Метр: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др вырашэнне неадназначнасцяў, typos fixed:   → (18) using AWB (7794)
Радок 1: Радок 1:
'''Метр''' ({{lang-fr|metre}} ад {{lang-el|métron}} — мера) — [[Адзінка вымярэння|адзінка вымярэння]] [[Адлегласць|адлегласці]] ў [[Метрычная сістэма мераў|метрычнай сістэме мераў]] і [[Міжнародная сістэма адзінак вымярэння СІ|Міжнароднай сістэме адзінак вымярэння СІ]]. Скарочанае пазначэнне: [[Беларуская мова|бел.]]: м, міжн.: m.
'''Метр''' ({{lang-fr|metre}} ад {{lang-el|métron}} — мера) — [[адзінка вымярэння]] [[Адлегласць|адлегласці]] ў [[Метрычная сістэма мераў|метрычнай сістэме мераў]] і [[Міжнародная сістэма адзінак вымярэння СІ|Міжнароднай сістэме адзінак вымярэння СІ]]. Скарочанае пазначэнне: [[Беларуская мова|бел.]]: м, міжн.: m.


Метр роўны адлегласці, якую праходзіць [[святло]] ў [[вакуум]]е за прамежак [[час]]у, роўны <sup>1</sup>/<sub>299&nbsp;792&nbsp;458</sub> [[Секунда|секунды]].
Метр роўны адлегласці, якую праходзіць [[святло]] ў [[вакуум]]е за прамежак [[час]]у, роўны <sup>1</sup>/<sub>299 792 458</sub> [[Секунда|секунды]].


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Радок 7: Радок 7:
Метр быў упершыню ўведзены ў [[Францыя|Францыі]] у [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] і меў першапачаткова два розныя азначэнні:
Метр быў упершыню ўведзены ў [[Францыя|Францыі]] у [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] і меў першапачаткова два розныя азначэнні:


* як даўжыня [[маятнік]]а з паўперыядам гайдання на [[Геаграфічная шырата|шыраце]] 45°, роўным 1 [[секунда (час)|c]] (у сучасных адзінках гэтая даўжыня роўная прыкладна 0,981&nbsp;м).
* як даўжыня [[маятнік]]а з паўперыядам гайдання на [[Геаграфічная шырата|шыраце]] 45°, роўным 1 [[секунда (час)|c]] (у сучасных адзінках гэтая даўжыня роўная прыкладна 0,981 м).
* як адна саракамільённая частка [[Парыжскі мерыдыян|Парыжскага мерыдыяна]] (гэта значыць адна дзесяцімільённая частка адлегласці ад [[паўночны полюс|паўночнага полюсу]] да [[экватар]]а па паверхні [[геоід]]а на [[Геаграфічная даўгата|даўгаце]] [[Парыж]]а).
* як адна саракамільённая частка [[Парыжскі мерыдыян|Парыжскага мерыдыяна]] (гэта значыць адна дзесяцімільённая частка адлегласці ад [[паўночны полюс|паўночнага полюсу]] да [[экватар]]а па паверхні [[геоід]]а на [[Геаграфічная даўгата|даўгаце]] [[Парыж]]а).


