Мумітроль

Мумітроль — герой серыі кніг фінскай шведскамоўнай пісьменніцы і мастачкі Тувэ Янсан.

Мумігероі

Мумісям'я

• Мумітроль (Mumintrollen) — бегемотападобная істота, галоўны герой усёй муміэпапэі. Падлетак, шукальнік прыгодаў, амаль адзіны хто апрыёры верыць усім гісторыям уласнага бацькі. Любіць удзельнічаць ва ўсялякіх авантурах, яшчэ больш любіць іх ладзіць. Мае сяброўку — фрэкен Снорк.

• Мумімама (Muminmamman) — маці галоўнага героя, найлепшая мама ў свеце. Добра гатуе аладкі і майструе чоўнікі з кары. Нічога не можа парушыць яе спакойнага стану. Адзіная рэч, якую яна смяротна баіцца згубіць - гэта яе сумачка, дзе заўжды ляжыць штось карыснае. З астатнімі рэчамі развітваецца з лёгкім сэрцам. Мае схільнасць да авантураў і нікому нічога не забараняе.

• Мумітата (Muminpappan) — бацька галоўнага героя. Нарадзіўся пры таямнічым раскладзе зорак. Першыя гады правёў у школе для падкінутых мумітроляў, якою кіравала адна Хемуліха, адтуль збег, пазнаёміўся з Фрэдрыксанам. Доўгі час вандраваў, пакуль не пазнаёміўся з будучай Мумімамай, асеў у Мумідоле, пабудаваў хату, пасадзіў шмат дрэваў і займаецца гадаваннем сына і яго сяброў, якія жывуць разам з мумітролямі. Любіць апавядаць пра свае юнацкія прыгоды. Крыўдзіцца, калі гэтым гісторыям не вераць і вельмі радуецца, калі ўсе астатнія атрымліваюць стоадсоткавы доказ таго, што прыдуманага ў яго гісторыях зусім крыху (адно каб было цікавей). Кансерватар і не жадае, каб у яго доме хоць калі-небудзь з'явілася электрычнасць. Нягледзячы на свой статус бацькі сямейства не згубіў былога авантурызму.

• Продак (Förfadern) — стары-стары троль, выпадкова выпушчаны Мумітролем падчас зімовай дэпрэсіі з шафы ў купальні. Не размаўляе, нічога не есць, жыве ў коміне ў гасцёўні.

Сябры і знаёмыя

• Cніф (Sniff) — сябра Мумітроля. Самы маленькі з усяго асяроддзя і гэтым карыстаецца. Крыху сквапны, інфантыльны, любіць розныя бліскучыя рэчы. Увязваецца ва ўсялякія авантуры Мумітроля, а потым, калі сустракаецца з нейкімі цяжкасцямі, адразу ж пачынае нудоціць. Але ў цэлым добрая істота. Сын Валэндака і звераняткі Сос.

• Валэ́ндак (Råddjuret) — бацька Сніфа, муж звераняткі Сос, сябра юнацтва Мумітаты. Мае цікавую біяграфію: яго бацькі загінулі падчас генеральнага прыбірання. Выхоўваўся сваім дзядзькам Фрэдрыксанам. Жыў у скрынцы з-пад кавы спачатку адзін, а потым нейкі час дзяліў яе з малым Кліпдасам. Паталагічна няўважлівы, плаксівы, але заўжды гатовы прыйсці на дапамогу, як маральна так і фізічна. Калекцыянуе гузікі.

• Зверанятка Сос (Sås-Djuret) — пра яе амаль няма звестак. Вядома, што яна была вельмі прывабная асоба і таксама як яе муж Валэндак збірала гузікі, на гэтай глебе яны і пазнаёміліся. Потым агульная зацікаўленасць амаль адразу перайшла ў каханне. Ад моманту знаёмства на Садовым свяце Усеўладара, да іх вяселля прайшло не больш за некалькі дзён.

