Баранавічы
Горад
Баранавічы
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Бара́навічы (афіц. транс.: Baranavičy) — горад абласнога падпарадкавання ў Брэсцкай вобласці, цэнтр Баранавіцкага раёна, у міжрэччы р. Шчары і яе прытоку р. Мышанкі, у 206 км ад Брэста. Чыгуначны і аўтамабільны вузел. Насельніцтва 167,9 тыс. чал. (2006).
Гісторыя
Узнікненне Баранавічаў звязана з будаўніцтвам Маскоўска-Брэсцкай чыгункі. Пачатак гораду дала чыгуначная станцыя Баранавічы (назва ад вёскі ў Навагрудскім павеце), здадзеная ў эксплуатацию ў лістападзе 1871 г. Вакол яе ўзнік пасёлак, які ў сярэдзіне 1880-х гадоў налічваў каля 1,5 тыс. жыхароў, 120 дамоў. У маі 1884 пасёлку нададзены статус мястэчка пад назвай Развадова (ад прозвішча ўладальніцы мясцовага маёнтка Развадоўскай). У снежні 1884 г. пачаў дзейнічаць участак чыгункі Вільня—Лунінец—Пінск, новая станцыя Баранавічы Палескай чыгункі стала другім цэнтрам фарміравання горада. Пасёлак, што пачаў фарміравацца вакол станцыі, атрымаў назву Новыя Баранавічы. У 1890-я пасёлкі аб'ядналіся. Паводле перапісу 1897 г. у Баранавічах 8718 жыхароў, 834 будынкі, 4 прадпрыемствы, двухкласныя школы чыгуначнікаў і дабрачыннага таварыствава.
У рэвалюцыю 1905—1907 адбылося Баранавіцкае выступленне рабочых і салдатаў 1905 г. У 1912 у Баранавічах каля 30 тыс. жыхароў. Напярэдадні Першай сусветнай вайны працавалі тры цагельныя, маслабойны, два лесапільныя, чыгуналіцейны заводы, тры фабрыкі млынавых жорнаў.
У пачатку Першай сусветнай Вайны ў Баранавічах размяшчалася Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага рускай арміяй. З верасня 1915 г. да 5.1.1919 г. акупіраваны германскімі войскамі. У ваколіцах Баранавічаў праходзіла лінія фронту. У чэрвені—ліпені 1916 рускія войскі правялі Баранавіцкую аперацыю 1916 г.
5.1.1919 устаноўлена савецкая ўлада. З 6.2.1919 горад, цэнтр Баранавіцкага павета Мінскай губерніі. У сакавіку 1919 — ліпені 1920 і з верасня 1920 акупіраваны польскімі войскамі. 18 сакавіка 1919 Польскі атрад кавалерыі пад кіраўніцтвам маёра Уладыслава Дамброўскага адбіў Баранавічы з рук бальшавікоў. Польскія войскі здабылі вялікую колькасць зброі, амуніцыі, іншых ваенных рэсурсаў, а таксама ўзялі ў палон шматлікіх бальшавіцкіх салдатаў[2].
У 1921—1939 у складзе Польшчы, цэнтр павета Навагрудскага ваяводства. У 1924 годзе быў збудаваны драўляны каталіцкі касцёл пад назв. Уздвіжання Крыжа. У горадзе існаваў таксама, другі пасля варшаўскага, Помнік-магіла невядомага польскага жаўнера. У 1938 годзе пачала працаваць радыёстанцыя Польскае Радыё Баранавічы, адной з мэтаў якой было супрацьстанне савецкай радыёпрапагандзе. У Баранавічах сваю сядзібу мела Наварудcкая Брыгада Кавалерыі, якой ад 1937 года кіраваў генерал Уладыслаў Андэрс[3].
З пачаткам паходу Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну (17.9.1939) на тэрыторыі Баранавіцкага павета пачасціліся выпадкі рабункаў і забойстваў. Ахвярамі былі заможныя грамадзяне і супрацоўнікі польскай адміністрацыі (пераважна палякі), а злачынцамі — бандыты, мясцовыя камуністы, сяляне і гараджане (пераважна беларусы і яўрэі). Часта злачынствы здзяйсняліся пад уплывам савецкай прапаганды. У сувязі з гэтым, у Баранавічах кіраўнік магістрата Ян Венгжын з мэтай абараніць горад ад анархіі сфарміраваў міліцыю, якая налічвала 186 асабіста яму вядомых палякаў, насіла сінія павязкі на рукавах, мела кулямёты. Супраць існавання міліцыі выступіла група мясцовых камуністаў, якая ў 10:00 ўварвалася ў будынак магістрату і патрабавала ліквідаваць міліцыю, але сваёй мэты гэтыя камуністы не дасягнулі. Міліцыя дзейнічала да прыходу ў горад частак Чырвонай Арміі ў 14:00 17 верасня 1939 г., дзякуючы ёй Баранавічы былі адным з нешматлікіх месцаў у Заходняй Беларусі, дзе ў першыя гадзіны пасля пачатку Паходу Чырвонай Арміі не адбыліся пагромы[4].
