Аблога Бялграда (1456)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Аблога Бялграда, 1456)
Аблога Бялграда
Аблога Бялграда ў 1456 годзе
Аблога Бялграда ў 1456 годзе
Дата 4 ліпеня22 ліпеня 1456 года
Месца Бялград, Каралеўства Венгрыя (у наш час — Сербія)
Вынік Вырашальная перамога Венгрыі
Праціўнікі
Каралеўства Венгрыя Асманская імперыя
Камандуючыя
Венгрыя Янаш Хуньядзі Мехмед II
Сілы бакоў
7000 венгерскіх і сербскіх абаронцаў крэпасці, каля 12 000 салдат у арміі Хуньядзі і 30 000–35 000 у арміі Капістрана Па ранніх ацэнках максімум 100 000 чалавек[1]
Страты
Невядома каля 20 000 забітымі[2]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аблога Бялграда 1456 года — бітва паміж венгерскімі і асманскімі войскамі, якая адбылася 422 ліпеня 1456 года. Пасля ўзяцця Канстанцінопаля ў 1453 годзе асманскі султан Мехмед II сабраў сілы для падпарадкавання Венгерскага Каралеўства. Непасрэднай мэтай удару была выбрана памежная крэпасць у Бялградзе (венг.: Nándorfehérvár). Абарону крэпасці падрыхтаваў венгерскі дваранін і военачальнік Янаш Хуньядзі, які ўдзельнічаў да гэтага ў шматлікіх бітвах супраць туркаў.

Аблога перарасла ў вялікую бітву, у якой Хуньядзі ўзначаліў спантанае контрнаступленне, у выніку якога быў захоплены турэцкі лагер. Паранены Мехмед II быў вымушаны зняць аблогу і адступіць. Паводле меркавання некаторых сучаснікаў, аблога Бялграда вырашыла лёс хрысціянства[3].

Па загадзе Рымскага Папы Калікста III званы ўсіх цэркваў званілі штодня апоўдні, заклікаючы вернікаў на малітву за абаронцаў горада. Аднак у многіх краінах (напрыклад, у Англіі і Іспаніі) вестку пра перамогу атрымалі да гэтага распараджэння, таму звон стаў сімвалізаваць перамогу. Папскае распараджэнне не было адменена, і традыцыя захоўваецца ў каталіцкай і некаторых пратэстанцкіх цэрквах.

Падрыхтоўка да бітвы[правіць | правіць зыходнік]

Падрыхтоўка да аблогі была распачата венгерскім бокам у канцы 1455 года пасля прымірэння Хуньядзі з палітычнымі праціўнікамі. Хуньядзі за свой кошт забяспечыў бялградскую крэпасць прыпасамі, узброіў яе і пакінуў у ёй моцны гарнізон пад камандаваннем швагра Міхая Сіладзьі і старэйшага сына Ласла, а сам заняўся зборам падмацавання і стварэннем флоту. Хуньядзі не карыстаўся падтрымкай знаці, якая асцерагалася яго ўзмацнення, і распараджаўся толькі ўласнымі рэсурсамі.

Дзякуючы дапамозе каталіцкай царквы і асабліва францысканскага манаха Іаана Капістрана, які прапаведаваў крыжовы паход супраць туркаў, Хуньядзі ўдалося прыцягнуць сялян і дробных землеўладальнікаў. Яны былі дрэнна ўзброены (многія мелі толькі прашчы і косы), аднак поўныя рашучасці. Ядро войска Хуньядзі складала невялікая група наймітаў і некалькі атрадаў дваранскай конніцы. Усяго венграм удалося сабраць 25–30 тысяч чалавек.

Аблога[правіць | правіць зыходнік]

Бялградская крэпасць у Сярэднявеччы. Бачны верхні і ніжні горад і палац.
Схема бітвы. Аранжавым колерам пазначаны пазіцыі турэцкіх войскаў, зялёным — наступ венграў.

Да таго як Хуньядзі ўдалося сабраць войска, армія Мехмеда II (яе колькасць па ранніх ацэнках складала 160 000, паводле новых даследаванняў — 60–70 тысяч чалавек) падышла да Бялграда. Сіладзьі, які кіраваў абаронай замка, меў у сваім распараджэнні 5 000 — 7000 чалавек венгерскага гарнізона, а таксама салдат-сербаў. 4 ліпеня 1456 года пачалася аблога. 29 чэрвеня 1456 года туркі пачалі абстрэльваць крэпасць з узвышэння.

Мехмед падзяліў войска на тры часткі. Румелійскі корпус, які знаходзіўся на правым флангу, меў большую частку з 300 гармат (астатнія знаходзіліся на караблях). На левым была разгорнутая цяжкая пяхота з Анатоліі. У цэнтры знаходзілася асабістая гвардыя султана, янычары пад камандаваннем Заганас-пашы і стаўка камандавання. Флот памерам больш за 200 караблёў знаходзіўся на паўночным захадзе ад горада: ён павінен быў патруляваць дрыгвы і не дапусціць падыходу да крэпасці падмацаванняў, а таксама кантраляваць на паўднёвым захадзе раку Саву, каб прадухіліць абыход пяхоты з флангу. З усходу Дунай закрывалі сіпахі, задачай якіх было не дапусціць абыходу туркаў з правага флангу.