• Снусмумрык (Snusmumriken) — яшчэ адзін з найлепшых сяброў Мумітроля. Самотнік, шукальнік прыгодаў. Любіць жыць у намёце, паліць люльку і граць на губным гармоніку і флейце. З нянавісцю ставіцца да забараняльных шыльдаў. Асабістымі ворагамі лічыць Ахоўніка парку і Паліцыянтаў. У сваяцтве з мюмламі. Сын Юксарэ і Мюмлы-маці. Калі злуецца, звычайна кажа: «Хуп-хэф». Носіць толькі тую вопратку, якая выглядае «дастаткова» старой і ўвогуле абыякава ставіцца да рэчаў. Кожную восень адыходзіць з Мумідолу і вяртаецца толькі ў красавіку.

• Юксарэ (Joxaren) — нягледзячы на сваю паталагічную ляноту з'яўляецца апантаным шукальнікам прыгодаў. Любіць вандраваць, паліць люльку, але не любіць працаваць. Абсалютны нонканфарміст, любую забарону лічыць сігналам для дзеяння: каб прымусіць яго згубіць інтарэс да забароненага плоду, дастаткова яму дазволіць рабіць усё, што забаронена. Як і яго сын, не любіць Ахоўніка парку і паліцыю.

• Мюмла-мама (Mymlanmamman) — маці Снусмумрыка, Мюмлы, Малой Мю і яшчэ вялікага мноства мюмлаў, якія да сюжэту муміэпапэі не маюць амаль ніякага дачынення. Яе постаць уся нібыта складаецца з акружнасцей. Заўжды ўсміхаецца. Нанач сваім дзецям у якасці казкі распавядае дэтэктыўную гісторыю аб Інспектары Твігсе.

• Мюмла (Mymlan) — найстарэйшая з дачок Мюмлы-мамы. Асноўны занятак — дагляданне малой сястрычкі Мю. Мае маркоўнага колеру валоссе, якое заўжды завязвае ў пучок, і занадта вольны характар. Мае тытулы князёўны Каралеўскае Вольнай калоніі (якую ў маладосці зладзіў Мумі-тата) і прымы плавучага тэатра. Вечны падлетак.

• Малая Мю (Lilla My) — самая маленькая мюмла ў свеце. Нягледзячы на салідны ўзрост, заўжды застаецца маленькім, капрызным, шкодным дзіцёнкам, які, нягледзячы на мініяцюрныя памеры, першы ў чарзе на новую авантуру. Сястру, зразумела ж, нават не спрабавала слухацца. Лятэнтная танатафілка: трапляючы ў суполцы ў складаныя абставіны з задавальненнем каментуе: Мы пэўна зараз загінем!

• Снорк (Snorken) — знаходзіцца ў некаторым сваяцтве з мумітролямі, але, у адрозненне ад іх, у залежнасці ад настрою ці псіхалагічнага стану змяняе свой колер. Лічыць сябе старэйшым за ўсіх, таму паводзіць сябе занадта сур'ёзна. У фарсмажорных абставінах адразу ж праводзіць брыфінг. Нават аднойчы сядзеў на пасадзе суддзі. Час ад часу задаецца пытаннем: «Навошта ў свеце існуюць сёстры».

• Фрэкен Снорк (Snorkfröken) — сястра Снорка. Легкадумная істота, добрая, пужлівая. Таксама як і старэйшы брат мяняе колер скуркі. Любіць разнастайныя забавы і няжудасныя прыгоды. Закаханая ў Мумітроля.

• Хемулі (Hemuler) — занудлівыя стварэнні з негустым кустападобным валоссем на галаве і доўгай пашчай. Не маюць гумару, фантазіі і густу. Тым не менш лічаць свой лад жыцця ідэальным і сапраўды незадаволеныя, калі хтось паводзіць сябе інакш. Таму любімая прымаўка хемулёў: «Як у гэтым свеце ўсё не па-хемульску». Каб выправіць гэты недахоп грамадства, хемулі ідуць у выхавацелі, ахоўнікі паркаў і паліцыянты. Іншыя ж, каб не бачыць усіх недахопаў свету, адгароджваюцца ад свету навукай.

