Ілья Архіпавіч Уласенка
Ілья Архіпавіч Уласенка | |
---|---|
Дата нараджэння | 19 ліпеня 1902 |
Месца нараджэння | |
Дата смерці | 11 мая 1963 (60 гадоў) |
Месца смерці | |
Месца пахавання | |
Альма-матар | |
Грамадзянства | |
Прыналежнасць | |
Род войскаў | пяхота |
Гады службы | 1924—1926; 1932—1957 |
Званне | |
Бітвы/войны | Вялікая Айчынная вайна |
Узнагароды і званні | |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Ілья Архіпавіч Уласенка (19 ліпеня 1902 — 11 мая 1963) — савецкі афіцэр, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, намеснік камандзіра дывізіі, начальнік палітаддзела 75-й гвардзейскай стралковай дывізіі 30-га стралковага корпуса 60-й арміі Цэнтральнага фронту, Герой Савецкага Саюза (17.10.1943), гвардыі палкоўнік[1], пазней гвардыі генерал-маёр (1954)[2].
У гады Вялікай Айчыннай вайны ваенны камісар 69-й брыгады войскаў НКУС па ахове асабліва важных прамысловых прадпрыемстваў , ваенны камісар 8-й мотастралковай дывізіі ўнутраных войскаў НКУС , 13-й мотастралковай дывізіі ўнутраных войскаў НКУС , ваенны камісар 95-й стралковай дывізіі , намеснік камандзіра дывізіі, начальнік палітаддзела 75-й гвардзейскай стралковай дывізіі , начальнік палітаддзела 61-га стралковага корпуса[2].
Ваяваў на франтах: Заходні (1941—1942), Паўднёва-Заходні (1942), Сталінградскі (1942—1943), Цэнтральны, Варонежскі (1943), 1-ы Украінскі (1943—1944), 1-ы Беларускі (1944—1945). Удзельнічаў у галоўных бітвах Вялікай Айчыннай вайны: абарона Масквы, Сталінградская бітва, бітва на Курскай дузе, бітва за Дняпро і вызваленне Кіева, вызваленне Беларусі, вызваленне Польшчы, Вісла-Одэрская аперацыя, Берлінская аперацыя.
Біяграфія
[правіць | правіць зыходнік]Нарадзіўся 19 ліпеня 1902 года ў горадзе Добрушы (цяпер Гомельская вобласць, Беларусь) у сям’і рабочага. Скончыў пачатковую школу, з 1917 года працаваў на Добрушскай папяровай фабрыцы.
У 1924—1926 гадах — тэрміновая служба ў Чырвонай Арміі (чырвонаармеец 2-га радыёпалка)[2].
Пасля войска працаваў у Добрушы, быў абраны ў камітэт Прафсаюзу работнікаў папяровай прамысловасці. Член КПСС з 1929 года. У 1929 годзе пераведзены ў ЦК Прафсаюза ў Маскву, загадчык аддзелам кадраў. У 1931 годзе прызначаны дырэктарам папяровай фабрыкі «Чырвоная Зорка» (г. Чашнікі, Беларусь, цяпер Папяровая фабрыка Чырвоная зорка, затым загадчык аддзелам тэхкантролю Маскоўскай кардалентнай фабрыкі імя 7-й гадавіны Кастрычніка[3]. Абіраўся дэпутатам Массавета.
У маі 1932 года па рашэнні Маскоўскага камітэта ВКП(б) мабілізаваны і накіраваны на ўзмацненне партыйна-палітычнай працы ў войскі НКУС. Служыў на пасадах ад памочніка камандзіра дывізіёна да начальніка палітаддзела 14-й дывізіі войскаў НКУС. Вучыўся ў КамВНУ і Вышэйшай пагранічнай школе (пазней ордэна Леніна Вышэйшая школа войскаў НКУС СССР). У сувязі з рэарганізацыяй палітаддзелу ў сакавіку 1941 года назначаны намеснікам камандзіра палка па палітчастцы ў 180-ы полк войскаў НКУС[4] (дыслакаваўся ў Сталінагорску (цяпер горад Новамаскоўск Тульскай вобласці).
