Ілья Рыгоравіч Эрэнбург

Ілья Рыгоравіч Эрэнбург
руск.: Илья Григорьевич Эренбург
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	14 (26) студзеня 1891[…]
Месца нараджэння	Кіеў, Кіеўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	31 жніўня 1967(1967-08-31)[…] (76 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Пахаванне	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Жонка	Любоў Міхайлаўна Казінцова[d]
Дзеці	Ірына Ільінічна Эрэнбург[d]
Альма-матар	1-ая Маскоўская гімназія[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	журналіст, пісьменнік, паэт, раманіст, сцэнарыст, перакладчык, палітык, дзіцячы пісьменнік, празаік, публіцыст
Жанр	раман, апавяданне, аповесць, нарыс, эсэ і паэзія
Мова твораў	руская
Грамадская дзейнасць
Партыя	Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя
Член у	Яўрэйскі антыфашысцкі камітэт[d] Саюз пісьменнікаў СССР Сусветны савет міру[d] Вярхоўны Савет СССР
Прэміі
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах
Выявы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Ілья Рыгоравіч Эрэнбург (руск.: Илья Эренбург; 26 студзеня 1891 — 31 жніўня 1967) — савецкі празаік, паэт, перакладчык з французскай і іспанскай моў. Лаўрэат дзвюх Сталінскіх прэмій і міжнароднай Сталінскай прэміі «За ўмацаванне міру паміж народамі». Быў карэспандэнтам шматлікіх савецкіх газет. Яму належыць лозунг «Забі немца!» Адольф Гітлер асабіста аддаў распараджэнне злавіць і павесіць Эрэнбурга. Пасля смерці Сталіна напісаў аповесць «Адліга» (1954), якая дала назву цэлай эпосе ў савецкай гісторыі.

Асноўныя этапы жыцця

• 14 студзеня 1891 г. нарадзіўся ў Кіеве ў яўрэйскай сям’і, Герша (1852—1921) і Ханы (1857—1918) Эрэнбургаў. Бацька быў інжынерам і купцом другой гільдыі (потым першай гільдыі). У сям’і былі старэйшыя сёстры Маня (1881—1940), Яўгенія (1883—1965) і Ізабэла (1886—1965).
• 1895 г. — сям’я пераехала ў Маскву, дзе бацька атрымаў месца дырэктара Хамоўніцкага піва-медаваранага завода.
• 1901—1907 гг. — вучыўся ў 1-ай Маскоўскай гімназіі, але быў выключаны з шостага класа.
• 1905—1907 гг. — прымаў удзел у працы арганізацыі сацыял-дэмакратаў, але сябрам РСДРП не быў. Быў абраны ў рэдкалегію друкаванага органа сацыял-дэмакратычнага саюза навучэнцаў сярэдніх навучальных устаноў Масквы.
• 1908 г. — арыштаваны, паўгода правёў у турмах. Быў вызвалены да суда, у снежні эміграваў у Францыю, жыў там больш за 8 гадоў, займаўся літаратурнай дзейнасцю і адышоў ад палітычнай дзейнасці.
• 1917 г. — вярнуўся ў Расію. Прыход да ўлады бальшавікоў не падтрымліваў.
• 1918 г. — пераехаў у Кіеў.
• 1919—1920 гг. — у Кактэбелі ў доме М. Валошына.
• 1920 г. — у Маскве, дзе быў арыштаваны ЧК, але праз трое сутак вызвалены дзякуючы ўмяшальніцтву М. І. Бухарына, які вучыўся разам з ім у гімназіі.
• 1921 г. — выехаў у Францыю, неўзабаве высланы з яе, некаторы час жыў у Бельгіі, потым прыехаў у Берлін.
• 1921—1924 гг. — жыў у Берліне, Парыжы, дзе надрукаваў каля двух дзесяткаў кніг.
• 1932 г. — супрацоўнічаў з газетай «Вечерняя Москва», пастаянны парыжскі карэспандэнт «Известий».
• 1935 г. — адзін з арганізатараў Парыжскага міжнароднага кангрэса пісьменнікаў.
• У 1927−1935 гг. шмат ездзіў па Еўропе: Германіі, Турцыі, Грэцыі, Іспаніі, Польшчы, Чэхаславакіі, Швецыі, Нарвегіі, Даніі, Англіі, Швейцарыі, Румыніі, Югаславіі, Італіі.
• 1936—1939 гг. — ваенны карэспандэнт «Известий» у Іспаніі ў час грамадзянскай вайны.
• 1940 г. — вярнуўся ў СССР.
• 1941—1945 гг. — ваенны карэспандэнт газеты «Красная звезда», пісаў для газет «Правда», «Известия» і інфармацыйных агенцтваў.
• 1942 г. — абраны членам яўрэйскага антыфашысцкага камітэта і вёў актыўную дзейнасць па зборы матэрыялаў пра Халакост.
• 1945—1967 гг. — жыў у СССР, займаўся літаратурнай і грамадскай працай.
• 31 жніўня 1967 г. — памёр у Маскве, пахаваны на Новадзявочых могілках.