• Усеўладар (Självhärskaren) — аўтакратычны кіраўнік невялічкай дзяржавы. Кіруе даволі легкадумным, але працавітым народам, любімым заняткам якога з'яўляецца будаванне сценаў. Нягледзячы на стогадовы ўзрост, не страціў розуму, рухаецца самастойна і мае своеасаблівы гумар.

• Філіф'ёнка (Filifjonkan) — стоадсодкавая "сіняя панчоха". Жыве самотна сярод разнастайных прыгожых дробязяў. Пакутуе ад мноства фобіяў, таму без чужое дапамогі не ў стане (ды і папросту не жадае) зрабіць крок для паляпшэння свайго існавання. Сям'і па большасці не мае. Мае стасункі з адной-дзвюма сяброўкамі, з якімі прыемна паразмаўляць аб «цяжкасцях гэтага свету».

• Туў-Цікі (Too-Ticki) — таямнічая асоба, якая існуе ва ўласным свеце і не надта жадае пушчаць туды чужынцаў. Жыве ў купальні мумітроляў у кампаніі нябачных мышак і разнастайных таямнічых істот. Кожны раз перад надыходам вясны робіць Вялікае Вогнішча. Носіць шапачку, унутраны бок якой блакітны, а вонкавы — чырвоны. Зімой дэманструе чырвоны бок, а вясной — блакітны. Сустракае вясну, граючы на катрынцы.

• Фрэдрыксан (Fredrikson) — фантазёр і вынаходнік. Стваральнік лётна-падводнага рачнога параходу, названага ў гонар нізкі вершаў яго сканалага брата (бацькі Валэндака) «Марскі аркестар» (хаця яго ўласны пляменнічак перайначыў назву на «Марзкі аркесдар»). Пачынаў як вольны мастак, але ў далейшым па прапанове Усеўладара стаў яго асабістым інжынерам. Тым не менш не страціў былога імпэту да авантураў. Уласны заплечнік зрабіў жытлом для Прывіда.

• Прывід (Spöket) — нягледзячы на тое, што з'яўляецца нячысцікам, добрая і сяброўская асоба. Поўнае імя — Прывід з Вострава Жахаў па мянушцы Страшыдла. Пачынаў як пужацель жыхароў Вострава Усеўладара, але з цягам часу да яго ўсе прызвычаліся, таму вымушана прыбіўся да маладога Мумітаты і яго «Каралеўскае Вольнай калоніі» і хутка пасля згоды з некаторымі правіламі стаў паўнапраўным каланістам. Спачатку жыў разам з Мумітатам, але пасля змены яго сямейнага становішча перабраўся ў заплечнік да Фрэдрыксана.

• Кліпда́с (Klippdassеn) — яшчэ дзіця. Як і ўсе кліпдасы, жыве на рачным дне, дзе вялікімі ікламі робіць каналы, каб здабыць сабе ежу. Па сваёй няўважлівасці трапіў на борт «Марскога аркестра», дзе жыў разам з Валэндакам, пакуль не быў адпраўлены дадому. Праз малы ўзрост і таму, што яго іклы яшчэ растуць, заўжды штосьці грызе і ўвесь свет падзяляе на рэчы, якія можна грызці і якія ўжо згрызеныя. Любіць выхавальныя гульні Цёткі Хемуліхі.

• Андатар (Bisamråttan) — філосаф-самотнік. Раней жыў у нары ля ручая, але калі мумісямейства недарэчна разбурыла яе падчас будавання моста, быў вымушаны па шчырым запрашэнні Мумітаты пасяліцца ў мумідоме. Лічыць, што працаваць — гэта не філасофская справа, таму час бавіць лежачы ў гамаку і чытаючы ўлюбёную кнігу: «Трактат пра Неістотнасць Існага».

