлялі дасягненні Кука. У 2002 годзе быў апублікаваны гістарычны раман У. Джонсана «Штурман з Нью-Ёрка» (англ.: The navigator of New York).

Пазіцыя У. Герберта

Сэр Уолі Герберт, вядомы брытанскі палярнік, здзейсніў 476-дзённы санкавы пераход на сабачых запрэжках праз усю Арктыку, дасягнуўшы Паўночнага полюса 6 красавіка 1969 года. У рамках падрыхтоўкі да экспедыцыі Герберт разам з Аланам Джылам і Роджэрам Тафтам прайшоў 1400-мільны пачатковы адрэзак шляху Кука з Грэнландыі на в. Элсмір праз востраў Аксель-Хейберг. Прызнаючы досвед і аўтарытэт Ф. Кука, Герберт, аднак, пісаў: «Нашы здагадкі адносна таго, як далёка сышоў Кук ад паўночнага ўскрайку вострава Аксель-Хейберг, не больш абгрунтаваныя, чым іншыя». У той жа час Герберт прама называе Кука чалавекам, які зрабіў першае ўзыходжанне на Дэналі. У 1989 годзе У. Герберт напісаў біяграфію Піры, у якой даказваў, што той не дайшоў да полюса прыкладна 50 міль (80 км), аднак прыярытэту Кука Герберт ніколі не прызнаваў.

Мадэляванне ўзыходжання Кука на Дэналі

Дэналі 13 мая 2005 года.

У верасні 2005 года расійскія альпіністы Алег Бондар і Віктар Афанасьеў паспрабавалі здзейсніць узыходжанне на вяршыню Паўднёвага піка Дэналі меркаваным маршрутам Кука, які быў адноўлены Х. Ваале. Паход пачаўся 1 верасня, яго ўдзельнікі вярнуліся ў Маскву 10 кастрычніка. Узыходжанне здзейсніць не ўдалося, паколькі на 28 паходных дзён было ўсяго 4 дні з спрыяльным надвор'ем. Вандроўцы прайшлі ад вярхоўяў ледавіка Рут да ледавіка Тралейка ва ўмовах бесперапынных снегападаў і цыклонаў. Дзённыя тэмпературы вагаліся ад 10 °С да -25 °С.

У 2006 годзе Алег Банар (кіраўнік каманды), Віктар Афанасьеў і Валерый Багаў вырашылі паўтарыць спробу ўзыходжання. Экспедыцыя праводзілася пад патранатам Таварыства Фрэдэрыка Кука, мэтамі яе былі рэканструкцыя яго маршруту 1906 года і доказ прыярытэту ўзыходжання на найвялікшую вяршыню Паўночнай Амерыкі. Яшчэ пры планаванні быў адпрэчаны ўсходні маршрут. Узыходжанне пачалося 23 мая 2006 года і было прымеркавана да стагоддзя магчымага дасягнення Кука. Даследчыкі абверглі здагадкі Х. Ваале і Д. Шпаро аб трасе Кука, якая праходзіць праз хрыбет Піянер, грунтуючыся на дадзеных уласных назіранняў у полі. Група А. Банара дасягнула вяршыні Дэналі ў 10:00 2 чэрвеня 2006 года. Удзельнікі ўзыходжання заявілі, што версію Х. Ваале варта адкарэктаваць: Кук і Бары ў 1906 годзе ішлі па хрыбце Карстэнс, а не па хрыбце Піянер. Банар, Афанасьеў і Багаў прарабілі імаверны шлях Кука ў абодва бакі і знайшлі яго прымальным для двойкі ў звязку, якая мае ледарубы і вяроўку. Хуткасць руху Кука і Бары — ім шанцавала з надвор'ем — не выклікае сумненняў. Расійскія альпіністы, не спаборнічаючы з Кукам у хуткасці, прайшлі маршрут прыкладна за той жа час, што апісана ў дзённіках Кука, калі выключыць дні, выдаткаваныя на разведку і чаканне непагадзі. Удзельнікі экспедыцыі заяўляюць, што ўсё ўбачанае цалкам супадае з апісаннямі доктара Кука, такім чынам, яго прыярытэт у пакарэнні Дэналі можа лічыцца даказаным.

