Гандальф

Гандальф
Род заняткаў	мечнік, чараўнік
Удзельнічаў у	the Council of Elrond[d], War of the Ring[d] і Брацтва Пярсцёнка
Названа ад	Гандальф
Член у	Белая Рада[d] Брацтва Пярсцёнка Istari[d]
Валодае	Нар'я[d] і Shadowfax[d]
Стваральнік твора	Джон Рональд Руэл Толкін
Выканаўца/артыст	Іэн Мак-Келен
Дата публікацыі	1937
Акцёр агучкі	Джон Х'юстан
Прадстаўлена ў працы	Хобіт, або Туды і назад, Валадар Пярсцёнкаў, Уладар пярсцёнкаў: Вяртанне караля, Дзве вежы, Сільмарыліян, Брацтва Пярсцёнка, Уладар пярсцёнкаў: Брацтва пярсцёнка і Уладар пярсцёнкаў: Дзве вежы
З мастацкага твора	легендарыум Толкіна[d]
Месца стварэння	Оксфардскі ўніверсітэт
Узбраенне	Гламдрынг[d]
Верхавая жывёла	Shadowfax[d]
Наратыўная роля	галоўны персанаж[d]
Вораг	Саўран, Смог і Саруман
Тып персанажа	хрысталагічны персанаж[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Га́ндальф (стар.-сканд.: Gandalf, [ˈgɑːndɑːlv]) — адзін з цэнтральных персанажаў легендарыума Джона Р. Р. Толкіна, у прыватнасці, аповесці «Хобіт, або Туды і назад» і раману «Уладар Пярсцёнкаў».

Гісторыя стварэння і магчымыя прататыпы

Гандальф — архетыпічны мудры чараўнік, традыцыйная постаць у знаёмай Дж. Р. Р. Толкіну скандынаўскай і брытанскай міфалогіі. Сярод аналагічных міфалагічных персанажаў і магчымых прататыпаў адзначаюць кельцкага Мерліна і скандынаўскага Одзіна. Імя «Гандальф», ці, дакладней, «Гандальв» запазычана з Старэйшай Эды, дзе яно належыць аднаму з «ніжніх альваў» (гномаў).

Прататыпам для знешнасці Гандальфа стала швейцарская паштоўка пад назвай «Горны Дух», на якой намаляваны стары барадаты мужчына ў шырокаполым капелюшы, які карміў з рукі аленя. Першапачаткова імя персанажа было Бладарцін, а імя Гандальф насіў кароль гномаў, які стаў вядомы ў канчатковай версіі як Торын Дубовы Шчыт. Пазней аўтар перадаў імя Гандальф чараўніку, таму што ранейшае здавалася занадта несур'ёзным. Сыграла ролю і расшыфроўка імя: gandr — чароўны посах, alfr — альв (эльф або гном).

У сваю чаргу, вобраз Гандальфа змяніў архетып і паўплываў на вобразы пазнейшых персанажаў. Да герояў, створаных пад уплывам Гандальфа, адносяць Эльмінстэра ў Forgotten Realms, Дамблдара ў серыі «Гары Потэр», Зеда ў кнігах цыкла «Меч Ісціны», Обі-Ван Кенобі ў класічнай трылогіі «Зорныя Войны» і Жан-Люк Пікара ў эпапеі «Зорны Шлях».

З'яўленне Гандальфа ў Серадзем'і

Сапраўднае імя Гандальфа — Алорын, ён адзін з самых магутных Маяр, малодшых анёлападобных духаў. У ліку іншых мудрацоў-істары ён быў абраны саветам Валар для адпраўкі ў Серадзем’е на дапамогу эльфам і людзям і для супрацстаяння Саўрану, наваяўленага цёмнага Уладара. Алоын спачатку адмаўляўся ад цяжкага даручэння, але неўзабаве саступіў волі Манвэ. У Серадзем'і ён быў вядомы пад мноствам імёнаў, у тым ліку і як Гандальф Шэры. Захавальнік Нар'і, аднаго з Трох Эльфійскіх Пярсцёнкаў, даручанага яму Кірданам Карабелам па прыбыцці ў Серадзем’е.

Гандальф стаў найбольш вядомы, падарожнічая па Серадзем'ю і заводзячы знаёмства з рознымі народамі, дапамагаючы ім саветам. У розных частках свету ён атрымаў шмат розных мянушак, якія замянілі яму імя.

"У мяне шмат імёнаў у розных краінах. Мітрандзір сярод эльфаў, Таркун сярод гномаў; у юнацтве на даўно забытым Захадзе я быў Алорынам, на поўдні — Інканус, на поўначы — Гандальф, а на ўсходзе я не бываю "

Гандальф і хобіты

Невядома, калі менавіта Гандальф упершыню зацікавіўся народам хобітаў. Ён любіў іх і да таго ж прадчуваў, што яны ў будучыні выканаюць выключна важную ролю. Праўда, сярод хобітаў Гандальф быў вядомы перш за ўсё як «маг» і «чараўнік» у самым агульнаўжывальным сэнсе гэтага слова. Так, у кнізе «Хобіт» вуснамі Більба паведамляецца, што ён падарыў Старому Туку чароўныя алмазныя запанкі, якія самі засцёгваліся, але расшпільваліся толькі па загадзе. Асаблівую вядомасць яму прынеслі і цудоўныя феерверкі, якія ён рабіў напярэдадні Дня сярэдзіны лета на вечарыне ў Старога Тука. Пры гэтым, аднак, варта згадаць і той факт, што менавіта Гандальф у 2758-59 гг. Т. Э. (1168-70 гг. Па Летавызначэнню Шыра) прыйшоў на дапамогу хобітам Шыра падчас Доўгай Зімы і страшнага голаду, які прыйшоў за ёю.