Іншыя асобы

• Морра (Mårran) — зборны вобраз мумінячысціка. Істота, якая больш нагадвае рухомы кавалак цемры, чым нешта жывое. Нават улетку Морра нясе ў сабе кавалак зімовае сцюжы і можа загасіць самае вялікае полымя. Таксама выконвае абавязак начнога пудзіла ў жыхароў Мумідолу і яго наваколляў.

• Тофсла і Віфсла (Tofslan och Vifslan) — героі, якіх цяжка ўявіць па-асобку. Як і малая Мю, з'яўляюцца адвечнымі дзецьмі, размаўляюць на ўласнай, але крыху зразумелай мове. Не маюць уяўлення аб тым, што добра, а што блага.

• Гафса (Gafsan) — зборны вобраз кумушкі. Асоба са шкодным характарам, ведае ўсе свежыя плёткі аб суседзях, знаёмых і нават аб знаёмых суседзяў і суседзях знаёмых, карацей аб усіх. Ніколі не прыйдзе на дапамогу, нават блізкім.

• Дронт Эдвард (Dronten Edward) — занадта вялізны, да таго ж няўважлівы і з дурным характарам. Праз гэта ў хвіліну злосці ці па няўважлівасці можа расціснуць сяго-таго. Але, пакутуючы сумленнем, ладзіць пахаванне за ўласны кошт, праз гэта ніколі не мае грошай.

• Эма (Emma) — тэатральная пацучыха, удава дырэктара тэатра. Большую частку жыцця правяла за кулісамі, таму ведае аб тэатры ўсё і непарушна слухаецца ўсіх прыкметаў і традыцый сцэны. Дапамагае мумісям'і і іх сябрам аднавіць тэатр мужа, напісаць п'есу і зладзіць яе пастаноўку на сцэне «плавучага тэатра».

• Хаціфнаты (Hattifnattarna) — умоўна-разумныя істоты. Сілкуюцца электрычнасцю грымотаў. Не маюць вушэй і роту. Амаль усё жыццё (калі толькі не збіраюцца на Востраве Хаціфнатаў), плывуць па моры да толькі ім вядомай мэты. Нараджаюцца з насення, якое трэба сеяць непасрэдна перад надыходам купальскае ночы.

• Іншыя асобы — разнастайныя буйныя і дробныя істоты, без якіх можна было б абысціся, але якіх не хапала для масавасці.

Мумікнігі

Кнігі

• «Маленькія тролі і вялікая паводка» (1945, Småtrollen och den stora översvämningen; перакладзена на беларускую мову Настай Лабадой)
• Kometjakten (1946, Пагоня за каметай; у 1968 годзе пераробленая ў Kometen kommer (Прылятае камета))
• Trollkarlens hatt (1948, Капялюш Чараўніка)
• Muminpappans Bravader (1950, Прыгоды Мумітаты; у 1968 годзе пераробленыя ў Muminspappans memoarer (Мемуары Мумітаты))
• Farlig midsommar (1954, Небяспечнае лета)
• Trollvinter (1957, Чароўная зіма)
• Det osynliga barnet (1962, Нябачнае дзіцё)
• Pappan och havet (1965, Тата і мора)
• Sent i november (1970, Напрыканцы лістапада)

Кніжкі ў малюнках

• Hur gick det sen? Boken om Mymlan, Mumintrollet och Lilla My (1952, Што было далей? Кніга аб Мюмле, Мумі-тролі і Малой Мю)
• Vem ska trösta knyttet? (1960, Хто суцешыць кнюта?)
• Den farliga resan (1977, Небяспечная вандроўка)
• Skurken i muminhuset (1980, Жулік у мумідоме)
• Visor från Mumindalen (1993, Песні Мумідолу; супольна з братам Ларсам і Эрнай Таўро)