У гады Вялікай Айчыннай вайны
[правіць | правіць зыходнік]З пачаткам вайны, 24 чэрвеня 1941 года батальённы камісар І. А. Уласенка разам з падпалкоўнікам Г. Б. Сафіўліным на базе 180-га палка, 76-га, 114-га і 115-га асобных батальёнаў войскаў НКУС[5] фармуе ў горадзе Тула згодна з мабілізацыйнымі планамі 69-ю брыгаду войскаў НКУС па ахове асабліва важных прадпрыемстваў прамысловасці. На пасадзе ваеннага камісара гэтай брыгады (камандзір брыгады палкоўнік А. К. Мельнікаў) у складзе 50-й арміі прымае актыўны ўдзел у Тульскай абарончай аперацыі, адлюстроўваючы наступ 2-й танкавай групы Х. Гудэрыяна. Начальнік войскаў НКУС Заходняга фронту генерал-маёр Пятроў І. А. напісаў[6]:
У дні Вялікай Айчыннай вайны, асабісты склад брыгады, дзе ваенкомам тав. Уласенка, паказаў узоры мужнасці і геройства па ахове і абароне горада Тулы.20.10.41 г. высланы для абароны г. Тулы батальён 69-й брыгады пад праўзыходнымі сіламі праціўніка вымушаны быў адыходзіць, але з’яўленне тав. Уласенка сярод байцоў, камандзіраў і палітработнікаў гэтага батальёна, яго асабісты прыклад і ўменне натхніць байцоў, спынілі іх, у выніку чаго ворагу быў нанесены сур’ёзны ўрон, праціўнік страціў больш за 300 салдат і афіцэраў.
У дні ўзмоцненага наступлення ворага на г. Тула, тав. Уласенка разам з 156-м палком войскаў НКУС знаходзіўся ўвесь час на пярэднім краі абароны, вытрымліваў неаднаразовыя «псіхічныя атакі» ворага, знішчаючы танкі і жывую сілу праціўніка.
«За праяўленую асабістую адвагу, мужнасць і умелае кіраўніцтва ў баі»[6] Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Уласенка І. А. узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга [7]. За мужнасць і гераізм, праяўленыя пры абароне Тулы, больш за пяцьдзесят байцоў і камандзіраў 69-й брыгады былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі[8].
У лютым 1942 г. старшы батальённы камісар І. А. Уласенка прызначаны ваенным камісарам 8-й мотастралковай дывізіі ўнутраных войскаў НКУС, якая ўваходзіла ў склад Паўднёва-Заходняга фронту. У маі 1942 года на аснове 8-й мотастралковай дывізіі фарміруецца 13-я мотастралковая дывізія ўнутраных войскаў НКУС. І. А. Уласенка прызначаны яе ваенным камісарам, удзельнічае ў яе фарміраванні, а з мая месяца 1942 — у баях Харкаўскай аперацыі. Дывізія вядзе кровапралітныя баі ў раёне г. Ізюм, у абароне па рацэ Северскі Данец, у раёне г. Купянск, г. Варонеж, па рацэ Хапёр на ўсход ад г. Барысаглебск.
Панясучы значныя страты ў баях, 15 чэрвеня 1942 года 13-я мотастралковая дывізія ўнутраных войскаў НКУС па загадзе Стаўкі ВГК была перафарміравана, уведзена ў склад Чырвонай Арміі і атрымала найменне 95-й стралковай дывізіі . І. А. Уласенка прызначаны камісарам дывізіі, а пасля скасавання інстытуту вайсковых камісараў 9 кастрычніка 1942 года — намеснікам камандзіра дывізіі па палітчастцы.
З 19 верасня 1942 года 95-я стралковая дывізія ў складзе 62-й арміі ўдзельнічае ў абароне Сталінграда, ведучы кровапралітныя баі за Мамаеў Курган, заводы «Чырвоны Кастрычнік», «Барыкады», Трактарны аж да разгрому нямецкай групоўкі 2 лютага 1943 года. Камандзір дывізіі палкоўнік В. А. Гарышны ва ўзнагародным лісце напісаў[9]:
Тав. Уласенка з 18.9 па 20.10.42 года ў перыяд разлютаваных бесперапынных баёў 95-й СД за горад Сталінград — увесь час знаходзіўся на самых адказных участках, паспяхова кіруючы дзеяннямі частак дывізіі.27 верасня, калі шэраг падраздзяленняў 241-га СП, пад моцным націскам праціўніка, пачалі без загаду адкочвацца назад, тав. Уласенка, асабіста узначаліўшы групу камандзіраў і байцоў 241-га СП, не толькі аднавіў становішча, але і адкінуў праціўніка назад нанёсшы яму значныя страты.
