Аболе

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Аболе
літ.: Obolė, бел.: Аболе
Морфаметрыя
Вышыня над узроўнем мора 137 м
Даўжыня 6,55 км
Шырыня 1,43 км
Плошча 4,66 км²
Аб’ём 0,0142 км³
Даўжыня берагавой лініі 17,6 км
Найбольшая глыбіня 9,2 м
Гідралогія
Салёнасць 0,21 ‰
Празрыстасць 3 м
Басейн
Плошча вадазбору 739 км²
Размяшчэнне
Краіна  Беларусь
Аболе (Беларусь)
Аболе
Аболе
Аболе (Віцебская вобласць)
Аболе
Аболе
Map

Аболе — возера ў Браслаўскім раёне Віцебскай вобласці. Знаходзіцца за 22 км на паўднёвы захад ад Браслава каля вёскі Дварышча. Належыць да групы Рычана-Дрысвяцкіх азёр.

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Назва возера Аболе балцкага паходжання. Цяперашняя форма паўтарае польскае Obole (множны лік, «Аболі»). Адпачатная балцка-літоўская форма ў адзіночным ліку *Abalis, яна ж у іншым месцы дала назвы дзвінскіх прытокаў рэк Обаль і Абалянка.

Абольскае возера праточнае, і гэта стала матывацыяй для ўтварэння яго назвы. З Дрысвяцкага возера непрацяглая пратока цячэ ў возера Аболі, з якога праз возера Абалікшты цячэ рака Прорва ў раку Дрысвяту.

Корань Ab- такі самы, як у латышскіх гідронімах тыпу Abula, Abuls, Abava[1]. Ад індаеўрапейскага ab-, якім пазначаліся рачныя, цякучыя воды[2]. Яго фанетычны варыянт ap- даў заходнябалцкае прускае ape «рака», а варыянт up- — усходнябалцкае літоўскае upė[3]. Ад іх — назвы рэк Вопь на Верхнім Падняпроўі, Упа на Верхнім Павоччы. «Звонкі» варыянт ub- даў назву прыпяцкай ракі Убарць.

Індаеўрапейскім ab-, з усімі яго варыянтамі, пазначалася, як мяркуецца, вада як актыўная сіла і нават воднае боства, а *uedor- — вада як матэрыял[4]. Другі корань у балцкай гідраніміі ў назвах тыпу Удага, Водзьга, пруск. *Vadanga, літ. Vedega, Vada[5]. Магчыма, гэтае размежаванне адбівалася і ў сакральных практыках з водамі ў старажытных балтаў, але сляды да гэтага згубленыя.

Корань Ab- асабліва папулярны на Падзвінні, як у ніжнім цячэнні Дзвіны ў Латвіі[6], так і ў сярэднім — на поўначы цяперашняй Беларусі. Воды з азёраў Аболі і Абалікшты цякуць у дзвінскі прыток Дзісну. Воды з азёраў Абстэрна і Набіста (абедзве назвы ад асновы *Ab-ist-) цякуць у дзвінскую раку Вята. Вышэй па цячэнні Дзвіны ў яе ўцякаюць Обаль (справа) і Абалянка (злева), назвы якіх ад адной і той жа формы *Ab-al-is. Таго ж паходжання і назва ракі Обеста[ru] (на цяперашнім расійска-ўкраінскім памежжы, паміж Курскам і Чарнігавам). Семантыка ўсіх гэтых назваў звязаная з цячэннем рэк, праточнасцю азёраў.

Назва меншага суседняга возера Абалікшты таксама мела адпачатную форму ў адзіночным ліку *Abalykštis. Гэтая назва ўтвораная з дапамогай пашыральніка -kšt-, з дапамогай якога ўтвораныя і назвы літоўскіх суседніх азёраў Luodis i Luodykštis[7], якія ад Абольскага і Абалікшцкага азёраў за 30 км. Пашыральнік -kšt- у літоўскай мове выкарыстоўваецца для ўтварэння формаў ад асноў назоўнікаў (žuvis «рыба» — žuvykštis «рыбка», rytas «раніца» — rytykštis «ранішні»)[8].

Назва Абольскага возера (як і Абалікшцкага) значыць «Праточнае (возера)». Назвы праточных азёраў таксама ўтвараліся ад балцкага кораня žod- / žad- (як Жодзень ці Жадунь).

Гідраграфія[правіць | правіць зыходнік]

Возера знаходзіцца ў басейне ракі Дрысвята, прыток якой Прорва працякае праз возера. Плошча Аболе складае 4,66 км². Найбольшая глыбіня возера — 9,2 м. Даўжыня возера — 6,55 км, найбольшая шырыня — 1,43 км. Даўжыня берагавой лініі — 17,6 км. Аб’ём вады ў возеры складае 14,2 млн м³, плошча вадазбору 739 км².

Схілы катлавіны возера маюць вышыню да 15 м. Берагі вышынёй 0,3—0,5 м пясчаныя, месцамі забалочаныя, параслі хмызняком.

Падводная частка катлавіны возера мае 2 плёсы. Паўночны плёс невялікі і мелкаводны, а паўднёвы — глыбокі. Да глыбіні 1 м дно пясчанае, на большых глыбінях — глеістае. Шырыня паласы прыбярэжнай расліннасці складае 30—600 м.

На возеры 2 востравы, агульная плошча якіх складае 1,6 га (0,016 км²).

Зноскі

  1. K. Būga. Rinktiniai raštai. Т. 3. Vilnius, 1961. C. 534—535.
  2. H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 41.
  3. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1.
  4. Karulis K. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 1992, 2001. С. 1087—1088
  5. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 351, 358.
  6. Топоров В. Н., Трубачев О. Н. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. — М., 1962. — С. 175.
  7. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 199.
  8. P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 367—374.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]