Ян Запальяі: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 10:49, 27 жніўня 2012

Ян Запальяі (венг. Szapolyai János, Zápolya János) - трансільванскі ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы Венгрыі, так званай Асманскай Венгрыі (1527—1540). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі.

Жыццяпіс

Нараджэнне

Ян Запальяі нарадзіўся ў 1487 г. у мястэчку Спішскі Град (венг. Szepesi vár), сёння ў Славакіі, загінуў у 1540 г. бліз Сазшабешу (венг. Szászsebes), сёння Румынія. Бацька Яна - Іштван Запальяі (1492—1499), быў сярэднестатычным венгерскім дваранінам, а яго маці паходзіла з высакароднай сям'і Хэдвіг.

Шлях да ўлады

З 1505 г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У 1511 г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам Д'ёрдзя Дожы. Паўстанцы былі разгромлены ў 1514, лідар паўстання пасля першага катавання - загінуў.

У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам Людовіка Ягелона, у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - Сулейман Пышны, напаў на Венгрыю, у 1526, то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка Мохач, дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі.

Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому Габсбургаў. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай.

Валадарства

5 лістапада 1526 г. у горадзе Секешфехервар Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў Браціславе, быў абраны другі венгерскі кароль - Фердынанд I. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: Чэхія, Германія і іспанскі каралеўскі дом. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.

Смерць

У 1540 Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі Буду, у 1541 г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і Трансілльванію.

Шаблон:ПА

Крыніцы

-{Barta Gábor: A Sztambulba vezető út (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
-{Tringli István: Az újkor hajnala. Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
-{Szakály Ferenc: Virágkor és hanyatlás. 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.

@@ Радок 17: / Радок 17: @@
 === Валадарства ===
-[[5 лістапада]] [[1526]] г. у горадзе [[Секешфехервар]] Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў [[Браціслава|Браціславе]], быў абраны другі венгерскі кароль - [[Фердынанд I]]. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: [[Чэхія]], [[Германія]] і [[іспанія|іспанскі каралеўскі дом]]. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.
+[[5 лістапада]] [[1526]] г. у горадзе [[Секешфехервар]] Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў [[Браціслава|Браціславе]], быў абраны другі венгерскі кароль - [[Фердынанд I Габсбург|Фердынанд I]]. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: [[Чэхія]], [[Германія]] і [[іспанія|іспанскі каралеўскі дом]]. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.
 === Смерць ===
@@ Радок 27: / Радок 27: @@
 |ч=[[1526]]—[[1540]]
 |пм=[[Людовік Ягелон]]
-|нм=[[Фердынанд I]]
+|нм=[[Фердынанд I Габсбург|Фердынанд I]]
 }}
@@ Радок 34: / Радок 34: @@
 * -{Tringli István: ''Az újkor hajnala.'' Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
 * -{Szakály Ferenc: ''Virágkor és hanyatlás.'' 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.
-{{DEFAULTSORT:Запальяі Ян}}
-[[Катэгорыя:Асобы]]
-[[Катэгорыя:Каралі венгерскія]]
 {{Normdaten
@@ Радок 48: / Радок 44: @@
 |WP=
 }}
+{{DEFAULTSORT:Запальяі Ян}}
+[[Катэгорыя:Асобы]]
+[[Катэгорыя:Каралі венгерскія]]
 [[ar:يانوش زابوليا]]