Марыупаль

Горад Марыупаль Маріуполь Герб Сцяг Краіна Украіна Каардынаты 47°07′50″ пн. ш. 37°33′50″ у. д. Кіраўнік Вадзім Бойчанка[d] Заснаваны X стагоддзе Плошча 244,0 км² Вышыня цэнтра 67 м Водныя аб’екты Кальміўс і Азоўскае мора Насельніцтва 488 736 чалавек (2010) Шчыльнасць 2 900 чал./км² Часавы пояс UTC+2, UTC+03:00 і DAZD Тэлефонны код +380 629 Паштовыя індэксы 87500—87590 Афіцыйны сайт marsovet.org.ua (руск.) Марыупаль на карце Украіны

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Марыупаль (укр.: Маріуполь, Маріюпіль) — горад Украіны ў Данецкай вобласці, на беразе Азоўскага мора ў вусці рэк Кальміус і Кальчык. Насельніцтва (з улікам паселішчаў, што ўваходзяць у склад горада) — 493 245 чалавек (1 красавіка 2009 года)[1]. Адзін з буйнейшых цэнтраў металургіі і машынабудавання, буйны марскі порт. Кліматычны і гразевы курорт. Марыупаль уваходзіць у дзясятку буйнейшых гарадоў Украіны, горад з'яўляецца важнейшым прамысловым і эканамічным цэнтрам краіны. Раён кампактнага пражывання грэкаў.

Пераклад назвы

Сучаснае назву «Марыупаль» адбываецца ад слова «полі» (па-грэчаску «Πόλη» — «горад») і азначае «Горад Марыі» (у гонар Марыі Фёдараўны — спадчынніцы царскага трона).

Гісторыя

Марыупаль быў заснаваны ў шаснаццатым стагоддзі, як казацкі вартавы пост («зымовнык») спачатку пад назвай «Дамаха», а пазней як казацкая крэпасць пад назвай «Кальміус» (па назве размешчанай тут ракі), з 1611 стаўшы адміністрацыйным цэнтрам "Кальміускай Паланкі "- адміністрацыйнай адзінкі ўкраінскіх казакоў. З 1774 тэрыторыя сучаснага горада стала належаць Расійскай Імперыі, згодна з Кючук-Кайнарджійскому мірнаму дагавору. У 1778 годзе тут быў заснаваны першы на тэрыторыі сучаснага Данбаса горад — Паўлаўск, з’явілася першая царква. Праз адзін год расійскае царскі ўрад вырашыла перасяліць сюды 18408 грэкаў, якія прыгняталі, знаходзячыся ў Крыме. Перасяленнем грэкаў з Крыму кіраваў мітрапаліт Ігнат, які затым доўгі час кіраваў горадам. З 29 верасня 1779 года горад мае цяперашняя назва — Марыупаль.