Прыкладам мужнасці і адвагі мабілізоўваў асабісты склад дывізіі на паспяховае выкананне пастаўленых задач: 95-я СД у барацьбе за горад Сталінград знішчыла звыш 10000 салдат і афіцэраў праціўніка, 49 танкаў, і іншую тэхніку ворага, паказаўшы пры гэтым выключную ўпартасць ў баі і бязмежную адданасць сваёй радзіме.
За абарону Сталінграда 95-й стралковай дывізіі прысвоена званне гвардзейскай, 1 сакавіка 1943 года яна была ператворана ў 75-ю гвардзейскую стралковую дывізію . «За праяўленую мужнасць, рашучасць і умелае кіраўніцтва часткамі дывізіі ў баі»[9]. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР намеснік камандзіра дывізіі па палітчастцы, начальнік палітаддзела дывізіі палкоўнік І. А. Уласенка ўзнагароджаны другім ордэнам Чырвонага Сцяга[10].
З 6 ліпеня 1943 года ў раёне Поныраў — Альхаваткі дывізія ў складзе 13-й арміі ўдзельнічае ў баях па адбіцці нямецкага наступу на Курскай дузе, а затым у разгроме і пераследзе праціўніка. Уласенка І. А. «у перыяд баёў на Арлова-Курскім кірунку з 6 па 16 ліпеня 1943 г. праявіў адвагу і мужнасць. Вялікую агітацыйную працу праводзіў на перадавой нягледзячы на бамбёжку і артылерыйска-мінамётны абстрэл праціўніка, чым дамогся высокага маральнага стану частак дывізіі»[11]. За ўзорнае выкананне баявых заданняў і праяўленыя пры гэтым мужнасць і гераізм Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 21 ліпеня 1943 дывізія ўзнагароджана ордэнам Чырвонага Сцяга. І. А. Уласенка узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі[12].
У баях за вызваленне Украіны дывізія ўдзельнічае ў Чарнігаўска-Прыпяцкай аперацыі і першай на ўчастку 60-й армии фарсіруе раку Дзясну, а 23 верасня 1943 першай адразу фарсіруе раку Дняпро ў 35 км на поўнач ад горада Кіева ў раёне сяла Яснагародкі Вышгарадскага раёна Кіеўскай вобласці. «Палкоўнік Уласенка ў перыяд баёў па фарсіраванні ракі Дняпро 23-29 верасня 1943 года ў раёне Яснагародка і ў наступных аперацыях па замацаванню на плацдарме праявіў ініцыятыву і ўменне палітычна забяспечыць аперацыі па фарсіраванні рэк Дзясна і Дняпро»[13]. Кіраваў партыйна-палітычнай працай, мабілізаваў воінаў на паспяховае выкананне баявых заданняў, асабіста арганізаваў фарсіраванне рэк Дзясны і Дняпра, сваім прыкладам натхняў воінаў у баі. Пастаянна знаходзіўся ў баявых частках, праявіў мужнасць і самаадданасць[2].
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 17 кастрычніка 1943 года за паспяховае фарсіраванне Дняпра на поўнач ад Кіева, трывалае замацаванне плацдарма на заходнім беразе ракі Днепр і праяўленыя пры гэтым мужнасць і геройства гвардыі палкоўніку Уласенка І. А. прысвоена званне Героя Савецкага Саюза з уручэннем ордэна Леніна і медалі «Залатая Зорка»[14].
У лістападзе 1943 дывізія ўдзельнічае ў баях па вызваленні правабярэжнай Украіны. За вызваленне горада Бахмача дывізія атрымлівае найменне «Бахмачская». Пасля даўкамплектавання з прычыны вялікіх страт, дывізія ўдзельнічае ў Калінкавіцка-Мазырскай аперацыі, за вызваленне горада Калінкавічы ўзнагароджана ордэнам Суворава II-й ступені. І. А. Уласенка узнагароджаны другім ордэнам Чырвонай Зоркі.
З студзеня 1944 дывізія ўдзельнічае ў аперацыі «Баграціён» па вызваленні Беларусі.
За ўдзел у разгроме праціўніка пад Бабруйскам і вызваленне Баранавіч дывізія ўзнагароджана другім ордэнам Чырвонага Сцяга.
