Аблога Кёсэга

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Аблога Кёсэга
Асноўны канфлікт: Аўстра-турэцкая вайна (1529—1533)
Эдуард Шон. Аблога Гюнса
Дата 530 жніўня 1532[1]
Месца Кёсэг, Венгрыя
Вынік Абаронцы перадухілілі наступ асманскай арміі на Вену
Праціўнікі
Габсбургская манархія
* Каралеўства Венгрыя
* Каралеўства Харватыя
Асманская імперыя
Камандуючыя
Мікола Джурышыч
Сулейман Цудоўны
* Асманская імперыя Паргалы Ібрагім-паша
Сілы бакоў
700-800[1] 120 000-200 000[2]
Страты
цяжкія[3] значныя[4]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аблога Кёсэга або Аблога Гюнса (турэцк.: Güns Kuşatması, ням.: Güns) — эпізод аўстра-турэцкіх войнаў, звязаны з няўдалай аблогай асманскай арміі невялікага памежнага форта Кёсэг (па-нямецку Гюнс) у 1532 годзе. У ходзе аблогі абараняліся войскі Габсбургскай манархіі пад кіраўніцтвам харвацкага капітана Міколы Джурышыча (венг.: Miklós Jurisics) абаранілі форт Кёсэг сіламі ўсяго 700-800 харвацкіх салдатаў без артылерыі[1] і спынілі наступ асманскай арміі пад кіраўніцтвам султана Сулеймана Цудоўнага і Ібрагім-пашы Паргалы з 120,000-200,000 салдат на Вену[1][5].

Дакладны зыход аблогі смутны, паколькі існуе дзве версіі, прыведзеныя ў розных крыніцах. Згодна з першай з іх, Нікола Джурышыч адхіліў прапанову здацца на ганаровых умовах, а згодна іншай, гораду прапанавалі ўмовы сімвалічнай капітуляцыі. Сулейман Цудоўны быў вымушаны затрымаць прасоўванне арміі на чатыры тыдні і зняў аблогу з пачаткам жнівеньскіх дажджоў, адмовіўшыся ад наступу на Вену[5], якое ён жадаў зрабіць, і вырашыўшы вяртацца дадому[3].

Сулейман Цудоўны гарантаваў свае панаванне ў Венгрыі, захапіўшы некалькі іншых фартоў[6], але пасля сыходу асманскай арміі імператар Фердынанд I Габсбург адваяваў частку страчанай тэрыторыі. Пасля гэтага Сулейман Цудоўны і Фердынанд I заключылі дагавор у Канстанцінопалі (1533), які пацвердзіў статус Янаша Запальяі як караля Венгрыі і прызнаў панаванне Фердынанда I на астатняй венгерскай тэрыторыі[7].

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Манумент у гонар аблогі Кёсэга.

29 жніўня 1526 года ў бітве пры Мохачы войскі хрысціян на чале з каралём Людовікам II Вянгерскім пацярпелі паразу ад асманскіх войскаў на чале з султанам Сулейманам Цудоўным[8]. Людовік II быў забіты ў баі, што прывяло да страты Венгрыяй незалежнасці, паколькі кароль не пакінуў пераемніка. Аб'яднаныя асабістай уніяй Венгрыя і Харватыя сталі спрэчнымі тэрыторыямі з прэтэнзіямі на іх з боку Габсбургаў і Асманскай імперыі. Фердынанд Габсбург, брат імператара Карла V, ажаніўся з сястрой Людовіка II[9] і быў абраны каралём Венгрыі і Харватыі[10].

Трон Венгрыі стаў прадметам дынастычнай спрэчкі паміж Фердынандам і Янашам Запальяі, трансільванскім магнатам, якога Сулейман абяцаў зрабіць кіраўніком ўсёй Венгрыі[11]. У ходзе венгерскай кампаніі 15271528 гадоў Фердынанд адабраў у Янаша Запальяі Буду, але толькі для таго, каб у 1529 годзе пакінуць яе пасля асманскай контратакі[9]. Аблога Вены ў 1529 годзе была першай спробай на Сулеймана Цудоўнага захапіць аўстрыйскую сталіцу. Гэта аблога стала пікам асманскай экспансіі ў Цэнтральнай Еўропе[9].