Доўгі час горад з’яўляўся месцам выключнага пражывання грэкаў, развіваўся як буйны цэнтр гандлю і рыбнай лоўлі. У дзевятнаццатым стагоддзі горад стаў цэнтрам Марыупальскія павета — адміністрацыйнай адзінкі Расійскай Імперыі. У канцы дзевятнаццатага стагоддзя тут былі пабудаваны марскі порт (29 Жніўня 1889) і чыгунка (1882 год), якая злучыла Марыупаль з асноўнымі рэгіёнамі краіны, пачала развівацца цяжкая прамысловасць (1 Люты 1897 года пабудаваны завод «Нікапаль-Марыупальскія грамадства», а ў 1899 пабудаваны завод «Рускі Провіданс», цяпер гэтыя два заводы ўваходзяць у склад Марыупальскія металургічнага камбіната імя Ілліча). Да 1920 года горад стаў адным з найбуйнейшых металургічных цэнтраў дзяржавы. Савецкая ўлада ў горадзе была ўстаноўлена 30 снежня 1917 ў выніку ўзброенага паўстання, але практычна без ахвяр. З 7 Сакавік 1923 года па 27 лютага 1932 г горад стаў цэнтрам Марыупальскія акругі — адміністрацыйнай адзінкі Украінскай ССР, а з 17 ліпеня 1932 г увайшоў у склад Данецкай вобласці (у даваенны час звалася «Сталінская вобласць»). У савецкі перыяд гісторыі горада Марыупаль значна павялічыўся, насельніцтва горада павялічылася больш чым у дзесяць разоў, з’явіліся першыя небаскробы, унутрыгарадскі транспарт (трамваі і тралейбусы), з’явіліся новыя прамысловыя прадпрыемствы, у тым ліку металургічны завод «Азовсталь» (11 жніўня года 1933) коксохімічны завод «Маркохім» (27 верасні 1935 г.) і машынабудаўнічы завод «Азовмаш» (28 красавіка 1958). Вялікія страты горад панёс у выніку галадамораў 1921—1922, 1932—1933, 1946—1947 гадоў, сталінскіх рэпрэсій 1933 і 1937 гадоў, генацыду грэчаскага народа сіламі НКУС у 1937 годзе, а таксама ў часы Другой сусветнай вайны і нямецка-нацысцкай акупацыі горада ў гадах 1941—1943 гг. Аднак жыхары Марыупаля хутка аднавілі разбураныя падчас вайны заводы і жылыя кварталы горада. З 22 кастрычніка 1948 г. па 13 студзені 1989 горад меў назву — Жданаў (у гонар савецкага палітычнага дзеяча).

У цяперашні час Марыупаль — найбуйнейшы прамысловы цэнтр Данбаса, тут вырабляецца найбольшая колькасць чыгуну і сталі ў краіне, працуе найбуйнейшы машынабудаўнічы завод Украіны. Маюцца тэатр, 3 музея, два ўніверсітэта, газеты і тэлебачанне. Марыупаль ў апошнія дзесяцігоддзі пастаянна сутыкаецца з экалагічнымі і эканамічнымі праблемамі.

Насельніцтва

Насельніцтва Марыупаля складае чалавек 486856 (2011) з улікам прыгарадаў. Нацыянальны склад: украінцы складаюць каля 48 %, рускія — 43 %, грэкі — 7 %, а таксама беларусы, яўрэі, армяне, балгары і іншыя народы. Максімальная колькасць насельніцтва — 550,000 каля чалавек назіралася ў годзе 1992. Абсалютная большасць насельніцтва (каля 87 %) кажа на рускай мове, украінскім мовай карыстаецца менш за 10 % насельніцтва (амаль усе з іх гавораць на «суржык» — сумесі рускай мовы і ўкраінскага мовы). Адметнай асаблівасцю горада з’яўляюцца мясцовыя грэчаскія мовы (мовы «грэкаў Прыазоўя»): румейскай мова (грэка-элінскай) і ўрумскай мова (грэка-татарскай). На мясцовых грэчаскіх мовах кажуць насельніцтва на 2 %.

Прамысловасць

У горадзе маецца вялікая колькасць буйных прамысловых прадпрыемстваў, у тым ліку найбуйнейшае прадпрыемства Данбаса — Марыупальскія металургічны камбінат імя Ілліча, а таксама металургічны завод «Азовсталь», машынабудаўнічы завод-гігант «Азовмаш» суднарамонтны завод, прадпрыемствы хімічнай, коксохімічны, харчовай і лёгкай прамысловасці. Найбуйнейшыя транспартныя прадпрыемствы: гандлёвы марскі порт, аэрапорт, чыгуначны вакзал, аўтавакзалы і ўнутрыгарадскі транспарт (трамвай, тралейбус, аўтобус, маршрутныя таксі).

Адміністрацыйны падзел

Марыупаль падзяляецца на чатыры адміністрацыйных раёна з колькасцю насельніцтва больш за 100 000 чалавек «Жовтневі» (цэнтральны, самы вялікі па насельніцтву), «Ільічоўскі», «Арджанікідзаўскі», «Прыморскі». Акрамя таго гарадскім уладам падпарадкаваныя побач размешчаныя пасёлкі: Сартана, Стары Крым і Талакоўка.