У чэрвені 1944 І. А. Уласенка прызначаны начальнікам палітаддзела 61-га стралковага корпуса 69-й арміі] 1-га Беларускага фронту. Удзельнічае ў Люблін-Брэсцкай аперацыі, у ходзе якой войскі 61-га корпуса 20 ліпеня фарсіравалі раку Заходні Буг у раёне Кладнеў-Ясеніца-Загурнік, а 29 ліпеня фарсіравалі Віслу ў раёне горада Пулавы і захапілі Пулаўскі плацдарм на яе заходнім беразе. За праяўленую геройства і асабістую мужнасць, уменне кіраваць войскамі ў баях гвардыі палкоўнік Уласенка І. А. быў узнагароджаны ордэнам Кутузава II-й ст.[15].
Камандзір 61-га стралковага корпуса генерал-маёр Грыгар’еўскі І. Ф. напісаў[16]:
Герой Савецкага Саюза гвардыі палкоўнік Уласенка ў перыяд падрыхтоўкі наступу і прарыву доўгачасовай абароны праціўніка на р. Тур’і ў раёне с. Ягаднага Валынскай вобласці паказаў узоры мужнасці і ўмення камандаваць войскамі ў наступе. Пры яго актыўным і непасрэдным удзеле войскі корпуса фарсіравалі раку Заходні Буг і выйшлі на дзяржаўную мяжу СССР.
Гвардыі палкоўнік Уласенка знаходзіўся ўвесь час у баявых парадках частак корпуса, канкрэтна кіраваў пабудовай перапраў, перакідкай боепітання, прадуктаў на другі бераг ракі Заходні Буг, паказваючы ўзоры мужнасці і асабістай адвагі.
Не даючы суперніку замацавацца на прамежкавых рубяжах, часткі корпуса неадступна з баямі пераследвалі яго, умела адбіваючы контратакі. Гвардыі палкоўнік Уласенка быў у гэты перыяд непасрэдна ў частках, дзе забяспечваў выкананне задач, пастаўленых камандзірам корпуса. Літаральна на плячах суперніка часткі корпуса 28 ліпеня г/г выйшлі да берагоў ракі Віслы. У гэтым немалая заслуга тав. Уласенкі.
Войскі 61-га стралковага корпуса прымалі актыўны ўдзел у Вісла-Одэрскай аперацыі. 15 студзеня быў вызвалены горад Радам, за што корпус атрымаў ганаровае найменне «Радамскі». Працягваючы наступленне, корпус фарсіраваў рэкі Піліцу і Варту, вызваліў гарады Тамашув і Яроцін, а ў канцы студзеня выйшаў да ракі Одэр на поўнач ад горада Франкфурта-на-Одэры.
У красавіку 1945 гады корпус удзельнічаў у Берлінскай наступальнай аперацыі.
Пры прарыве моцна умацаванай, глыбока эшаліраванай абароны немцаў, якая прыкрывала Берлін з усходу, 16 кастрычніка 1945 г. на заходнім беразе ракі Одэр ў раёне Лебуса (Германія) Герой Савецкага Саюза гвардыі палкоўнік Уласенка правёў вялікую палітработу, нацэліўшы палітычны склад корпуса на выкананне пастаўленых задач па разгрому нямецкіх захопнікаў. У перыяд саміх баёў непасрэдна знаходзіўся на НП разам з камандзірам корпуса, бываў у частках і падраздзяленнях, канкрэтна кіраваў палітскладам, арганізоўваў палітработу сярод байцоў і афіцэраў.
Прарваўшы абарончую паласу немцаў да подступах Берліна, часткі корпуса сумесна з іншымі войскамі фронту на паўднёвы ўсход ад горада Берліна атачылі буйную групоўку сіл праціўніка і з 24.4.45 г. па 2.5.45 г. знішчылі яе. Тав. Уласенка таксама прыняў актыўны і непасрэдны ўдзел у разгроме нямецкай групоўкі[17].
За прарыў умацаванай паласы ворага, нягледзячы на выключнае супрацьдзеянне апошняга, за ўмелае забеспячэнне палітработы ў войсках і актыўнае палітычнае кіраўніцтва наступальнымі аперацыямі Уласенка І. А. узнагароджаны ордэнам Багдана Хмяльніцкага[18].
Удзел у баявых дзеяннях Вялікай Айчыннай вайны гвардыі палкоўнік Уласенка І. А. скончыў з выхадам 61-га Радамскага стралковага корпуса на раку Эльба ў раёне г. Магдэбург[19] і сустрэчай 1 мая 1945 года з амерыканскімі войскамі.