З верасня 1939 у БССР, са снежня 1939 цэнтр Баранавіцкай вобласці, каля 27 тыс. жыхароў. Дзейнічалі Баранавіцкі абласны драматычны тэатр, Баранавіцкі настаўніцкі інстытут.
З 27.6.1941 г. да 8.7.1944 г. акупіраваны нямецкка-фашысцкімі захопнікамі, якія загубілі ў ваколіцах і горадзе 127,5 тыс. чалавек, дзейнічалі Баранавіцкая акруговая антыфашысцкая арганізацыя і Баранавіцкае гарадское патрыятычнае падполле.
З 1954 у Брэсцкай вобласці, цэнтр Навамышскага, з 1957 Баранавіцкага раёнаў. У 1959 г. — 58,1 тыс. жыхароў, у 1970 г. — 101,5 тыс. жыхароў.
У 2-й палове 1940-х кіраўніцтва БССР стварала цяжкасці ў арганізацыі выезду жыхароў Баранавічаў, якія не жадалі жыць у СССР, а хацелі з'ехаць ў Польшчу ў яе новых, пасляваенных межах. Улады стварылі паняцце асоба народжаная на тэрыторыі Беларусі. Такіх асоб аўтаматычна лічылі беларусамі і адмаўлялі ім у праве вызначэння сваёй нацыянальнасці паводле мовы або веравызнання. У наступным, выезд у Польшчу для такіх асоб быў немагчымы. Польскія члены беларуска-польскай камісіі ў Баранавічах пісалі ў сваёй справаздачы: «беларускі бок… не глядзячы на тое, што ён сам бачыць і чуе… безумоўна вырашае, што яны беларусы, таму, што яны тут нарадзіліся».[5]
Эканоміка
Галоўныя галіны прамысловасці: машынабудаванне (Баранавіцкі станкабудаўнічы завод ЗАТ «Атлант», РУВП «Баранавіцкі аўтаагрэгатны завод»), лёгкая, харчовая (ААТ «Баранавіцкі малочны камбінат», Баранавіцкі хлебазавод). Іншыя буйныя прадпрыемствы: ААТ «Бархім», УП «Блік», УП «Завод Энергадэталь», ААТ «Баранавічыдрэў», УП "Мэблевая фабрыка «Лагуна» і інш. Гасцініцы «Гарызонт», «Камсамольская», «Свіцязь» і інш.
Аб'ём экспарту — 83 млн дол. ЗША (2005). Пастаўкі ў больш як 40 краін свету (60 % — у Расію).
Баранавічы — буйны чыгуначны вузел, ў горадзе размешчана 14 структурных падраздзяленняў (прадпрыемстваў) Баранавіцкага аддзялення Беларускай чыгункі.
Культура, адукацыя
Штогод праводзіцца Рэспубліканскі фестываль духавай музыкі «Беларускія фанфары».
СМІ
- Выдаецца газета «Інтэкс-прэс»[6].
- У Баранавічах знаходзіцца праўленне беларускай«Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „Аб'яднаныя Масмедыі“»[7].
Турыстычная інфармацыя
Гасцініцы «Гарызонт», «Камсамольская», «Свіцязь» і інш. Рэгулярна ў месце праводзіцца Нацыянальны фестываль духавой музыкі «Беларускія фанфары».
