Фрыц Габер

Фрыц Габер
ням.: Fritz Haber
Дата нараджэння	9 снежня 1868(1868-12-09)[…]
Месца нараджэння	Брэслау, Брэслаўскі ўрадавы рэгіён, правінцыя Сілезія, каралеўства Прусія
Дата смерці	29 студзеня 1934(1934-01-29)[…] (65 гадоў)
Месца смерці	Базель, кантон Базель-Штат, Швейцарыя
Месца пахавання	Ам Гёрнлі[d]
Грамадзянства	Германская імперыя  Веймарская рэспубліка
Жонка	Clara Immerwahr[d] і Charlotte Haber[d]
Дзеці	Hermann Haber[d] і Ludwig F. Haber[d]
Род дзейнасці	хімік, фізік, інжынер, навуковы работнік, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	Фізічная хімія
Месца працы	Швейцарская вышэйшая тэхнічная школа Цюрыха, Універсітэт Карлсруэ
Навуковая ступень	доктар філасофіі (1896)
Альма-матар	Швейцарская вышэйшая тэхнічная школа Цюрыха Берлінскі тэхнічны ўніверсітэт (1891) Гайдэльбергскі ўніверсітэт (1891) HU Berlin (1891) Johanneum Breslau[d] Elisabet-Gymnasium[d]
Навуковы кіраўнік	Роберт Бунзен
Вядомы як	Угнаенні, Выбуховыя рэчывы, працэс Габера, рэакцыя Габера-Вейса, хімічная зброя
Член у	Леапальдзіна Нацыянальная акадэмія навук ЗША Акадэмія навук СССР Баварская акадэмія навук Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук
Узнагароды	Нобелеўская прэмія па хіміі (1918)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фрыц Габер (ням.: Fritz Haber; 9 снежня 1868, Брэслау, Германія, цяпер Уроцлаў, Польшча — 29 студзеня 1934, Базель, Швейцарыя) — нямецкі хімік. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі (1918) за ўклад у ажыццяўленне сінтэзу аміяку, неабходнага для вытворчасці ўгнаенняў і ўзрыўчаткі. Разам з Максам Борнам прапанаваў цыкл Борна-Габера, як метад ацэнкі энергіі крышталічнай рашоткі цвёрдых рэчываў, утвораных іоннымі сувязямі. Габера называюць «бацькам хімічнай зброі» за яго працы ў галіне распрацоўкі і прымянення хлору і іншых атрутных газаў падчас Першай сусветнай вайны.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і хасідаў, адной з найстарэйшых у горадзе. Маці Габера памерла падчас родаў. Яго бацька быў вядомым у горадзе гандляром. Пазней Габер адмовіўся ад іўдаізму і прыняў хрысціянства. У 1886—1891 гадах навучаўся ў Гайдэльбергскім універсітэце пад кіраўніцтвам Роберта Бунзена, у Берлінскім універсітэце ў групе Аўгуста Вільгельма Гофмана і ў Тэхнічным каледжы Шарлотэнбург пад кіраўніцтвам Карла Лібермана. У 1901 годзе Габер ажаніўся з Кларай Імервар. Клара таксама была хімікам і была катэгарычна супраць работ Габера ў галіне хімічнай зброі. Пасля адной са спрэчак з мужам на гэту тэму яна здзейсніла самагубства, стрэліла сабе ў сэрца. Іх сын Герман, народжаны ў 1902 годзе, пазней таксама ўчыніць самагубства, не вытрымаўшы сораму за распрацаваную яго бацькам хімічную зброю і наступствы яе прымянення. Перш чым пачаць сваю ўласную навуковую працу, Герман працаваў у бацькі і ў Швейцарскай вышэйшай тэхнічнай школе Цюрыха разам з Георгам Лангам.

У 1933 годзе, нягледзячы на падтрымку нацыстаў, Габер вымушаны эміграваць у Англію, дзе нейкі час працаваў у Кембрыджскім універсітэце. Памёр у 1934 годзе ў швейцарскім Базелі, дзе і пахаваны ў сямейным склепе побач жонкі.

Спасылкі

• Біяграфія Ф. Габера на сайце электроннай бібліятэкі «Навука і тэхніка»
• Інфармацыя з сайта Нобелеўскага камітэта (англ.)
• Профіль Фрыца Габера (Хабера) на афіцыйным сайце РАН
• «Габер» («англ.: Haber») Біяграфічны фільм пра Фрыца Габера (англ.)
• Фатаграфіі з жыцця Фрыца Габера (англ.)
• Encyclopedia Britannica: Nobel Prizes — Fritz Haber (англ.)
• «Сінтэз аміяку са складальных яго элементаў» («англ.: The Synthesis of Ammonia from its Elements») Нобелеўская лекцыя 2 чэрвеня 1920 года (англ.)
• Брэціслаў Фрыдрых (англ.: Bretislav Friedrich) — кароткая біяграфія Фрыца Габера (англ.)