Мумі-экранізацыі

• Die Muminfamilie (1959—1961, Мумісям'я; вытворчасць — Германія, лялечнае шоў)
• Finn Family Moomintroll (1966, Фінская сям'я мумітроляў; вытворчасць — Англія, ТВ-шоў)
• Mumintrollet (1969, Мумітролі; вытворчасць — Швецыя, серыял)
• ムーミン (1969—1970, Мумітролі; вытворчасць — Японія, анімэ)
• 新 ムーミン (1972, Новыя Мумітролі; вытворчасць — Японія, анімэ)
• I mumindalen (1973, У Мумідоле; вытворчасць — Швецыя, міні-серыял)
• Muminki (1977—1982, Мумітролі; вытворчасць — Польшча-Аўстрыя, лялечны мультфільм)
• Муми-тролль и другие (1978, Мумітроль і іншыя; вытворчасць — СССР, лялечны мультфільм)
• Муми-тролль и комета (1978, Мумі-троль і камета; вытворчасць — СССР, лялечны мультфільм)
• Муми-тролль и комета. Путь домой (1978, Мумітроль і камета. Дарога дадому; вытворчасць — СССР, лялечны мультфільм)
• Шляпа волшебника (1980, Капялюш чараўніка; вытворчасць — СССР, папяровы мультфільм)
• Szczęśliwe dni muminków (1983, Шчаслівыя дні мумітроляў; вытворчасць — Польшча, лялечны мультфільм)
• Zima w Dolinie Muminków (1986, Зіма ў Мумідоле; вытворчасць — Польшча, мультфільм)
• 楽しいムーミン一家 (1990—1991, Шчаслівая сям'я мумітроляў; вытворчасць — Японія, анімэ)
• 楽しいムーミン一家 冒険日記 (1991—1992, Шчаслівая сям'я мумітроляў: Дзённік Прыгодаў; вытворчасць — Японія, анімэ)
• 楽しいムーミン一家 ムーミン谷の彗星 (1992, Шчаслівая сям'я мумітроляў: Прылятае камета; вытворчасць — Японія, анімэ)

Мумімузей

Мумідом у Парку мумітроляў. Наанталі, Фінляндыя

Мумімузей знаходзіцца ў фінскім горадзе Тамперэ. Быў адчынены ў маі 1989 года. Першапачаткова знаходзіўся ў памяшканні Тамперскага Мастацкага музея, але з цягам часу пераехаў у падземны паверх гарадской бібліятэкі «Метса», якая знаходзіцца ў цэнтры Тамперэ. Яго калекцыя цалкам засноўваецца на творчай спадчыне Тувэ Янсан. Да калекцыі таксама належаць два мумібудыначкі, першы з якіх быў пабудаваны Пенты Эйштола (Pentti Eistola) у 1958 годзе, а другі, найбольш папулярны, — пяціпавярховая хата, пабудаваная супольнымі намаганнямі Пенты Эйштола, Тувэ Янсан і Туўлікі Піеціля ў 1979 годзе дзеля ўдзелу ў Браціслаўскім Біенале ілюстрацый. Акрамя ілюстрацый па мумітэматыцы і не толькі, створаных непасрэдна спадарыняй Янсан, значную ролю ў калекцыі граюць мумі-працы яе блізкае сяброўкі Туўлікі Піеціля. Гэта макеты абстановак і сцэн з жыцця мумітроляў, выкананыя па матывах мумісерыі.

Сусвет «Даліны мумітроляў» (такую назву мае гэты мумімузей) дастаткова поўна раскрывае ўсю мумітэматыку і падабаецца і маленькім наведнікам і іх дарослым суправаджальнікам.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мумітроль
• Музей Даліна мумітроляў у Тамперэ, Фінляндыя
• Сайт кампаніі Moomin Characters Ltd, якая належыць нашчадкам Тувэ Янсан і займаецца аховай правоў на персанажы мумісерыі
• Выдавецтва «Шыльдс», выпускае мумікнігі ў Фінляндыі
• Мумідол. Польскі сайт муміфанаў
• Міжнародны рускамоўны сайт прыхільнікаў творчасці Тувэ Янсан
• Мумі Японія