Гатычная фрэска ў Касцёле Бязгрэшнага зачацця Дзевы Марыі ў Оламаўцы (Чэхія), створаная ў 1468 годзе. Верагодна, адна з першых выяў бітвы. У цэнтры намаляваны Іаан Капістран, злева са сцягам у руцэ — Янаш Хуньядзі.
Аблога Бялграда ў 1456 годзе (з турэцкага манускрыпта XV стагоддзя).

Вестка пра пачатак аблогі заспела Хуньядзі на поўдні Венгрыі, дзе ён набіраў лёгкую кавалерыю для арміі, з дапамогай якой збіраўся зняць аблогу. Пасля злучэння з сіламі папскага легата кардынала Іаана Капістрана, якія галоўным чынам складаліся з сялян, Хуньядзі рушыў на Бялград. У цэлым, пад камандаваннем Капістрана і Хуньядзі знаходзілася ад 40 000 да 50 000 чалавек.

Малалікія абаронцы спадзяваліся галоўным чынам на сілу бялградскага замка, які быў у той час адным з лепшых на Балканах. Пасля таго як Стэфан Лазаравіч у 1404 годзе перанёс у Бялград сталіцу Сербскай дэспатыі, была праведзена вялікая праца па ператварэнні невялікага старога візантыйскага замка ў надзейнае сучаснае ўмацаванне. Замак меў тры лініі абароны: ніжні горад з кафедральным саборам, гарадскім цэнтрам і портам на Дунаі, верхні горад з чатырма брамамі і падвойнай сцяной, у якім размяшчалася войска, а таксама ўнутраны замак з палацам і вялікім данжонам. Бялградскі замак стаў адным з найбольш значных дасягненняў ваеннай архітэктуры Сярэднявечча.

14 ліпеня 1456 года Хуньядзі падышоў да цалкам акружанага горада са сваёй дунайскай флатыліяй. У той жа дзень яму ўдалося прарваць марскую блакаду, патапіўшы тры вялікія асманскія галеры і захапіўшы чатыры вялікія і дваццаць малых суднаў. Знішчыўшы флот султана, Хуньядзі атрымаў магчымасць пераправіць войскі і пастаўляць у горад неабходны харч. Была ўзмоцнена абарона крэпасці.

Аднак аблога не была знята. У выніку інтэнсіўнага артылерыйскага абстрэлу, які доўжыўся тыдзень, сцяна крэпасці была прабіта ў некалькіх месцах. 21 ліпеня Мехмед II загадаў пачаць агульны штурм крэпасці, які пачаўся з заходам сонца і працягваўся ўсю ноч. Наступаючая турэцкая армія захапіла горад і пачала штурм крэпасці. У крытычны момант штурму Хуньядзі загадаў абаронцам скідваць падпаленае прасмоленае дрэва і іншыя лёгкаўзгаральныя матэрыялы. У выніку янычары, якія змагаліся ў горадзе, апынуліся адрэзаныя сцяной агню ад сваіх таварышаў, якія спрабавалі прабіцца ў верхні горад праз праломы ў сцяне.

Жорсткая бойка ў верхнім горадзе паміж акружанымі янычарамі і салдатамі Сіладзьі скончылася поспехам хрысціян: венграм удалося адкінуць наступаючых ад сцен. Янычары, якія заставаліся ўнутры, былі знішчаны, а турэцкія войскі, што спрабавалі прабіцца ў верхні горад, панеслі цяжкія страты.

Калі турэцкім салдатам амаль удалося ўзняць сцяг султана на вяршыні бастыёна, салдат-серб Цітус Дугавіч вырваў яго і разам з ім скокнуў са сцяны. За гэта самаахвяраванне сын Янаша Хуньядзі, венгерскі кароль Мацьяш Корвін праз тры гады дараваў сыну Цітуса дваранства.

Бітва[правіць | правіць зыходнік]

Аблога Бялграда. Турэцкая мініяцюра 1584 года

На наступны дзень бітва прыняла нечаканы абарот. Нягледзячы на загад не спрабаваць рабаваць турэцкія пазіцыі, частка войска выйшла з-за разбуранага вала і заняла пазіцыі ўздоўж турэцкай лініі. Спробы сіпахаў рассеяць іх не ўвянчаліся поспехам. Да венграў за сцяной пачалі далучацца ўсе новыя салдаты, і інцыдэнт хутка перарос у поўнамаштабную бітву.