Малая вайна ў Венгрыі[правіць | правіць зыходнік]

Пасля няўдалай асманскай аблогі Вены ў 1529 годзе, Фердынанд у 1530 пачаў контратаку, каб перахапіць ініцыятыву і адпомсціць за разбурэнні, нанесеныя 120-тысячнай арміяй Сулеймана. Гэтая кампанія традыцыйна разглядаецца як пачатак Малой вайны ў Венгрыі, часткі серыі канфліктаў паміж Габсбургамі і Асманскай імперыяй. Янаш Запальяі зноў уступіў у Буду, але затое, Фердынанд атрымаў поспех у захопе фартоў ўздоўж ракі Дунай, а таксама заняў Гран (Эстергам)[5].

Кампанія 1532 года[правіць | правіць зыходнік]

У пачатку Малой вайны ў Венгрыі Сулейман Цудоўны ў якасці адказу на атакі Фердынанда ў 1532 годзе прывёў войска з больш чым 120 тысяч салдат з мэтай зноў абложваць Вену. У сувязі з хуткім прасоўваннем асманскай арміі Фердынанд баяўся, што войскі хрысціян не будуць сабраны своечасова[12]. 12 ліпеня Сулейман Цудоўны напісаў Фердынанду ў Осіеке (ням.: Esseg) ліст[12], у якім запэўніў яго, што асманская экспедыцыя накіравана не супраць яго, а супраць імператара Карла V[13]. Аднак пасля гэтага Сулейман Цудоўны перасёк раку Драва і, замест таго, каб ісці звычайным маршрутам на Вену, павярнуў на захад, у землі, якія належалі Фердынанду[5]. На думку гісторыка Эндру Уіткрафта, на маршруце да Вены асманская армія захапіла сямнаццаць умацаваных горадоў і крэпасцяў[1]. Фердынанд адвёў сваё войска, пакінуўшы толькі 700 салдатаў без артылерыі абараняць Кёсэг[5].

Аблога[правіць | правіць зыходнік]

Выгляд з паветра на замак Джурышыча ў Кёсэге

Размешчаны на поўдзень ад Шопрана гарадок Кёсэг знаходзіцца ўсяго ў некалькіх мілях ад мяжы з Аўстрыяй. Пакінутым Фердынандам гарнізонам камандаваў харвацкі афіцэр і дыпламат Нікола Джурышыч[14]. Кёсэг не лічыўся умацаванай кропкай і не прадстаўляўся сур'ёзным цэнтрам супраціву[1][14]. Аднак Вялікі візір Асманскай імперыі, Ібрагім-паша Паргалы не ўяўляў, як быў слаба абаронены Кёсэг[5].

Асманы сустрэлі адчайны супраціў у Кёсэге[14]. Сулейман Цудоўны разлічваў, што армія Фердынанда прыйдзе на дапамогу крэпасці, і таму не спяшаўся са штурмам[15]. Аднак на самай справе падчас асманскай аблогі Кёсэга імперская армія ўсё яшчэ фармавалася ў Рэгенсбургу[16]. Асманы рабілі адну атаку за другой. Артылерыйскі агонь разбурыў частку крапасной сцяны, але не прывёў да капітуляцыі абаронцаў[14]. Гісторык Паола Джовіа лічыць, што артылерыйская атака не ўдалася таму, што асманы не выкарыстоўвалі вялікія абложныя гарматы, зберагаючы іх для бітвы з (як яны чакалі) імперскай арміяй, якая набліжалася[17]. Зарады асманскіх мінёраў былі паспяхова абясшкоджаныя[14]. Акрамя таго, архітэктура сцен Кёсэга дазваляла ўтрымліваць крэпасць нават у выпадку некалькіх паспяховых падрываў сценаў[5]. На працягу больш чым дваццаці пяці дзён, без артылерыі, капітан Нікола Джурышыч і яго гарнізон з 700-800 харватаў адбіваў дзевятнаццаць поўнамаштабных спробаў штурму і трымаўся ва ўмовах бесперапыннай бамбардзіроўкі[1].