Удзел Гандальфа ў Вайне Пярсцёнка

Паход да Эрэбора

Гандальф быў адным з арганізатараў паходу атрада гномаў на чале з Торын Дубошчытам, да якога па яго патрабаванні далучыўся Більба Торбінс да гары Эрэбор, які апісаны ў аповесці «Хобіт». Ён прымаў удзел у пачатку паходу і змагаўся ў Бітве Пяці Воінстваў супраць гоблінаў і варгаў. Незадоўга да гэтага, па заданні Сарумана ён таемна пракраўся ў замак Дол-Гулдур, дзе пабачыў палоннага караля гномаў Траіна, які паміраў. Пазнаўшы ў «Некраманце», уладальніку замка, Саўрана, які адраджаецца, ён на Белым Савеце настаяў на неадкладным наступе, і прыняў удзел у выгнанні Саўрана з Дол-Гулдура.

Паход у складзе Брацтва Пярсцёнка

У чароўным пярсцёнку, які знайшоў Більба, Гандальф западозрыў Пярсцёнак Усеўладдзя. Ён прымусіў Більба расстацца з Пярсцёнкам і перадаць яго на захаванне пляменніку Фрода. Знайшоўшы на Пярсцёнку характэрныя пісьмёны на Чорным Прыслоўі і зверыўшыся з апісаннямі ў архівах Гондара, Гандальф пераканаў Фрода аднесці Пярсцёнак у Раздол, абіцель эльфаў. Сам жа ён адправіўся на сустрэчу з Саруманам. На сустрэчы паміж магамі ўспыхнуў канфлікт: Саруман сам хацеў завалодаць Пярсцёнкам і выкарыстоўваць яго для дасягнення ўлады. Ён таксама ўгаворваў Гандальфа пайсці на мір з Саўранам. Калі абураны Гандальф адмовіўся выдаць Саруману месцазнаходжанне Пярсцёнка, Саруман затачыў яго на вяршыні вежы Артханка. Адтуль Гандальфа выратаваў Гваіхір — правадыр гіганцкіх арлоў Манвэ, дасланы яго сябрам, трэцім істары, Радагастам Карым.

Прыбыўшы на савет у Раздол, Гандальф распавёў аб здрадзе Сарумана і пагадзіўся ўзначаліць Брацтва Пярсцёнка, атрад, які павінен аднесці Пярсцёнак да жэрла вулкана Арадруін і знішчыць яго. Гандальф правёў сваіх спадарожнікаў праз падзямелля Морыі, дзе атрад сутыкнуўся з адным дэманаў Мелькара, які выжыў, — балрагам. У баі з ім чараўнік зваліўся з Марыйскага моста ў бездань, і спадарожнікі працягнулі шлях без яго, вырашыўшы, што Гандальф загінуў. Ён і загінуў, перамогшы Балрага цаной найцяжэйшых ран і апёкаў. Аднак Эру Ілуватар вырашыў вярнуць яго назад, паколькі сваю задачу маг выканаць не паспеў.

Нізлажэнне Сарумана і фінал Войны Пярсцёнка

Гандальфу было дадзена права заняць месца падшага Сарумана на чале ордэна, і з гэтага часу называцца Гандальфом Белым. Ён далучыўся да вызваленчай барацьбе народа Рохана супраць оркаў Сарумана і прывёў падмацаванне ў ключавы момант у Бітве за Хэльмаву Падзь. Пасля чаго, сустрэўшыся з Саруманам у Ізенгардзе, выгнаў яго з ордэна Істары і пераламіў яго посах.

Адправіўшыся ў Гондар, у крэпасць Мінас-Цірыт, Гандальф дапамог арганізаваць абарону горада намесніку Дэнатару II. Пасля падзення і самагубства Дэнатара II Гандальф фактычна ўзначаліў абарону горада. Прыход падмацавання з Рохана і войска прывідаў-клятвапераступнікаў, прыведзенага Арагорнам, спадчыннікам Ісільдура, а таксама гібель правадыра варожага войска — Караля-Чарадзея дазволілі выйграць бітву ля сцен горада. Аднак, разумеючы, што галоўнае — гэта знішчэнне Пярсцёнка, Гандальф разам з Арагорнам рушыў да Брамы Мордара для адцягнення ўвагі Цёмнага Уладара на сябе. Пасля таго, як Фрода і Сэм з міжвольнай дапамогай Голума знішчылі Пярсцёнак, а Саўран знік, удзельнічаў у каранацыі Арагорна як караля Арнара і Гондара.

Такім чынам, місія, з якой ордэн Істары быў пасланы ў Серадзем'е, была выканана да канца менавіта намаганнямі Гандальфа. 29 верасня 3021 года Т. Э. ён разам з Більба, Фрода, Галадрыеллю і Элрандам узышоў у Шэрай Гавані на борт карабля Кірдана Карабела і вярнуўся ў Валінор.

Гл. таксама

• Іэн Мак-Келен