Ордэн Базыльян

Герб OSBM

Ордэн Базылянаў так сама Базыльяне, Базыляны (лац.: OSBM - Ordo Sancti Basilii Magni) - агульная назва некалькіх каталіцкіх манаскіх ордэнаў Візантыйскага абраду, якія прытрымліваюцца статуту, складзеным святым Васілём Вялікім.

Мэтай "OSBM" (Ордэну Базылянаў), згодна з яго Канстытуцыі, яўляецца выхаванне супольнага жыцця дзеля ўласнага асвячэння праз выканання абяцанняў і запаведзяў Любові ўтойваючы дзеля выратавання блізкіх пасродкам благовестовання праз правядзенне місій і рэколекцій, навуковай і выдавецкай дзейнасці, пастырства і працы з моладдзю.

Гісторыя

Заснавальнікам Ордэну лічыцца св. Васіль Вялікі (329—379 гг.), адзін з найслаўнейшых ва Усходняй Царквы. Дагэтуль яго Правілы (шырокія і кароткія) разам з іншымі аскетычным сачыненнямі складаюць аснову Канстытуцыі Ордэна, хоць у больш тысячагадовай гісторыі лад жыцця манахаў падлягаў пэўным зменам. Архіепіскап Цезарэі Кападакійскай Васіль Вялікі і Рыгор Назіянзійскі распрацавалі манаскі статут у дзвюх версіях - поўнай і кароткай. Статут святога Васіля Вялікага зрабіў моцны ўплыў як на ўсходнюю царкву, гэтак і на заходні манаскі статут святога Бенедыкта Нурсійскага. У адрозненні ад Антонія Вялікага, які навучаў пустэльніцкаму жыццю, і ад Пахомія, які намагаўся злучыць пустэльніцтва з элементамі манаскай "кінобіі" (сумеснага жыцця), Васіль Вялікі пабудаваў свой статут выключна на "кінобіі" і звязваў сузіральны лад жыцця з грамадcка-карыснай дзейнасцю. У ІХ ст. статут Васіля Вялікага лёг у падмурак статуту, распрацаванага Тэадорам Студытам.

Манаскае жыццё ва Кіеўскай Русі, у тыповай для Усходу форме, сваімі каранямі сыходзіць у часы князя Уладзіміра Вялікага (980—1015), калі ў пячорах у наваколлях Кіева пасяліліся першыя манахі. Найбольшы ўплыў на развіццё гэтага жыцця мелі Св. Антоній Пячэрскі († 1073) і яго паслядоўнік - Св. Феадосій Пячэрскі († 1074). Пасля татарскіх набегаў, што ў сярэдзіне XIII ст. знішчылі Кіеўскую Русь, манахі шукалі сабе месца на паўночных і заходніх тэрыторыях края, закладваючы новыя манастыры. Такім чынам, яны дабраліся да Галіцка-Валынскага княства, якое ўвайшло ў межы Вялікага Княства Літоўскага і Польскага Каралеўства.

Вялікую ролю ў фарміраванні базыльянскага жыцця ў Кіеўскай Мітраполіі, пасля аднаўлення адзінства з Каталіцкай Царквой, згулялі Кіеўскі Мітрапаліт Іосіф Вельямін Руцкі і св. Іасафат Кунцэвіч, што ў пачатку XVII ст. правялі грунтоўную рэформу тагачаснага манаскага жыцця, падаючы яму структуру сучасных чыноў, укараняючы цэнтралізацыю манастыроў. З узаемна незалежных перад сабой базыльянскіх манастыроў, падпарадкаваных ўлады мясцовага біскупа, створаны Ордэн у сённяшнім разуменні гэтага слова. Таму Мітрапаліта Руцкага і св. Іасафата можна лічыць сапраўднымі заснавальнікамі сённяшняга Базылянскага Ордэна.

Так сфарміраваны Ордэн Базылян дынамічна развіваўся ў XVII і XVIII стагоддзях, пра што сведчыць хоць бы той факт, што пасля забароны дзейнасці Ордэна Езуітаў у Польшчы ў другой палове XVIII ст. базыляны перабралі кіраванне шматлікіх езуіцкіх школ і гімназій.

Базылянскій Ордэн значна пацярпеў пасля падзелаў Польшчы. На расійскай тэрыторыі быў цалкам і канчаткова ліквідаваны, аднак, не без цяжкасцяў, перажыў у Аўстра-Венгрыі. Аднак у другой палове XIX ст. стала неабходным яго абнаўлення. Рэформу правялі езуіты. Пачата яе ў кляштары ў Добромыле ў 1882 г., адтуль і яе назва - добромыльская рэформа. Пасля рэформы базыляны зноў шырока развілі дзейнасць місіянерскую і рэколекційную, пастырскую і выдавецкую.

Традыцыйнае назва Ордэна - Чын святога Васіля Вялікага. Афіцыйная, хоць менш вядомая і рэдкіх, ёсць назва, прынятая на адной з генеральных Капітул Ордэна ў 1931 годзе для падкрэслення ролі святога свяшчэннамучаніка Іасафата (Кунцэвіча) у фарміраванні сучаснай мадэлі базылянскага жыцця. Базылянскі Чын святога Іасафата - назва гэта фігуруе ў афіцыйных царкоўных дакументах. У Усходніх Каталіцкіх Цэрквах існуе некалькі Чыноў, якія адбываюцца з традыцыі св. Васіля Вялікага, а менавіта: Базыляны з Гротафераты каля Рыма ў Італіі (італо-грекы), Базыляны Свяцейшага Збавіцеля, Базыляны св. Іаана Хрысціцеля (соаріты), Базыляны-Алепінцы - гэтыя тры ставяцца да Мелхітскай Царквы. Існуе таксама Кангрэгацыя св. Васіля лацінскага абраду.

Пасля I сусветнай вайны большасць базылянскіх манастыроў апынуліся ў межах тагачаснай Польшчы. У краінах сацыялістычнага блока афіцыйная дзейнасць Ордэна была перапыненая. Паўсюль, за выключэннем Польшчы, Чын вымушаны быў сысці ў падполле. На працягу многіх гадоў базыляны выхоўваліся, маліліся і дзейнічалі як свецкія людзі. Многія манахі рэпрэсаваныя, асуджаны ў спасылку і ў турмы. Многія базыляны ва Украіне, у Чэхаславакіі, у Румыніі і Венгрыі загінулі за свае рэлігійныя перакананні. У 2001 г. пяць базылян былі бэатыфікаваныя. Цяпер праводзіцца бэатыфікацыйны працэс яшчэ шэрагу базылян.

Крыніцы

• Акты издаваемые Виленскою Археографическою комиссиею для разбора древних актов. Вильна, 1914 г., с. 503 (209);
• Католическая энциклопедия, изд. оо. Францисканцев, 2002.
• Конституції Чину святого Василія Великого. Рим, 2002;
• Catalogus Ordinis Basiliani Sancti Iosaphat. Romae, 2005;
• Суша А. Базыльяне // Культура Беларусі: энцыклапедыя. Мінск, 2010. Т.1. С.407―410.