Абалонка аперацыйнай сістэмы

Абалонка аперацыйнай сістэмы (англ.: shell) — камп’ютарная праграма, якая дазваляе карыстальніку ці іншым праграмам узаемадзейнічаць з сэрвісамі аперацыйнай сістэмы. У залежнасці ад сістэмы і абставін выкарыстання, узаемадзеянне можа адбывацца праз інтэрфейс каманднага радка (CLI) або праз графічны інтэрфейс (GUI). Атрымала такую назву, бо з’яўляецца вонкавым слоем аперацыйнай сістэмы^[1]^[2].

Агульныя звесткі

Аперацыйныя сістэмы маюць шэраг даступных карыстальнікам аперацый, напрыклад кіраванне файламі, кіраванне працэсамі (запуск і спыненне праграм), пакетную апрацоўку^[en], а таксама маніторынг і канфігураванне аперацыйнай сістэмы.

Абалонкі выкарыстоўваюць API ядра аперацыйнай сістэмы для забеспячэння ўзаемадзеяння карыстальнікаў з сістэмай. Абалонка прапануе карыстальніку ўводзіць даныя, інтэрпрэтуе ўвод, а затым перадае адказ ад аперацыйнай сістэмы карыстальніку^[3]. У большасці аперацыйных сістэм абалонку можна лёгка замяніць іншай падобнай прыкладной праграмай.

Акрамя лакальнага ўзаемадзеяння існуе аддалены доступ, або аддаленае адміністраванне, што дазваляе карыстальнікам падключацца і кіраваць камп’ютарамі на адлегласці. Гэтая канцэпцыя пачалася з мэйнфрэймаў, дзе шматлікія карыстальнікі маглі ўзаемадзейнічаць з цэнтральным камп’ютарам з дапамогай тэкставых тэрміналаў. Сёння такая магчымасць даступна на розных сістэмах, напрыклад Windows і Unix-падобных. На Unix-падобных сістэмах бяспечны тэкставы аддалены доступ забяспечвае пратакол SSH, у той час як спецыяльныя тунэльныя тэхнікі дазваляюць аддалена выкарыстоўваць графічныя інтэрфейсы. Windows прапануе Remote Desktop Protocol для графічнага аддаленага доступу, а больш новыя версіі ўключаюць PowerShell Remote для ўзаемадзеяння праз камандны радок. У Windows 10 з’явілася таксама натыўная падтрымка SSH^[4].

Тыпы абалонак

Большасць абалонак аперацыйных сістэм адносяцца да адной з дзвюх катэгорый — камандна-радковай і графічнай. Камандна-радковыя абалонкі забяспечваюць камандна-радковы інтэрфейс (CLI) для аперацыйнай сістэмы, у той час як графічныя абалонкі забяспечваюць графічны карыстальніцкі інтэрфейс (GUI). Іншыя магчымасці, хоць і не такія распаўсюджаныя, уключаюць галасавы карыстальніцкі інтэрфейс і розныя рэалізацыі тэкставага карыстальніцкага інтэрфейсу (TUI), якія не з’яўляюцца CLI, напрыклад, тэкставыя меню-сістэмы. Многія карыстальнікі камп’ютараў выкарыстоўваюць адразу некалькі тыпаў абалонак у залежнасці ад задачы, якую трэба выканаць.

Камандна-радковыя абалонкі

Камандна-радковыя абалонкі дазваляюць карыстальнікам узаемадзейнічаць з камп’ютарам шляхам уводу тэкставых каманд на клавіятуры. Замест таго, каб націскаць на графічныя элементы, карыстальнікі даюць інструкцыі праз надрукаваныя літары і лічбы, якія затым інтэрпрэтуюцца абалонкай.