Першапачаткова за аснову было прынята першае азначэнне ([[8 траўня]] [[1790]], [[Французскі Нацыянальны сход]]). Аднак [[паскарэнне свабоднага падзення]] залежыць ад шыраты і, такім чынам, маятнікавы эталон не досыць дакладны, Французская Акадэмія навук у [[1791]] прапанавала Нацыянальнаму сходу вызначыць метр праз даўжыню [[мерыдыян]]а. [[30 сакавіка]] [[1791]] гэтая прапанова была прынятая. [[7 красавіка]] [[1795]] [[Нацыянальны Канвент]] прыняў [[закон]] аб уводзінах метрычнай сістэмы ў Францыі і даручыў камісіі, у якую ўваходзілі [[Шарль Агюстэн дэ Кулон|Кулон]], [[Жазеф Луі Лагранж|Лагранж]], [[Антуан Ларан Лавуазье|Лавуазье]], [[П'ер-Сімон Лаплас|Лаплас]] і іншыя навукоўцы, выканаць працы па эксперыментальным азначэнні адзінак [[даўжыня|даўжыні]] і [[Маса|масы]]. Першы прататып эталона метра быў выраблены з [[Латунь|латуні]] ў [[1795]] [[год]]зе. Варта адзначыць, што адзінка вымярэння масы ([[кілаграм]], азначэнне якога было заснавана на масе 1&nbsp;дм³ [[вада|вады]]) таксама была прывязаная да азначэння метра.
Першапачаткова за аснову было прынята першае азначэнне ([[8 траўня]] [[1790]], [[Французскі Нацыянальны сход]]). Аднак [[паскарэнне свабоднага падзення]] залежыць ад шыраты і, такім чынам, маятнікавы эталон не досыць дакладны, Французская Акадэмія навук у [[1791]] прапанавала Нацыянальнаму сходу вызначыць метр праз даўжыню [[мерыдыян]]а. [[30 сакавіка]] [[1791]] гэтая прапанова была прынятая. [[7 красавіка]] [[1795]] [[Нацыянальны Канвент]] прыняў [[закон]] аб уводзінах метрычнай сістэмы ў Францыі і даручыў камісіі, у якую ўваходзілі [[Шарль Агюстэн дэ Кулон|Кулон]], [[Жазеф Луі Лагранж|Лагранж]], [[Антуан Ларан Лавуазье|Лавуазье]], [[П'ер-Сімон Лаплас|Лаплас]] і іншыя навукоўцы, выканаць працы па эксперыментальным азначэнні адзінак [[даўжыня|даўжыні]] і [[Маса|масы]]. Першы прататып эталона метра быў выраблены з [[Латунь|латуні]] ў [[1795]] [[год]]зе. Варта адзначыць, што адзінка вымярэння масы ([[кілаграм]], азначэнне якога было заснавана на масе 1 дм³ [[вада|вады]]) таксама была прывязаная да азначэння метра.


У [[1799]] са [[Сплаў|сплаву]] 90&nbsp;% [[плаціна|плаціны]] і 10&nbsp;% [[ірыдый|ірыдыю]] быў выраблены эталон метра, даўжыня якога адпавядала адной саракамільённай частцы Парыжскага мерыдыяна. Пасля, аднак, высветлілася, што з-за няправільнага ўліку [[полюс]]нага сціску [[Планета Зямля|Зямлі]] эталон апынуўся карацей на 0,2&nbsp;мм; такім чынам, даўжыня мерыдыяна толькі прыблізна роўная 40&nbsp;000&nbsp;км.
У [[1799]] са [[Сплаў|сплаву]] 90 % [[плаціна|плаціны]] і 10 % [[ірыдый|ірыдыю]] быў выраблены эталон метра, даўжыня якога адпавядала адной саракамільённай частцы Парыжскага мерыдыяна. Пасля, аднак, высветлілася, што з-за няправільнага ўліку [[полюс]]нага сціску [[Планета Зямля|Зямлі]] эталон апынуўся карацей на 0,2 мм; такім чынам, даўжыня мерыдыяна толькі прыблізна роўная 40 000 км.


Падчас кіравання [[Напалеон Банапарт|Напалеона]] метрычная сістэма распаўсюдзілася па ўсёй [[Еўропа|Еўропе]]. Толькі ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], якая не была заваяваная Напалеонам, засталіся традыцыйныя меры даўжыні: [[цаля]], [[фут]] і [[ярд]].
Падчас кіравання [[Напалеон Банапарт|Напалеона]] метрычная сістэма распаўсюдзілася па ўсёй [[Еўропа|Еўропе]]. Толькі ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], якая не была заваяваная Напалеонам, засталіся традыцыйныя меры даўжыні: [[цаля]], [[фут]] і [[ярд]].
Радок 18: Радок 18:
У [[1889]] быў выраблены больш дакладны міжнародны эталон метра са сплаву плаціны і ірыдыю з папярочным сячэннем ў выглядзе [[Літара|літары]] «X». Яго копіі былі перададзеныя на захоўванне ў краіны, у якіх метр быў прызнаны ў якасці стандартнай [[Адзінка вымярэння|адзінкі]] даўжыні. Гэты эталон усё яшчэ захоўваецца ў Міжнародным бюро мер і ваг, хоць больш па сваім першапачатковым прызначэнні не выкарыстоўваецца.
У [[1889]] быў выраблены больш дакладны міжнародны эталон метра са сплаву плаціны і ірыдыю з папярочным сячэннем ў выглядзе [[Літара|літары]] «X». Яго копіі былі перададзеныя на захоўванне ў краіны, у якіх метр быў прызнаны ў якасці стандартнай [[Адзінка вымярэння|адзінкі]] даўжыні. Гэты эталон усё яшчэ захоўваецца ў Міжнародным бюро мер і ваг, хоць больш па сваім першапачатковым прызначэнні не выкарыстоўваецца.