У пасляваенныя гады
[правіць | правіць зыходнік]У ліпені 1945 І. А. Уласенка быў прызначаны начальнікам палітаддзела — намеснікам начальніка Упраўлення Савецкай ваеннай адміністрацыі па палітычных пытаннях правінцыі Мекленбург (Мекленбург-Пярэдняя Памеранія, сталіца г. Шверын), і на гэтай пасадзе працаваў да ўтварэння Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі ў 1949 годзе[20]. За працу ў СВА узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга[21]. У 1950-51 гадах вучыўся ў Ваенна-палітычнай акадэміі імя Леніна[22]. З красавіка 1951 года — нам. начальніка палітупраўленняў Паўднёва-Уральскай ваеннай акругі, з кастрычніка 1953 г да 3 кастрычніка 1957 года — начальнік палітупраўленняў ПаўднУрВА. Званне «генерал-маёр» прысвоена ў 1954 годзе. Узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга, ордэнам Леніна[23].
З 1957 года І. А. Уласенка у адстаўцы, жыў у Кіеве. Памёр 11 мая 1963 года. Пахаваны ў Кіеве на Лук’янаўскіх вайсковых могілках.
Узнагароды
[правіць | правіць зыходнік]- медаль «Залатая Зорка» № 1551 Героя Савецкага Саюза (17 кастрычніка 1943 г.)
- Два ордэна Леніна (1943, 1956)
- Тры ордэна Чырвонага Сцяга (1942, 1942, 1950)
- Ордэн Кутузава II ступені (1944 г.)
- Ордэн Багдана Хмяльніцкага II ступені (1945)
- Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1948)
- Два ордэна Чырвонай Зоркі (1943, 1945)
- Медаль «За баявыя заслугі»
- Медаль «За абарону Масквы»
- Медаль «За абарону Сталінграда»
- Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
- Медаль «За ўзяцце Берліна»
- Медаль «За вызваленне Варшавы»
- Медаль «У памяць 800-годдзя Масквы»
- Медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флота»
- Бронзавы медаль «Заслужаным на поле Славы» (Польшча)
- Медаль «За Одру, Нісу і Балтыку» (Польшча)
Памяць
[правіць | правіць зыходнік]- На радзіме Героя, у горадзе Добрушы імем Уласенкі названая вуліца[2], а ў Мемарыяле, прысвечаным землякам, загінулым на Вялікай Айчыннай вайне і Героям Савецкага саюза, устаноўлена стэла з імем І. А. Уласенкі.
- У Кіеве на доме № 4 па вул. Лаўрскай, дзе жыў Герой, устаноўлена мемарыяльная дошка.
- У Кіеве на Лукьянаўскіх вайсковых могілках усталяваны помнік (скульптары А. С. Фужэнка і Г. Н. Кальчанка ).
Зноскі
- ↑ Пасада і воінскае званне прыведзены на дату здзяйснення подзвігу
- ↑ а б в г д Власенко Илья Архипович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 118. — 737 с.
- ↑ Спіс фондаў Цэнтральнага архіву горада Масквы. п. 187
- ↑ Власенко И. А. Автобиография. — Машинопись, 1947.
- ↑ Сысоев Н. Планы Гудериана сорвал… полковник НКВД?
- ↑ а б ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. зах. 7 стар. 18 запісь 12111876
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. зах. 7 стар.5 запіс 12111869
- ↑ Хроника событий. 1941 год. . Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2012. Праверана 22 лютага 2014.
- ↑ а б ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. захоўв. 1010 стар. 34 запіс 12.048.192
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682524 адз. захоўв. 1010 стар 5, запіс 12048177
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682526 адз. захоўв. 1251 стар. 17, запіс 16.919.943
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682526 адз. захоўв. 1251 стар 3 запіс 16919933
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 793756 адз. захоўв. 9 стар 115 запіс 150005881
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 682525 адз. захоўв. 48 стар. 2 запіс 12057358
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686043 адз. захоўв. 107 стар. 3 запіс 20558922
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686043 адз. захоўв. 107 стар. 75 запіс 20559000
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686046 адз. захоўв. 170 стар. 1670 запіс: 46487875
- ↑ ЦАМА фонд 33 вопіс 686046 адз. захоўв. 170 стар. 103 запіс 46485937
- ↑ Ілья Архіпавіч Уласенка на сайце «Героі краіны»
- ↑ Советская военная администрация в Германии, 1945—1949. Справочник — Отв. ред.: Я. Фойтцик, А. В. Доронин, Т. В. Царевская-Дякина; при участии: Х. Кюнцель, Д. Н. Нохотович — М.: РОССПЭН, 2009 Архівавана 13 мая 2021.