Эрэнбург і Беларусь

Да 2-й сусветнай вайны некалькі разоў Эрэнбург праязджаў чыгункай праз Беларусь падчас паездак у Еўропу. У гады Вялікай Айчыннай вайны, як журналіст пісаў артыкулы з вызваленай тэрыторыі Беларусі ў газеты і ТАСС.

Разам з пісьменнікам Васілём Гросманам займаўся зборам матэрыялаў пра гібель яўрэяў на акупаванай тэрыторыі БССР і падрыхтоўкай выдання «Чёрная книга о злодейском повсеместном убийстве евреев немецко-фашисткими захватчиками во временно оккупированных районах Советского Союза и в лагерях Польши во время войны 1941—1945 гг.» І. Эрэнбург асабіста падрыхтаваў для гэтай кнігі ўспаміны: «Рассказ инженера Пикман из Мозыря», «Трагедия моей жизни. Письмо красноярмейца Киселёва», «Письмо красноармейца Гофмана из Краснополья Могилёвской обл.», «Письмо белорусских детей» (Село Старые Журавичи, Гомельской области).

У пасляваенны час быў у Мінску і сустракаўся з пісьменнікам П. В. Броўкам.

Літаратурная творчасць

І. Эрэнбург пачынаў як паэт. Першы верш «Я шёл к тебе» надрукаваў у часопісе «Северные зори» ў 1910 г.

• У 1910−1916 гг. выдаў зборнікі вершаў: «Стихи», «Я живу», «Одуванчики», «Будни», «Стихи о канунах», перакладаў кнігу французскага паэта Ф. Віёна. Зборнікі вершаў «Стихи» і «Стихи о канунах» адзначыў паэт Валерый Брусаў у рэцэнзіях, якія былі надрукаваны ў газеце «Русские ведомости». Ён пісаў: «Обещает выработаться в хорошего поэта И. Эренбург» і «…Видно, что для И. Эренбурга стихи — не забава и, конечно, не ремесло, но дело жизни…».
• У 1918 годзе апублікаваў зборнік вершаў «Молитва о России». Друкаваў артыкулы супраць бальшавікоў у Маскоўскай перыёдыцы і ў 1919 годзе ў Растоўскай прэсе і ў газеце «Киевская жизнь».
• У 1922 годзе апублікаваў філасофска-сатырычны раман «Необычайные похождения Хулио Хуренито и его учеников». Гэты твор у 1924—1958 гг. выдаваўся на англійскай, нямецкай, іспанскай, французскай, польскай чэшскай, японскай, бразільскай, балгарскай, галандскай, італьянскай мовах. Як лічаць многія літаратуразнаўцы, гэта яго найлепшы твор.
• У 1923 годзе апублікаваў раман «Трест Д. Е.» і зборнік апавяданняў «Тринадцать трубок».
• У 1934 годзе апублікаваў раман «День второй».
• У 1933 годзе ў выдавецтве «Изогиз» выйшаў яго фотаальбом «Мой Париж».
• У 1937 годзе апублікаваў раман «Что человеку надо», зборнік апавяданняў «Вне перемирия», зборнік вершаў «Верность».
• У 1941 годзе апублікаваў раман «Падение Парижа» аб прычынах разгрому Францыі Германіяй у Другой сусветнай вайне.
• У 1946 годзе выдаў раман «Буря».
• У 1950 годзе выдаў раман «Девятый вал».
• У 1954 годзе аповесць «Оттепель», якая дала назву цэлай эпосе савецкай гісторыі.
• У 1958 годзе выйшлі «Французские тетради» — эсэ пра французскую літаратуру, жывапіс і пераклады Жаашэн дзю Бэле.
• У 1960—1970 гг. публікуе мемуары «Люди, годы, жизнь».