Бачачы, што спыніць людзей не ўдаецца, Капістран на чале 2000 сялян пачаў наступ у тыл турэцкай арміі, размешчаны ўздоўж Савы. Адначасова Хуньядзі пачаў напад з крэпасці, мэтай якой быў захоп артылерыйскіх пазіцый, якія знаходзіліся ў турэцкім лагеры.

Захопленыя знянацку і, паводле меркавання некаторых летапісцаў, паралізаваныя страхам туркі пачалі бегчы. Асабістая ахова султана, якая складалася з прыкладна 5000 янычараў, адчайна спрабавала спыніць паніку і адбіць лагер, аднак армія Хуньядзі ўжо ўступіла ў бой, і высілкі туркаў апынуліся беспаспяховымі. Султан асабіста ўдзельнічаў у бітве і забіў у сутычцы рыцара, але быў паранены стралой у сцягно і знепрытомнеў.

Пасля бітвы венгерскія часці атрымалі загад правесці ноч за сценамі ў боегатоўнасці, але турэцкай контратакі ў адказ не было. Пад покрывам цемры туркі паспешна адступілі са 140 вазамі з параненымі. Султан прыйшоў у свядомасць у горадзе Сарона. Даведаўшыся, што яго армія бегла, большасць камандзіраў забіты, а ўся маёмасць страчана, 24-гадовы кіраўнік жадаў атруціцца. Нечаканы напад венграў прывёў да бязладзіцы і цяжкіх стратаў, таму той ноччу пераможаны Мехмед адступіў з рэштай войска ў Канстанцінопаль.

Пасля бітвы[правіць | правіць зыходнік]

Камень у бялградскім парку Калемегдан з надпісам у памяць пра перамогу над туркамі ў 1456 годзе.
Бялградская бітва (венгерская карціна XIX стагоддзя). У сярэдзіне з крыжом у руцэ — Іаан Капістран.

Пасля бітвы лагер венграў ахапіла эпідэмія, ад якой праз тры тыдні (11 жніўня 1456 года) памёр сам Янаш Хуньядзі. Ён быў пахаваны ў кафедральным саборы горада Алба-Юлія, сталіцы Трансільваніі.

Бялградская крэпасць добра праявіла сябе падчас аблогі, таму венгры зрабілі дадатковыя ўмацаванні: у слабых усходніх сценах, праз якія туркам удалося прабіцца ў верхні горад, былі пабудаваны Зіндан-вароты і артылерыйская вежа Небайшы. Гэта была апошняя вялікая мадыфікацыя крэпасці да 1521 года, калі яна была захоплена султанам Сулейманам I Цудоўным.

Падчас аблогі Папа Рымскі Калікст III загадаў апоўдні біць у званы, заклікаючы вернікаў да малітвы за абаронцаў хрысціянства. Аднак у многіх месцах вестку пра перамогу атрымалі раней, і званы білі ўжо ў знак перамогі, таму інтэрпрэтацыя папскага распараджэння была скарэктавана. Традыцыя біць у званы апоўдні захоўваецца дагэтуль.

Значэнне[правіць | правіць зыходнік]

Перамога пад Бялградам на 70 гадоў спыніла наступ туркаў на Еўропу, нягледзячы на шэраг уварванняў, у прыватнасці, захоп Атранта ў 14801481 гадах і напад на Харватыю і Штырыю ў 1493 годзе. Бялградская крэпасць працягвала абараняць Венгрыю ад туркаў аж да яе ўзяцця ў 1521 годзе.

Далейшае прасоўванне туркаў у Еўропу затрымалася з-за ўзмацнення Венгрыі пры сыне Хуньядзі Мацьяшы Корвіне, неабходнасці стварыць надзейную базу ў нядаўна захопленых Сербіі і Босніі, а таксама ў выніку серыі паражэнняў, нанесеных Мехмеду II васаламі — гаспадаром Валахіі Уладам III Цэпешам (у «начным нападзе») і гаспадаром Малдавіі Стэфанам III Вялікім (бітвы на Васлуі і ў Валя Албэ).

У той жа час хрысціянам не ўдалося развіць поспех і вярнуць Канстанцінопаль. Кароль Венгрыі Мацьяш I не быў прыхільнікам вялікай вайны з Турцыяй і займаўся галоўным чынам абаронай уласных уладанняў. Большая частка Венгрыі была занята туркамі ў 1526 годзе пасля Мохацкай бітвы.

Асманская экспансія ў Еўропу працягвалася з пераменным поспехам да аблогі Вены ў 1529 годзе. Туркі заставаліся значнай сілай і пагражалі Цэнтральнай Еўропе аж да бітвы пад Венай у 1683 годзе.

Зноскі

  1. Јованка Калић-Мијушковић, Београд у средњем веку, Српска књижевна задруга, Београд 1967.
  2. http://militera.lib.ru/h/michaud/39.html Жазеф-Франсуа Мішо, Гісторыя крыжовых паходаў, 2001
  3. End of Europe’s Middle Ages — The Defense of Belgrade by Janos Hunyadi Архівавана 5 снежня 2012.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]