З [[1960]] было вырашана адмовіцца ад выкарыстання вырабленага людзьмі прадмета ў якасці эталона метра, і з гэтага часу па [[1983]] метр вызначаўся як [[лік]] 1&nbsp;650&nbsp;763,73, [[Памнажэнне|памножаны]] на [[Даўжыня хвалі|даўжыню хвалі]] аранжавай лініі (6&nbsp;056&nbsp;[[ангстрэм|A*]]) [[спектр]]а [[Выпраменьванне|выпраменьвання]] [[ізатоп]]ам [[крыптон]]а-86 у вакууме.
З [[1960]] было вырашана адмовіцца ад выкарыстання вырабленага людзьмі прадмета ў якасці эталона метра, і з гэтага часу па [[1983]] метр вызначаўся як [[лік]] 1 650 763,73, [[Памнажэнне|памножаны]] на [[Даўжыня хвалі|даўжыню хвалі]] аранжавай лініі (6 056 [[ангстрэм|A*]]) [[спектр]]а [[Выпраменьванне|выпраменьвання]] [[ізатоп]]ам [[крыптон]]а-86 у вакууме.


Сучаснае азначэнне метра ў тэрмінах [[час]]у і [[хуткасць святла|хуткасці святла]] было ўведзена ў [[1983]] [[год]]зе:
Сучаснае азначэнне метра ў тэрмінах [[час]]у і [[хуткасць святла|хуткасці святла]] было ўведзена ў [[1983]] [[год]]зе:
Радок 25: Радок 25:
</blockquote>
</blockquote>


З гэтага азначэння атрымліваем, што ў сістэме СІ хуткасць святла ў вакууме прынятая роўнай у дакладнасці 299&nbsp;792&nbsp;458&nbsp;м/з. Такім чынам, азначэнне метра, як і два стагоддзі таму, ізноў прывязана да секунды, але на гэты раз з дапамогай [[Фундаментальныя фізічныя сталыя|універсальнай сусветнай канстанты]].
З гэтага азначэння атрымліваем, што ў сістэме СІ хуткасць святла ў вакууме прынятая роўнай у дакладнасці 299 792 458 м/з. Такім чынам, азначэнне метра, як і два стагоддзі таму, ізноў прывязана да секунды, але на гэты раз з дапамогай [[Фундаментальныя фізічныя сталыя|універсальнай сусветнай канстанты]].


== Кратныя і дзельныя адзінкі ==
== Кратныя і дзельныя адзінкі ==
Дзесятковыя кратныя і дзельныя адзінкі даўжыні ўтвараюцца з дапамогай стандартных [[Прыстаўкі СІ|прыставак СІ]]. Існуюць таксама пазасістэмныя адзінкі вымярэння: [[мікрон]], роўны 1&nbsp;мкм, і [[ангстрэм]] (A*), роўны 0,1&nbsp;нм, але іх ужыванне не рэкамендуецца.
Дзесятковыя кратныя і дзельныя адзінкі даўжыні ўтвараюцца з дапамогай стандартных [[Прыстаўкі СІ|прыставак СІ]]. Існуюць таксама пазасістэмныя адзінкі вымярэння: [[мікрон]], роўны 1 мкм, і [[ангстрэм]] (A*), роўны 0,1 нм, але іх ужыванне не рэкамендуецца.


{{Кратныя і дзельныя адзінкі|метр|м|m}}
{{Кратныя і дзельныя адзінкі|метр|м|m}}
Радок 40: Радок 40:
[[Катэгорыя:Адзінкі вымярэння]]
[[Катэгорыя:Адзінкі вымярэння]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
{{Link GA|ja}}


{{Link GA|ja}}
[[af:Meter]]
[[af:Meter]]
[[als:Meter]]
[[als:Meter]]

Версія ад 17:49, 14 жніўня 2012

Метр (фр.: metre ад грэч. métron — мера) — адзінка вымярэння адлегласці ў метрычнай сістэме мераў і Міжнароднай сістэме адзінак вымярэння СІ. Скарочанае пазначэнне: бел.: м, міжн.: m.

Метр роўны адлегласці, якую праходзіць святло ў вакууме за прамежак часу, роўны 1/299 792 458 секунды.

Гісторыя

Міжнародны эталон метра, які выкарыстоўваўся з 1889 па 1960 гады.