Музеі
- Баранавіцкі краязнаўчы музей
- Выставачная зала баранавіцкага краязнаўчага музея
- Музей чыгуначнай тэхнікі
Славутасці
- Гістарычная забудова горада (канец XIX — пачатак XX стагоддзяў)
- Пакроўскі сабор (1924—1931), сем мазаічных пано (1902—1911), вул. Куйбышава — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 112Г000041
- Крыжаўзвіжанскі касцёл (1924—1925), вул. Куйбышава, 34 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000042
- Касцёл Маці Божай Фацімскай (1998)
- Царква Святых Жонак-Міраносіц
- Царква Святога Аляксандра Неўскага
- Касцёл Святога Яна Паўла II
- Помнік У. І. Леніну (1960), пл. Леніна — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Ж000043
- Будынак (1930-я), вул. Пірагова, 5 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000044
- Будынак банка (1927—1929), вул. Савецкая, 77 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000045
- Будынак аптэкі Лаеўскага (1930-я), вул. Тэльмана, 15 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000046
- Будынак пажарнага дэпо (1930-я), вул. Тэльмана, 21 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000047
- Будынак (пачатак ХХ стагоддзя), вул. Фралянкова, 11 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000048
- Будынак (1902), вул. Фралянкова, 50 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000049
- Будынак радыёстанцыі (1930-я), вул. Камсамольская, 65 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000040
- Мемарыяльны комплекс «Урочышча Гай» (1971—1972), урочышча Гай — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000050
-
Аптэка
-
Фралянкова, 50
-
Фралянкова, 11
-
Пірагова, 5
-
Будынак банка
-
Будынак пажарнага дэпо
-
Будынак радыёстанцыі
-
Чыгуначны вакзал
- Ешыбот (1899)
- Кашары Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандуючага
- Сядзіба Каралеўскіх (1871)
- Сядзіба Развадоўскіх (канец XIX — пачатак XX стагоддзяў)
- Сінагога (канец XIX ст.)
- Стары парк
- Мемарыяльны комплекс «Памяць» на месцы забойства і пахавання 31 тыс. савецкіх ваеннапалонных — вязняў канцлагера № 337 (1964, 2005), вул. Брэсцкая — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000022
- Воінскі ўчастак грамадзянскіх могілак (1944), могілкі на вул. Загараднай — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000023
- Помнік воінам і партызанам, якія вызвалялі г. Баранавічы ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў 8 ліпеня 1944 г. (1964, 1984), вул. Леніна — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000024
- Мемарыяльны комплекс на магіле ахвяр фашысцкага тэрору — вязняў Баранавіцкага гета (1944), вул. Чарнышэўскага — Рагулі — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000025
- Памятны знак у гонар партызан Баранавіцкага злучэння (2003), вул. Чкалава, у скверы — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000026
- Бюст С. І. Грыцаўца (1949), вул. Камсамольская — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Ж000039
Страчаная спадчына
- Каталіцкая капліца (пач. XX ст.)
- Царква (пач. XX ст.)
- Царква могілкавая (пач. XX ст.)
Партнёрскія гарады
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары
- Яша Бурш
- Алена Дылько
- Ян Збажына
- Уладзімір Мікалаевіч Карват, першы Герой Беларусі
- Марыя Логвінава
- Валерыя Ільінічна Навадворская
- Наталля Вячаславаўна Сазановіч
- Валянцін Таўлай, паэт
- Георгій Мікітавіч Халасцякоў
- Юрый Іванавіч Хілько, беларускі мастак, педагог
- Юлія Хітрая
- Кандрат Церах — апошні міністр гандлю СССР (1986—1991). У 1952 годзе скончыў Баранавіцкую гандлёва-кааператыўную школу.
Гл. таксама
- Баранавіцкае выступленне рабочых і салдатаў, 1905
- Баранавіцкая аперацыя, 1916
- Польскае Радыё Баранавічы
- Баранавіцкі абласны драматычны тэатр
- Абарона Баранавічаў, 1941
- Царква Святых Жонак-Міраносіц
Спасылкі
- INTEX-PRESS Online — Навіны Баранавіцкага рэгіёна
- Баранавічы ва ўспамінах
- Гарадскі транспарт у Баранавічах
- Сайт футбольнага клуба «Баранавiчы»
- Фота горада Баранавічы
Зноскі
- ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
- ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919—1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 70. ISBN 978-83-11-11934-5.
- ↑ Marek A. Koprowski: Białoruś. Uparte trwanie polskości. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006, s. 135—136. ISBN 978-83-7441-409-8.
- ↑ Wierzbicki, M. Mordy i grabieże po 17 września 1939 roku // Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-białoruskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939—1941 / Marek Wierzbicki. — Wyd. 2. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2007. S. 129—130; seria: Biblioteka historyczna Frondy. ISBN 978-83-88747-76-2
- ↑ Ruchniewicz, M. Stosunki narodowościowe w latach 1939—1948 na obszarze tzw. Zachodniej Białorusi // Przemiany narodowościowe na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1931—1948 / pod red. S. Ciesielskiego. — Toruń: 2003. S. 309.
- ↑ http://www.intex-press.by/
- ↑ http://masmedyi.by/about Афіцыйная старонка «Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „Аб'яднаныя Масмедыі“»