Такія абалонкі часта даюць магчымасць захоўваць паслядоўнасці каманд у выглядзе файлаў (скрыптоў) для аўтаматызацыі рэгулярных задач, і могуць уключаць праграмныя структуры, такія як умоўныя канструкцыі^[en] і зменныя. Сучасныя камандна-радковыя абалонкі звычайна маюць дадатковыя карысныя функцыі, такія як аўтадапаўненне, якое прапануе магчымыя каманды на аснове некалькіх уведзеных сімвалаў, і функцыю гісторыі, якая дазваляе карыстальнікам праглядаць і паўторна выкарыстоўваць раней уведзеныя каманды.

Камандна-радковыя абалонкі застаюцца каштоўнымі інструментамі для сістэмнага адміністравання і праграмавання, нягледзячы на распаўсюджанасць графічных інтэрфейсаў.

Графічныя абалонкі

Перамяшчэнне групы файлаў у графічным інтэрфейсе KDesktop і Konqueror ад KDE.

Графічныя абалонкі дазваляюць карыстальнікам кіраваць камп’ютарнымі праграмамі праз графічныя элементы, а не праз набраныя каманды. Яны звычайна выкарыстоўваюць метафару «электроннага працоўнага стала», прадстаўляючы файлы як дакументы, а праграмы як візуальныя значкі, а не як назвы камандаў. Такі інтэрфейс дазваляе карыстальнікам кіраваць праграмамі, адкрываючы, закрываючы, перамяшчаючы і змяняючы памеры вокнаў, а таксама пераключацца паміж рознымі праграмамі.

Розныя аперацыйныя сістэмы маюць адрозныя рэалізацыі графічнага інтэрфейсу. macOS выкарыстоўвае Quartz Compositor у якасці аконнай сістэмы, а абалонка складаецца з такіх кампаненатў як Finder і Dock. Сістэмы на базе Linux могуць выкарыстоўваць X Window System ці Wayland. Microsoft Windows выкарыстоўвае Windows Shell, што забяспечвае асяроддзе працоўнага стала, галоўнае меню і панэль задач. Карыстальнікі, незадаволеныя сваёй стандартнай графічнай абалонкай, часта могуць наладжваць яе з дапамогай старонніх праграм, такіх як WindowBlinds, ці цалкам замяняць яе альтэрнатывамі, такімі як LiteStep.

Крыніцы

↑ "The Internet's fifth man", Brain scan, The Economist, London: Economist Group, December 13, 2013, Спадар Пузэн стварыў праграму пад назвай RUNCOM, што дапамагала карыстальнікам аўтаматызаваць руцінныя каманды. Гэтая праграма, якую ён апісаў як «абалонку» вакол унутраных частак камп'ютара, натхніла і дала назву цэламу класу праграмных інструментаў, вядомых як камандна-радковыя абалонкі, што дагэтуль існуюць пад паверхняй сучасных аперацыйных сістэм.
↑ shell (нявызн.). The Jargon File.
↑ Operating system shells (нявызн.). AIX 6.1 Information Center. IBM Corp. Праверана September 16, 2012.
↑ teocci. How to SSH into Windows 10 or 11? (англ.). GitHub Gist. Праверана 24 студзеня 2025.

[Economist-1] "The Internet's fifth man", Brain scan, The Economist, London: Economist Group, December 13, 2013, Спадар Пузэн стварыў праграму пад назвай RUNCOM, што дапамагала карыстальнікам аўтаматызаваць руцінныя каманды. Гэтая праграма, якую ён апісаў як «абалонку» вакол унутраных частак камп'ютара, натхніла і дала назву цэламу класу праграмных інструментаў, вядомых як камандна-радковыя абалонкі, што дагэтуль існуюць пад паверхняй сучасных аперацыйных сістэм.

[JargonFile-2] shell (нявызн.). The Jargon File.

[3] Operating system shells (нявызн.). AIX 6.1 Information Center. IBM Corp. Праверана September 16, 2012.

[4] teocci. How to SSH into Windows 10 or 11? (англ.). GitHub Gist. Праверана 24 студзеня 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]