Ісландская Вольная Дзяржава

Гістарычная дзяржава
Ісландская Вольная Дзяржава
Герб Сцяг
930 — 1262
Сталіца	Тынгвелір

Ісландыя эпохі народаўладдзя (стар.-сканд.: Íslands þjóðveldi) — рэспубліканская дзяржава, якая існавала на тэрыторыі Ісландыі ў перыяд ад заснавання альтынга у 930 годзе да вымушанае прысягі на вернасць норвежскому каралю ў 1262 году. Дзяржава была заснавана пераважна выхадцамі з Нарвегіі, якія беглі з краіны пасля таго, як яе аб’яднаў пад сваёй уладай кароль Харальд I. Усеагульны сход (альтынг) збіраўся ў даліне Тынгвелір.

Жыццё Ісландыі таго часу апісана у сазе аб Ньяле, сазе аб людзях з Ласасінай даліны і іншых сагах аб ісландцах. Гэтыя працы фіксуюць масу гістарычных дэталей, хоць іх дакладнасць і падвяргаецца сумненню.

Перыядызацыя

Некаторыя ўчоныя дзеляць гісторыю Ісландыі гэтай эпохі на чатыры перыяды:

• Стагоддзе саг (930—1030)
• Стагоддзе міру (1030—1120)
• Стагоддзе пісьменства (1120—1220)
• Эпоха Стурлунгаў (1220—1262)

Сістэма годард

Сярэдневяковая незалежная ісландская дзяржава мела незвычайную структуру. На дзяржаўным узроўні альтынг меў і заканадаўчую, і судовую ўладу; у краіне не было караля ці якіх-небудзь іншых цэнтральных органаў выканаўчай улады. Ісландыя была падзелена на мноства годардаў, якія былі па сутнасці кланамі ці альянсамі, узначальваемымі годзі.

Лідары назначалі суддзяў для вырашэння спрэчак між сябрамі годардаў. Годарды не былі чыста геаграфічнымі раёнамі. Фактычна належнасць к годарду была асабовым вырашэннем чалавека, і тэарэтычна кожны ахвотнік мог змяніць свой родны годард на іншы. Урэшце, ні адна група людзей не магла выбрать каго-небудзь на пасаду годзі: гэты статус быў уласнасцю годзі, яго можна было купіць, прадаць, успадкаваць ці пазычыць.

Нашчадкі Інгальфа Арнарсана, першага пасяленца ў Ісландыі, прынялі статус альсхер’яргодзі (allsherjargoði), які павінен быў асвяціць альтынг, калі той збіраўся.

Судовая сістэма

Ісландцы на альтынге.

Калі хто-небудзь хацеў аспрэчыць вырашэнне мясцовага годзі ці спрэчка ішла між прадстаўнікамі розных годардаў, дзею перадавалі ў суд вышэйшага ўзроўню. К такім належалі чатыры суды, якія адпавядалі чатыром раёнам Ісландыі. Альтынг уяўляў сабой «пяты суд», які быў вышэйшым судом з усіх, і многія годзі былі яго сябрамі.

Альтынгу часткова ўдавалася спыняць варожасць; Магнус Магнусан называе гэта «няпростай заменай помсты». Урэшце, ён мог дзейнічаць вельмі хутка. Напярэдадні хрысціянізацыі Ісландыі, каля 1000 года, каб прадухіліць нашэсце на востраў чужаземцаў, альтынг абавязаў усіх ісландцаў хрысціцца, а таксама забараніў публічна праводзіць язычніцкія рытуалы. Асабовае баўленне рытуалаў было забаронена цераз некалькі гадоў.

У 1117 годзе законы годардаў былі запісаныя, і гэты запіс пасля назвалі «Грагас» (Grágás, «Шэрая Гусь»).

Упадак

У пачатку XIII стагоддзя, у эпоху Стурлунгаў, у краіне пачаліся сур’ёзныя ўнутраныя канфлікты. Кароль Нарвегіі пачаў ціснуць на сваіх ісландскіх васалаў, каб тыя перадалі краіну пад яго ўладу. Спалучэнне нездавальнення ўнутранымі ваеннымі канфліктамі і ціскі са стараны караля Нарвегіі вымусілі ісландскіх лідараў прыняць уладу караля Хакона IV, заключыўшы ў 1262 годзе «Gamli sáttmáli» (Старое пагадненне).

Спасылкі

• Артыкул Дэвіда Фрыдмэна, які апісвае сістэму годардаў больш падрабязна (англ.)
• Артыкул Родэрыка Лонга, у якім прадстаўлены тэорыі прычын знікнення ісландскай дзяржавы (англ.)
• Medieval Iceland: Society, Sagas, and Power by Jesse L. Byock (англ.)
• Medieval Iceland and the Absence of Government (англ.)