- ↑ Указ по Советской военной администрации в Германии от 24.6.1948 года(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 18 кастрычніка 2013. Праверана 26 лютага 2014.
- ↑ Герои СССР — выпускники ВПА, ВИИЯ, ВЮА
- ↑ Паслужны спіс Уласенкі Ільі Архіпавіча.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382 (руск.)
- Днепр — река героев. — 2-е изд., доп. — Киев: Изд. полит. лит Украины, 1988. — ISBN 5-319-00085-5. (руск.)
- Андреев С. А. Совершённое ими бессмертно. — М.: Высшая школа, 1976. (руск.)
- Навечно в сердце народном. 3-е изд., доп. и исправл. — Минск: Гл.ред. Белорус.сов.энцикл., 1984. (руск.)
- Чуйков В. И. Сражение века. — М.: Советская Россия, 1975. (руск.)
- Крылов Н. И. Сталинградский рубеж. — М.: Воениздат, 1979. (руск.)
- Симонов К. М. Разные дни войны. Дневник писателя. — М.: Художественная литература, 1982. — Т. 1. — 479 с. — 300 000 экз. Архівавана 21 красавіка 2019. (руск.)
- В.Гроссман. Первый день на Днепре. (руск.)
- О войне и товарищах. Сборник воспоминаний. — Красноград: АО «КМП», 1996. — 208 с. с илл. — 950 экз. Архівавана 19 лютага 2020. (руск.)
- Чарашвили И. Г. На Мамаевом кургане (воспоминания о Сталинградской битве). — Тбилиси: Изд-во Тбилисского университета, 1975. — 38 с. с илл. — 1000 экз. Архівавана 19 лютага 2020. (руск.)
- Капитонов Е. Г. Падение «Цитадели». — Кингисеп: Кингисепская типография , 1996.— 116 с. с илл. — 500 экз. Архівавана 19 лютага 2020. (руск.)
- Григорьев И. Священная земля Ясногородки. — В кн: Земля героев. — Кемерово: Кемеровское книжное изд., 1978. — 288 с. с илл. — 10000 экз. — С.38 — 48. Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)
- Герои Отечества. Сб. документ. очерков. — 2-е изд., доп. — М.: МВД России, 2004. — ISBN 5-901-809-18-1. (руск.)
- Jones, Michael K. (2010). Stalingrad: How the Red Army Triumphed. UK: Pen & Sword Books. ISBN 978-1-84884-201-4. (англ.)
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Нарадзіліся 19 ліпеня
- Нарадзіліся ў 1902 годзе
- Нарадзіліся ў Добрушы
- Памерлі 11 мая
- Памерлі ў 1963 годзе
- Памерлі ў Кіеве
- Пахаваныя на Лук’янаўскіх ваенных могілках
- Выпускнікі Ваенна-палітычнай акадэміі імя У. І. Леніна
- Асобы
- Генерал-маёры СССР
- Героі Савецкага Саюза
- Кавалеры ордэна Леніна
- Кавалеры ордэна Чырвонага Сцяга
- Кавалеры ордэна Кутузава II ступені
- Кавалеры ордэна Багдана Хмяльніцкага II ступені
- Кавалеры ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга
- Кавалеры ордэна Чырвонай Зоркі
- Узнагароджаныя медалём «За баявыя заслугі»
- Узнагароджаныя медалём «За абарону Масквы»
- Узнагароджаныя медалём «За абарону Сталінграда»
- Узнагароджаныя медалём «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
- Узнагароджаныя медалём «За ўзяцце Берліна»
- Узнагароджаныя медалём «За вызваленне Варшавы»
- Узнагароджаныя медалём «У памяць 800-годдзя Масквы»
- Узнагароджаныя медалём «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту»
- Узнагароджаныя польскім медалём «За Одру, Нісу і Балтыку»
- Удзельнікі Сталінградскай бітвы
- Удзельнікі Курскай бітвы
- Удзельнікі бітвы за Дняпро
- Члены КПСС