Эфемерыда

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Эфемерыда у астраноміі — табліца папярэдне вылічаных нябесных каардынат Сонца, Месяца, планет і іншых астранамічных аб’ектаў у паслядоўных момантах часу, напрыклад, у поўнач кожных сутак. Зорныя эфемерыды — табліцы бачных палажэнняў зорак у залежнасці ад уплыву прэцэсіі, аберацыі, нутацыі.

Важнейшыя астранамічныя гадавыя альманахі з эфемерыдамі: ням.: «Berliner Astronomisches Jahrbuch», англ.: «Nautical Almanao», фр.: «Connaissance des Temps»,англ.: «American Ephemeris».

Эфемерыды, у прыватнасці, выкарыстоўваюцца для вызначэння каардынат назіральніка. Таксама эфемерыдамі называюцца каардынаты штучных спадарожнікаў Зямлі, якія выкарыстоўваюцца для навігацыі, напрыклад у сістэме NAVSTAR (GPS), ГЛОНАСС, Galileo. Каардынаты спадарожнікаў перадаюцца ў складзе паведамленняў пра месцазнаходжанне спадарожніка, у гэтым выпадку кажуць аб перадачы эфемерыд[1]. Першыя публікацыі эфемерыд, якія з’явіліся ў сярэдзіне XVIII ст., прызначаліся менавіта для навігацыі. Так, у 1767 г. выйшаў у свет брытанскі «Марскі альманах» (пазней ён стаў называцца «Астранамічныя эфемервды»). Гэта адбылося неўзабаве пасля таго, як з’явілася практычная магчымасць вылічаць марскія каардынаты па становішчы Месяца. У Злучаных Штатах брытанскім «альманахам» карысталіся аж да 1852, да выхаду «Амерыканскіх эфемерыд і Марскога альманаха». У 1960 г. быў пачаты перагляд гэтых выданняў з мэтай ліквідацыі дублявання, і яны зліліся ў адно. Увайшлі ў іх табліцы палажэнняў планет, якія складаліся на аснове лепшых тэорый. Найбольш дэталёвай тэорыяй руху Меркурыя ў той час была тэорыя Лэвер’е, з’явілася ў 1859 г. Пачынаючы з выдання «Марскога альманаха» З 1981 брытанскі штогоднік носіць назву «Астранамічны альманах». У 1864 гэтая тэорыя замяніла тэорыю Ліндэнау, прынятую ў 1813 і якая выкарыстоўвалася для разлікаў эфемерыд аж да 1901. У «Амерыканскіх эфемерыдах» публікаваліся табліцы палажэнняў Меркурыя, складзеныя Уінлакам на аснове тэорыі, створанай Лэвер’е ў 1845 годзе, і ў такім выглядзе выданне выходзіла да 1899. У наступных выпусках «Марскога альманаха і Амерыканскіх эфемерыд» публікаваліся становішча Меркурыя, вылічаныя на аснове тэорыі амерыканскага астранома Саймана Ньюкамена, якія з’явіліся ў 1895 г.

Прычыны вывучэння эфемерыд планет[правіць | правіць зыходнік]

  • Прагназаванне асаблівых з’яў у руху планет і іх спадарожнікаў (сонечных і месяцавых зацьменняў, пакрыццё зорак планетамі ці спадарожнікамі)
  • Стварэнне аптымальных праграм нагляду для вырашэння канкрэтных астранамічных задач
  • Арганізацыя і правядзенне назіранняў планет
  • Кантроль дакладнасці праведзеных назіранняў
  • Апісанне эвалюцыі Сонечнай сістэмы

Разлік эфемерыд[правіць | правіць зыходнік]

У цяперашні час рух аб’ектаў сонечнай сістэмы вывучаны досыць добра. Рознымі астранамічнымі таварыствамі распрацаваны матэматычныя мадэлі для разлік эфемерыд, канкуруючыя паміж сабой па дакладнасці. Мадэлі публікуюцца ў спецыялізаваных астранамічных выданнях.