Ілля Эрэнбург вядомы як аўтар словазлучэння «День Победы», яно з’явілася 12 снежня 1941 года, у пачатку контрнаступлення пад Масквой. Таксама І. Эрэнбургу разам з К. Сіманавым належыць аўтарства закліка «Забі немца!» («Убей немца!»), упершыню ён прагучаў у вершы К. Сіманава «Забі яго!» («Убей его!»).

Прэміі

• Сталінская прэмія першай ступені (1942) за раман «Падение Парижа» (1941)
• Сталінская прэмія першай ступені (1948) за раман «Буря» (1947)
• Міжнародная Сталінская прэмія «За укрепление мира между народами» (1952)

Узнагароды

• два ордэны Леніна (1944, 1961)
• ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
• ордэн Чырвонай Зоркі (1937)
• ордэн Ганаровага Легіёна (Францыя)
• медалі

Грамадская праца

• Віцэ-прэзідэнт Сусветнага Савета Міру з 1950 г.
• Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 3-7 скліканняў
• Дэпутат Вярхоўнага Савета РСФСР 3 склікання

Творы

• 1910 — Стихи — Париж
• 1911 — Я живу — СПб.:
• 1912 — Одуванчики — Париж
• 1913 — Будни: Стихи — Париж
• 1914 — Детское — Париж: типография Рираховского
• 1916 — Повесть о жизни некоей Наденьки и о вещих знамениях, явленных ей — Париж
• 1916 — Стихи о канунах — М.: типография А. А. Левенсона
• 1916 — О жилете Семёна Дрозда. Молитва — Париж
• 1918 — Молитва о России — 2-е изд. «В смертный час»; Киев:
• 1919 — Огонь — Гомель: «Века и дни»
• 1919 — В звёздах — Киев; 2-е изд. Берлин: 1922
• 1920 — Лик войны — София: 1920; Берлин: 1923; М.: 1924; 1928
• 1921 — Кануны — Берлин:
• 1921 — Раздумия — Рига; 2-е изд. Пг: 1922
• 1921 — Неправдоподобные истории — Берлин:
• 1922 — Зарубежные раздумья — М.:
• 1922 — О себе — Берлин:
• 1922 — Портреты русских поэтов. Берлин: ; М.: 1923; М.: 2002
• 1922 — Опустошающая любовь — Берлин:
• 1922 — Золотое сердце: Мистерия; Ветер: Трагедия — Берлин:
• 1922 — Необычайные похождения Хулио Хуренито — Берлин: М.: *1923, 1927; Берлин: 1930
• 1922 — А всё-таки она вертится — Берлин:
• 1922 — Шесть повестей о лёгких концах — Берлин: М.: 1925
• 1922 — Жизнь и гибель Николая Курбова — Берлин: М.: 1923
• 1923 — Тринадцать трубок — Берлин: М.: 1924; М.-Л.: 1924
• 1923 — Звериное тепло — Берлин:
• 1923 — Трест «Д. Е.» История гибели Европы — Берлин:
• 1924 — Любовь Жанны Ней — М.: М.: 1925; М.: 1927; Рига, 1927; Берлин: 1931
• 1924 — Трубка — М.:
• 1925 — Бубновый валет и компания — Л.-М.:
• 1925 — Рвач — Париж:, Одесса: 1927
• 1926 — Лето 1925 года — М.:
• 1926 — Условные страдания завсегдатая кафе — Одесса:
• 1926 — Три рассказа о трубках — Л.:
• 1926 — Чёрная переправа — М.:
• 1926 — Рассказы — М.:
• 1927 — В Проточном переулке — Париж:, М.: ; Рига:
• 1927 — Материализация фантастики — М.-Л.:
• 1927—1929 — Собрание сочинений в 10 томах —(надрукавана 7 тамоў: 1-4 и 6-8)
• 1928 — Белый уголь или Слёзы Вертера — Л.:
• 1928 — Бурная жизнь Лазика Ройтшванеца — Париж:
• 1928 — Рассказы — Л.:
• 1928 — Трубка коммунара — Нижний Новгород