Літаратура

• Амундсен Р. Собрание сочинений. — Л.: Изд-во Главсевморпути, 1937. — Т. 5: Моя жизнь.
• Белов М. И. История исследований // Атлас Антарктики. — {{{1}}}: Гидрометеоиздат, 1969. — Т. II.
• Корякин В. С. Фредерик Альберт Кук. — м: Наука, 2002.
• Кук Ф. Моё обретение полюса. — м: Мысль, 1987.
• Нобиле У. Крылья над полюсом / Пер. А. А. Чернова, Э. А. Черновой. — м: Мысль, 1984.
• Пири Р. Северный полюс / Пер. В. А. Смирнова. — м: Мысль, 1972.
• Райт Т. Большой гвоздь / Пер. с англ. А. А. Алимова, А. Я. Миневича, А. А. Стависского. — {{{1}}}: Гидрометеоиздат, 1973.
• Самойлович Р. Л. Путь к полюсу. — {{{1}}}: Изд-во Всесоюзного Арктического ин-та, 1933.
• Саннес Т. Б. «Фрам»: приключения полярных экспедиций. — {{{1}}}: Судостроение, 1991.
• Трешников А. Ф. Пири Р. Северный полюс / Пер. В. А. Смирнова. — м: Мысль, 1972. — С. 225—242.
• Херберт У. Пешком через Ледовитый океан / Пер. с англ. — м: Мысль, 1972.
• Anderson H. S. Exploring the Polar Regions, Revised Edition. — N. Y.: Chelsea House An imprint of Infobase Publishing, 2010.
• Bryce Robert M. Cook & Peary: The Polar Controversy, Resolved. — N. Y.: Stackpole Books, 1997.
• Discovery of the Pole: Peary's Own Pictures Records His Greatest Exploit. // Life. — 1951, 14 May. — P. 77—82, 87.
• Freeman, Andrew A. The Case for Doctor Cook. — N. Y.: Coward-McCann, 1961.
• Mills W. J. Exploring polar frontiers: a historical encyclopedia in 2 vols. — Santa Barbara etc.: ABC-CLIO, Inc, 2003.
• Schweikart L. Polar Revisionism and the Peary Claim: The Diary of Robert E. Peary. // The Historian. — 1986. — Т. XLVIII. — № 3. — P. 341—358. — ISSN 0018-2370.

Дадатковая літаратура

• Корякин В. С. Был ли Ф. Кук на Северном полюсе? // Природа. — 1975. — № 7. — С. 74—83.
• Кук Ф. А., Пири Р. Э. Открытие таинственного полюса / Сост. В. Розов-Цветков. — М.: Типография И. Д. Сытина, 1910.
• Berton, Pierre. The Arctic Grail. — Anchor Canada, 2001 (originally published 1988). — ISBN 0-385-65845-1. — OCLC 46661513.
• Bryce, Robert M. The Fake Peak revisited(недаступная спасылка) // DIO. — 1997. — 7 (3). — P. 41—76. — OCLC 18798426. — ISSN 1041-5440.
• Dunn, Robert. The Shameless Diary of an Explorer. — Kessinger Publishing, 1906.
• Henderson, Bruce. True North: Peary, Cook, and the Race to the Pole. — W. W. Norton and Company, 2005. — ISBN 0-393-32738-8. — OCLC 63397177.
• Osczevski, Randall J. Frederick Cook and the Forgotten Pole // Arctic. — 2003. — 56 (2). — P. 207—217. — OCLC 108412472. — ISSN 0004-0843.
• Rawlins, Dennis. Peary at the North Pole, Fact or Fiction? — Luce, 1973. — ISBN 0-88331-042-2.
• Robinson, Michael. The Coldest Crucible: Arctic Exploration and American Culture. — Chicago: University of Chicago Press, 2006. — ISBN 978-0-226-72184-2

Працы Фрэдэрыка Кука

• Cook, Frederick A. To the top of the continent: Discovery, exploration and adventure in sub-arctic Alaska. The first ascent of Mt. McKinley, 1903—1906. — New York: Doubleday, Page & company, 1908.
• Cook, Frederick A. Through the first Antarctic night, 1898—1899: A narrative of the voyage of the «Belgica» among newly discovered lands and over an unknown sea about the South pole. — New York: Doubleday, Page & company, 1909.
• Cook, Frederick A. My attainment of the Pole: Being the record of the expedition that first reached the boreal center, 1907—1909. — New York: The Polar publishing company, 1911.

Спасылкі

• Frederick A. Cook: from Hero to Humbug
• Frederick Albert Cook. A Register of His Papers in the Library of Congress
• Frederick A. Cook Society Архівавана 6 красавіка 2010.
• Bruce Henderson. Who Discovered the North Pole? // Smithsonian magazine. — April 2009.
• Записи голоса Кука, сделанные в 1909 и 1937 годах
• Кинохроника прибытия Кука в Копенгаген (1909) и игровой фильм 1911 года «The Truth about the Pole»
• О. Банарь По следам Кука на Мак-Кинли
• Шпаро Д. Белые пятна Мак-Кинли // «Вокруг света». — 2005. — № 9.
• Шпаро, Д., Банарь О.. Возвращение на вершину // «Вокруг света». — 2006. — № 10.