Мадэль ILE[правіць | правіць зыходнік]

Палепшаная тэорыя руху Месяца Браўна (ILE азначае Improved Lunar Ephemeris — «палепшаная месяцавая эфемерыда»). Упершыню прапанавана ў 1919 годзе Э. У. Браўнам у працы «Табліцы руху Месяца» (Tables of the Motion of the Moon), Удасканаленне ў 1954 годзе У.Дж. Экерт (W. J. Eckert) у працы «Паляпшэнне месяцавых эфемерыд» (ILE 1954. Improved Lunar Ephemeris 1952—1959. Дзяржаўная друкарня  (англ.), Вашынгтон). У далейшым у тэорыю яшчэ два разы ўносіліся ўдасканалення.

Мадэль выкарыстоўвалася раней Ф. Эспен'якам  (англ.) для разлікаў зацьменняў, публікаваных на сайце НАСА.

Мадэль VSOP82[правіць | правіць зыходнік]

Апісвае рух планет Сонечнай сістэмы. Прапанавана П. Бретаньёнам (P. Bretagnon) у 1982 годзе, апублікаваная ў астранамічных альманаху «Астраномія і Астрафізіка»  (англ.) пад назвай «Тэорыя руху ўсіх планет — рашэнне VSOP82» («Theory for the motion of all the planets — The VSOP82 solution.»).

Мадэль ELP 2000[правіць | правіць зыходнік]

Апісвае толькі Месяцавыя эфемерыды. Апублікавана ў астранамічнаму альманаху «Астраномія і астрафізіка». ў 1983 годзе М. Шапрон-Тузэ (M. Chapront-Touzé) і Ж.Шапрон (J. Chapront), у артыкуле «Месяцавыя эфемерыды ELP 2000» (The lunar ephemeris ELP 2000).

Тэорыя ўтрымлівае 37862 перыядычных члена, 20560 перыядычных членаў для экліптычнай даўгаты Месяца, 7684 перыядычных члена для экліптычнай шыраты Месяца і 9618 перыядычных членаў для адлегласці да Месяца. Амплітуда малодшых членаў складае 0.00001 секунды дугі і 2 см адлегласцей (Гэта не выніковая дакладнасць тэорыі, яна некалькі ніжэй).

У спрошчанаму выглядзе (адкідаюцца члены з амплітудай менш за 0.0005 секунды дугі і 1 м для адлегласцей) мадэль выкарыстоўваецца (разам з мадэллю VSOP87) Ф. Эспен'якам  (англ.) для разлікаў зацьменняў, публікаваных на сайце НАСА. Мадэль DE200/LE200

На аснове дадзенай мадэлі пачынаючы з 1986 года публікаваў эфемерыды Сонца, Месяца і планет «Астранамічны штогоднік СССР» («Агульны курс астраноміі», 2004, Канановіч Э.. В., Мароз В. І.)

Мадэль DE403/LE403[правіць | правіць зыходнік]

Апісвае рух планет Сонечнай сістэмы і надае асобную ўвагу эфемерыдам Месяца. Распрацавана супрацоўнікамі лабараторыі JPL Стэндіша, Ньюхола, Уільямсам і Фолкнерам (EM Standish, XX Newhall, JG Williams, WF Folkner), апублікаваная ў артыкуле «Планетарныя і Месяцавыя эфемерыды лабараторыі JPL, DE403/LE403» ("JPL planetary and lunar ephemerides, DE403/LE403 ") у 1995 годзе, у спецыялізаванаму выданні названай лабараторыі. У цяперашні час існуюць больш сучасныя версіі эфемерыд, распрацаваныя JPL (DE406/LE406, DE414/LE414 і г.д.).

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Лагатып Вікіслоўнікі
Лагатып Вікіслоўнікі