Метр быў упершыню ўведзены ў Францыі у XVII ст. і меў першапачаткова два розныя азначэнні:

Першапачаткова за аснову было прынята першае азначэнне (8 траўня 1790, Французскі Нацыянальны сход). Аднак паскарэнне свабоднага падзення залежыць ад шыраты і, такім чынам, маятнікавы эталон не досыць дакладны, Французская Акадэмія навук у 1791 прапанавала Нацыянальнаму сходу вызначыць метр праз даўжыню мерыдыяна. 30 сакавіка 1791 гэтая прапанова была прынятая. 7 красавіка 1795 Нацыянальны Канвент прыняў закон аб уводзінах метрычнай сістэмы ў Францыі і даручыў камісіі, у якую ўваходзілі Кулон, Лагранж, Лавуазье, Лаплас і іншыя навукоўцы, выканаць працы па эксперыментальным азначэнні адзінак даўжыні і масы. Першы прататып эталона метра быў выраблены з латуні ў 1795 годзе. Варта адзначыць, што адзінка вымярэння масы (кілаграм, азначэнне якога было заснавана на масе 1 дм³ вады) таксама была прывязаная да азначэння метра.

У 1799 са сплаву 90 % плаціны і 10 % ірыдыю быў выраблены эталон метра, даўжыня якога адпавядала адной саракамільённай частцы Парыжскага мерыдыяна. Пасля, аднак, высветлілася, што з-за няправільнага ўліку полюснага сціску Зямлі эталон апынуўся карацей на 0,2 мм; такім чынам, даўжыня мерыдыяна толькі прыблізна роўная 40 000 км.

Падчас кіравання Напалеона метрычная сістэма распаўсюдзілася па ўсёй Еўропе. Толькі ў Вялікабрытаніі, якая не была заваяваная Напалеонам, засталіся традыцыйныя меры даўжыні: цаля, фут і ярд.

У 1889 быў выраблены больш дакладны міжнародны эталон метра са сплаву плаціны і ірыдыю з папярочным сячэннем ў выглядзе літары «X». Яго копіі былі перададзеныя на захоўванне ў краіны, у якіх метр быў прызнаны ў якасці стандартнай адзінкі даўжыні. Гэты эталон усё яшчэ захоўваецца ў Міжнародным бюро мер і ваг, хоць больш па сваім першапачатковым прызначэнні не выкарыстоўваецца.

З 1960 было вырашана адмовіцца ад выкарыстання вырабленага людзьмі прадмета ў якасці эталона метра, і з гэтага часу па 1983 метр вызначаўся як лік 1 650 763,73, памножаны на даўжыню хвалі аранжавай лініі (6 056 A*) спектра выпраменьвання ізатопам крыптона-86 у вакууме.

Сучаснае азначэнне метра ў тэрмінах часу і хуткасці святла было ўведзена ў 1983 годзе:

  • Метр — гэта даўжыня шляху, які праходзіць святло ў вакууме за (1 / 299 792 458) секунды.

З гэтага азначэння атрымліваем, што ў сістэме СІ хуткасць святла ў вакууме прынятая роўнай у дакладнасці 299 792 458 м/з. Такім чынам, азначэнне метра, як і два стагоддзі таму, ізноў прывязана да секунды, але на гэты раз з дапамогай універсальнай сусветнай канстанты.

Кратныя і дзельныя адзінкі

Дзесятковыя кратныя і дзельныя адзінкі даўжыні ўтвараюцца з дапамогай стандартных прыставак СІ. Існуюць таксама пазасістэмныя адзінкі вымярэння: мікрон, роўны 1 мкм, і ангстрэм (A*), роўны 0,1 нм, але іх ужыванне не рэкамендуецца.

Кратныя Дробныя
парадак назва абазначэнне парадак назва абазначэнне
101 м дэкаметр дам dam 10−1 м дэцыметр дм dm
10² м гектаметр гм hm 10−2 м сантыметр см cm
10³ м кіламетр км km 10−3 м міліметр мм mm
106 м мегаметр Мм Mm 10−6 м мікраметр мкм µm
109 м гігаметр Гм Gm 10−9 м нанаметр нм nm
1012 м тэраметр Тм Tm 10−12 м пікаметр пм pm
1015 м петаметр Пм Pm 10−15 м фемтаметр фм fm
1018 м экзаметр Эм Em 10−18 м атаметр ам am
1021 м зетаметр Зм Zm 10−21 м зептаметр зм zm
1024 м ётаметр Ім Ym 10−24 м ёктаметр ім ym

Цікавыя факты

У кампьютарным жаргоне «метр» можа азначаць мегабайт.

Шаблон:Link GA