• 1928 — Заговор равных — Берлин:, Рига:
• 1929 — Хроника нашего времени — Берлин: М.-Л.: 1931
• 1930 — Виза времени — Берлин:, 2-е доп. изд., М.- Л.: 1931; 3-е изд., Л., 1933
• 1931 — Фабрика снов — Берлин:
• 1931 — Англия — М.:
• 1931 — Единый фронт — Берлин:
• 1931 — Мы и они (разам з О. Савічам) — Франция; Берлин:
• 1932 — Испания — М.:, 2-е доп. изд. 1935; Берлин: 1933
• 1933 — День второй — М.:
• 1933 — Хлеб наш насущный — М.:
• 1933 — Мой Париж — М.:
• 1933 — Москва слезам не верит — Париж:, М.:
• 1934 — Затянувшаяся развязка — М.:
• 1934 — Гражданская война в Австрии — М.:
• 1935 — Не переводя дыхания — Архангельск:, М.:5-е изд., 1936
• 1935 — Хроника наших дней — М.:
• 1936 — Четыре трубки — М.:
• 1936 — Границы ночи — М.:
• 1936 — Книга для взрослых — М.:1992
• 1937 — Вне перемирия — М.:
• 1937 — Испания: том 1 «UHP», том 2 "No pasaran! — М.-Л.:
• 1937 — Что человеку надо — М.:
• 1938 — Испанский закал — М.:
• 1941 — Верность: (Испания. Париж): Стихи — М.:
• 1941 — Пленённый Париж — М.:
• 1941 — Гангстеры — М.:
• 1941 — Бешеные волки — М.-Л.:
• 1941 — Людоеды. Путь к Германии (в 2 книгах) — М.:
• 1942 — Падение Парижа — М.:, Магадан:
• 1942 — Ожесточение — М.:
• 1942 — Огонь по врагу — Ташкент:
• 1942 — Кавказ — Ереван:
• 1942 — Ненависть — М.:
• 1942 — Солнцеворот — М.:
• 1942 — Заправилы фашистской Германии: Адольф Гитлер — Пенза:
• 1942 — За жизнь! — М.:
• 1942 — Василиск — Куйбышев; М.:
• 1942—1944 — Война (в 3-х томах)— М.: 2004
• 1943 — Свобода — Поэмы, М.:
• 1943 — Немец — М.:
• 1943 — Ленинграду — Л.:
• 1943 — Падение дуче- М.:
• 1943 — «Новый порядок» в Курске — М.:
• 1943 — Стихи о войне — М.:
• 1946 — Дерево: Стихи: 1938—1945 — М.:
• 1946 — Дорогами Европы — М.:
• 1947 — Буря — Магадан:, М.:
• 1947 — В Америке — М.:
• 1948 — Лев на площади — М.:
• 1950 — Девятый вал — М.: 2-е изд. 1953
• 1952—1954 — Собрание сочинений в 5 томах — М.:
• 1952 — За мир! — М.:
• 1954 — Оттепель — в 1956 переиздана в двух частях М.: "
• 1956 — Совесть народов — М.:
• 1958 — Французские тетради — М.:
• 1959 — Стихи 1938—1958 — М.:
• 1960 — Индия, Греция, Япония — М.: «Советский писатель»; 2-е изд. М.:
• 1960 — Перечитывая Чехова — М.:
• 1961—1967 — Люди, годы, жизнь — (книги 1-6); 3-е изд., 1990; 5-е изд. «Текст», 2005; 6-е изд. 2013; 7-е изд.
• 1962—1967 — Собрание сочинений в 9 томах — М.:
• 1969 — Тень деревьев — М.:
• 1974 — Летопись мужества. Статьи военных лет — М.:
• 1977 — Стихотворения -Л.:
• 1986 — Испанские репортажи 1931—1939 — М.:
• 1990—2000 — Собрание сочинений в 8 томах — М.:
• 1996 — В смертный час. Статьи 1918—1919 — СПб.:
• 2000 — Стихотворения и поэмы — СПб.:
• 2004 — Дай оглянуться. Письма 1908—1930 — М.:
• 2004 — На цоколе истории. Письма 1931—1967 — М.:
• 2006 — Я слышу всё. Почта 1916—1967 — М.:
• 2008 — Запомни и живи…Стихи, переводы, статьи — М.:
• 2014 — Лик войны. Воспоминания 1919, 1922—1924 и статьи 1915—1917, СПб.:

Літаратура

• Попов В., Фрезинский Б. Я., Илья Эренбург: Хроника жизни и творчества (в документах, письмах, высказываниях и сообщениях прессы, свидетельствах современников, Санкт-Петербург.: 1993.
• Рабинович, Я. И. Илья Эренбург: портрет на фоне времени. М.:2011. ISBN 592-6-50510-0
• Рубашкин А. Илья Эренбург. Путь писателя, Л.:1990.
• Сарнов, Бенедикт. Случай Эренбурга. М.: 2004.
• Урбан Т. Илья Эренбург как военный пропагандист // Россия и Германия в ХХ веке. В 3 томах. Том 3. Оттепель, похолодание и управляемый диалог. Русские и немцы после 1945 года; под ред. Карла Аймермахера, Геннадия Бордюгова, Астрид Фольперт. — М.: 2010, c. 324—349 ISBN 978-5-91022-118-9
• Фрезинский Б. Я., Об Илье Эренбурге (Книги, люди, страны): Избр. ст. и публикации. М.: 2013. ISBN 978-5-4448-0042-3
• Симонов, Константин. Илья Эренбург. В одной газете. Репортажи и статьи 1941—1945 — 2-е изд. — М.: 1984.

Спасылкі

• Вульф, Виталий. «Мой серебряный шар Илья Эренбург» (25.04.2005) // https://www.youtube.com/watch?v=aYk60b8KDHQ&t=1309s
• Илья Эренбург — провидец? // https://www.youtube.com/watch?v=Q-U0cFkppdQ
• «Домашний еврей Сталина»: удивительная судьба писателя и журналиста Ильи Эренбурга // https://www.youtube.com/watch?v=zGF0c21nXDM
• Испанский след. Илья Эренбург // https://www.youtube.com/watch?v=m6whSplAxQQ
• Быков, Дмитрий. ИЛЬЯ ЭРЕНБУРГ. Курс советской литературы // https://www.youtube.com/watch?v=XDnU46rnjc0&t=5s