Зыход аблогі да канца не высветлены. Згодна з першай версіі, Нікола Джурышыч адхіліў прапанову здацца на ганаровых умовах, і асманы адступілі[1][4][18]. Па другой версіі, гораду былі прапанавалі ўмовы сімвалічнай капітуляцыі. Адзінымі асманамі, якім было б дазволена ўвайсці ў замак, павінен быў стаць сімвалічны атрад, які падняў бы асманскі сцяг над крэпасцю[5]. У любым выпадку Сулейман Цудоўны з прыходам жнівеньскіх дажджоў зняў аблогу[5] і вярнуўся дадому замест таго, каб ісці да Вену, як планаваў раней[3]. Ён страціў у Кёсэга ў чаканні Фердынанда амаль чатыры тыдні, і за гэты час магутная імперская армія ўжо была сабрана ў Вене[3]. Па мясцовай легендзе туркі знялі аблогу ў 11 гадзін раніцы, у сувязі з гэтым гадзіны на гарадскім саборы Кёсэга назаўжды спыненыя на 11 гадзінах, і кожны дзень у гэты гадзіну ў горадзе раздаецца перазвон.

Па словах гісторыка Паола Джовіа, імператар Карл V прыбыў з імперскай арміяй у Вену 23 верасня, занадта позна для бітвы з асманамі, так як Сулейман Цудоўны ўжо зняў аблогу Кёсэга[19]. Такім чынам, Нікола Джурышыч і іншыя абаронцы горада выратавалі Вену ад аблогі[3].

Наступствы[правіць | правіць зыходнік]

Помнікі Міколе джурышычу ў Сене (Харватыя) (злева) і ў Кёсэге (Венгрыя) (справа)

Хоць супраціўленне Кёсэга спыніла рух асманаў на Вену, Сулейман Цудоўны змог пашырыць сваё панаванне ў Венгрыі, захапіўшы некалькі фартоў, паколькі Фердынанд і Карл V ухіляліся ад бітвы[6]. Адразу пасля сыходу асманаў Фердынанд зноў заняў захопленую імі тэрыторыю[20]. У выніку Сулейман Цудоўны заключыў мірны дагавор Фердынандам ў 1533 годзе ў Канстанцінопалі[7]. Дагавор пацвердзіў права Янаша Запальяі на карону Венгрыі, але астатнія венгерскія землі заставаліся пад уладай Фердынанда[7].

Гэты дагавор не задаволіў ні Янаша Запальяі, ні Фердынанда, чые арміі пачалі сутычкі адзін з адным ўздоўж межаў[21]. Пасля смерці Янаша Запольі ў 1540 годзе, Сулейман Цудоўны далучыў Венгрыю да сваёй імперыі[21]. Хоць з 1529 па 1566 год межы Асманскай імперыі прасунуліся далей на захад, ні адна з кампаній пасля 1529 года не прынесла вырашальнай перамогі, якая б забяспечыла новыя тэрытарыяльныя набыцці[22].

Зноскі

  1. а б в г д е ё ж Wheatcroft (2009), p. 59.
  2. A Historical Encyclopedia (2011). p. 151
  3. а б в г д Vambery, p. 298
  4. а б Thompson (1996), p. 442
  5. а б в г д е ё ж з Turnbull (2003), p. 51.
  6. а б Akgunduz and Ozturk (2011), p. 184.
  7. а б в Turnbull (2003), pp. 51-52.
  8. Turnbull (2003), p. 49
  9. а б в Turnbull (2003), pp. 49-51.
  10. Corvisier and Childs (1994), p. 289
  11. Turnbull (2003), pp. 55-56.
  12. а б Setton (1984), p. 364.
  13. Setton (1984), pp. 364—365.
  14. а б в г д Setton (1984), p. 365.
  15. Setton (1984), p. 366.
  16. Gregg (2009), p. 169.
  17. Gregg (2009), pp. 168—169.
  18. Ágoston and Alan Masters (2009), p. 583
  19. Zimmerman (1995), p. 124
  20. Black (1996), p. 26.
  21. а б Scott (2011), pp. 58-59.
  22. Uyar and Erickson (2009), p. 74.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]