Упраўленне

Жыццём горада кіруе гарадскі савет Марыупаля — мясцовы парламент, які складаецца з 76 дэпутатаў. На чале гарадскога савета знаходзіцца мэр горада («гарадскі галава»). З 1998 года мэр горада — Юрый Хотлубей. Абсалютная колькасць дэпутатаў прадстаўляюць палітычную Партыю рэгіёнаў Украіны, маюцца таксама дэпутаты камуністычнай, сацыялістычнай і іншых партый.

Архітэктура

Цэнтральная частка горада прадстаўлена пераважна пяціпавярховымі дамамі, новыя жылыя кварталы, якія забудаваны дамамі ў 10 і 12 паверхаў, размешчаныя па перыферыі і ўдалечыні ад прамысловых прадпрыемстваў. Каля паловы жылой забудовы прыходзіцца на аднапавярховыя сядзібныя хаты. Значная тэрыторыя занятая прамысловымі прадпрыемствамі.

Экалогія

Марыупаль з’яўляецца адным з самых забруджаных гарадоў Украіны дзякуючы вялікай колькасці выкіданых прамысловых газаў і пылу. Самым вялікім крыніцай забруджвання экалогіі з’яўляюцца металургічныя і коксохімічні прадпрыемства. Цэнтральная частка горада размешчана на шляху ветру ад металургічнага завода «Азовсталь», пабудаванага ў 1933 годзе ў самым цэнтры горада на беразе Азоўскага мора. Акрамя таго, важнай крыніцай забруджвання з’яўляецца перагрузка небяспечных грузаў у марскім порце.

Адукацыя

У Марыупалі знаходзяцца два дзяржаўных універсітэты (Марыупальскі і Прыазоўскі тэхнічныя) Азоўскі марскі інстытут, каля шасцідзесяці школ, некалькі тэхнікумаў, каледжаў, ліцэяў.

Культура

У горадзе маецца рускі драматычны тэатр, мноства кінатэатраў, забаўляльных цэнтраў, тры музея і выставачныя залы. Выпускаюцца дзясяткі газет, маецца 4 тэлекампаніі. Марыупаль з’яўляецца спартыўным цэнтрам рэгіёну: моцная школа бокса, грэка-рымскай барацьбы, маюцца футбольныя, ватерпольные і баскетбольныя каманды, якія ўдзельнічаюць у чэмпіянатах краіны.

Даведнік

Асноўныя славутасці горада: краязнаўчы і мастацкія музеі (адрас: вул Георгіеўская). Парк «Гарадскі сад» месяц-парк «Экстрым-Парк» (адрас: праспект Металургав), плавальны басейн «Няптун» (адрас: праспект Металургав) лядовы комплекс «Айсберг» (адрас: парк імя Пятроўскага), гарналыжны спуск «Аляска» (штучны) гарадскія марскія пляжы, старая воданапорная вежа (адрас: вуліца Варганова) жылыя дамы са шпілямі і будынак тэатра (адрас: Тэатральная плошча) палац культуры «Маладзёжны» (адрас: вуліца Харлампіевская) корпус Індустрыяльнага тэхнікума (адрас: вуліца Георгіеўская) стадыёны «Ільічовец», «Азовсталь» і іншыя, помнікі Уладзімір Высоцкі, Архіп Куінджы (нарадзіўся ў Марыўпалі), мітрапаліт Ігнат, Тарас Шаўчэнка і іншыя, а таксама праваслаўныя і мусульманскія храмы. Побач з горадам размешчаны запаведнікі «Каменныя магілы» і «Хамутоўскі стэп» з унікальнай мясцовай флорай і фаўнай.

Тэлефонны код горада — +380629

Тэлефон паліцыі — 102, тэлефон медыцынскай дапамогі — 103 тэлефон выратавання — 101, тэлефон гарадской адміністрацыі — 332240, грэчаскага консульства — 345384, чыгуначнага вакзала — 334217, аўтавакзала — 331168 гасцініцы «Спартак» — 331088, гасцініцы «Еўрапейская» — 530373.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Марыупаль
• Афіцыйная старонка