Экзістэнцыялізм: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[недагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Xqbot (размовы | уклад)
др r2.7.3) (робат дадаў: tl:Eksistensiyalismo
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1: Радок 1:
'''Экзістэнцыялізм''' ({{lang-fr|existentialisme}} ад {{lang-la|exsistentia}} - існаванне) — '''філасофія існавання''' — кірунак у [[філасофія|філасофіі]] [[XX стагоддзе|ХХ стагоддзя]], акцэнтуе сваю ўвагу на ўнікальнасці ірацыянальнага быцця чалавека. Экзістэнцыялізм развіваўся паралельна з роднаснымі напрамкамі [[персаналізм]]у і [[Філасофская антрапалогія|філасофскай антрапалогіі]], ад якіх ён адрозніваецца перш за ўсё ідэяй пераадолення (а не раскрыцця) чалавекам уласнай сутнасці і вялікім акцэнтам на глыбіні эмацыйнай прыроды.
'''Экзістэнцыялізм''' ({{lang-fr|existentialisme}} ад {{lang-la|exsistentia}} - існаванне) — '''філасофія існавання''' — кірунак у [[філасофія|філасофіі]] [[XX стагоддзе|ХХ стагоддзя]], акцэнтуе сваю ўвагу на ўнікальнасці ірацыянальнага быцця чалавека. Экзістэнцыялізм развіваўся паралельна з роднаснымі напрамкамі [[персаналізм]]у і [[Філасофская антрапалогія|філасофскай антрапалогіі]], ад якіх ён адрозніваецца перш за ўсё ідэяй пераадолення (а не раскрыцця) чалавекам уласнай сутнасці і вялікім акцэнтам на глыбіні эмацыйнай прыроды.


== Гісторыя тэрміна ==
У чыстым выглядзе экзістэнцыялізм як філасофскі кірунак ніколі не існаваў. Супярэчлівасць гэтага тэрміна зыходзіць з самога зместу [[экзістэнцыя|«экзістэнцыі»]], бо яна па вызначэнні індывідуальная і непаўторная, азначае перажыванні асобна ўзятага індывіда, не падобнага ні на каго.
У чыстым выглядзе экзістэнцыялізм як філасофскі кірунак ніколі не існаваў. Супярэчлівасць гэтага тэрміна зыходзіць з самога зместу [[экзістэнцыя|«экзістэнцыі»]], бо яна па вызначэнні індывідуальная і непаўторная, азначае перажыванні асобна ўзятага індывіда, не падобнага ні на каго.


Гэтая супярэчлівасць з'яўляецца прычынай таго, што практычна ніхто з мысляроў, прылічаных да экзістэнцыялізму, фактычна не адносіў сябе да філосафаў-экзістэнцыялістаў. Адзіным, хто выразна выяўляў сваю прыналежнасць да гэтага напрамку, быў [[Жан-Поль Сартр]]. Яго пазіцыя была выкладзена ў дакладзе «экзістэнцыялізм - гэта гуманізм», дзе ён і распачаў спробу абагульніць экзістэнцыянальныя памкненні асобных мысляроў пачатку XX стагоддзя.
Гэтая супярэчлівасць з'яўляецца прычынай таго, што практычна ніхто з мысляроў, прылічаных да экзістэнцыялізму, фактычна не адносіў сябе да філосафаў-экзістэнцыялістаў. Адзіным, хто выразна выяўляў сваю прыналежнасць да гэтага напрамку, быў [[Жан-Поль Сартр]]. Яго пазіцыя была выкладзена ў дакладзе «экзістэнцыялізм - гэта гуманізм», дзе ён і распачаў спробу абагульніць экзістэнцыянальныя памкненні асобных мысляроў пачатку XX стагоддзя.


== Гісторыя тэрміна ==
[[Image:Kierkegaard.jpg|150px|right]]
[[Image:Kierkegaard.jpg|150px|right]]
Адным з першых тэрмін «[[экзістэнцыйная філасофія]]» ({{lang-de|Existenzphilosophie}}) увёў [[Карл Ясперс]] у [[1931]] у працы «Духоўная сітуацыя часу» [http://filosof.historic.ru/books/item/f00/s00/z0000656/st000.shtml "Духоўная сітуацыя часу"] , а ў 1938 ён вынес яго ў назву асобнай працы. У якасці заснавальніка экзістэнцыяльнай філасофіі Ясперс называе [[Кіркегор]]а . У [[1939]] пасля смерці рускага філосафа-эмігранта Льва Шастова выходзіць яго кніга «Кіргегард і экзістэнцыйная філасофія», аднак знаёмства Шастова з творчасцю Кіркегора адбылося толькі ў [[1928]], калі рускі мысляр напісаў усе свае асноўныя працы. У [[1943]] кнігу з такой самай назвай выпускае Ота Бальноў. Тэрмін «экзістэнцыялізм» выкарыстоўвае ў назве сваёй працы Жан-Поль Сартр ({{lang-fr|L'existentialisme est un humanisme}}, [[1946]]), дзе экзістэнцыялізм падзелены на рэлігійны ([[Карл Ясперс]], [[Габрыэль Марсель]]) і атэістычны ([[Марцін Хайдэгер]]).


== Асновы светапогляду ==

У цэнтры ўвагі экзістэнцыялізму — [[чалавек]], праблемы яго існавання, ці быцця (найперш у т.зв. «пагранічных сітуацыях»). Спасцігаючы сябе як экзістэнцыю, чалавек дабіваецца свабоды, якая ёсць выбарам самога сябе, сваёй унутранай сутнасці, што накладвае на яго пэўную адказнасць за ўсе падзеі ў свеце. Прадстаўнікі экзістэнцыялізму лічаць, што асоба кожнага чалавека з'яўляецца яго ўласным унікальным стварэннем. Чалавек павінен імкнуцца выяўляць сваю свабодную волю і актыўна надаваць сэнс свайму ўласнаму існаванню, а не дазваляць навязваць яго збоку. Сярод галоўных аб'ектаў крытыкі з боку экзістэнцыялізму былі манатоннасць сучаснага жыцця, падаўленне свабоднай волі людзей, антыгуманныя грамадскія парадкі, няздольнасць рэалізацыі творчых здольнасцей індывідаў і да т.п. Асноўны сэнс і змест экзістэнцыялізму можна выказаць фразай: «Быць самім сабой, быць верным сабе, выбраць сябе самога».

Адным з першых тэрмін «[[экзістэнцыйная філасофія]]» ({{lang-de|Existenzphilosophie}}) увёў [[Карл Ясперс]] у [[1931]] у працы «Духоўная сітуацыя часу» [http://filosof.historic.ru/books/item/f00/s00/z0000656/st000.shtml "Духоўная сітуацыя часу"] , а ў 1938 ён вынес яго ў назву асобнай працы. У якасці заснавальніка экзістэнцыяльнай філасофіі Ясперс называе [[Кіркегор]]а . У [[1939]] пасля смерці рускага філосафа-эмігранта Льва Шастова выходзіць яго кніга «Кіргегард і экзістэнцыйная філасофія», аднак знаёмства Шастова з творчасцю Кіркегора адбылося толькі ў [[1928]], калі рускі мысляр напісаў усе свае асноўныя працы. У [[1943]] кнігу з такой самай назвай выпускае Ота Бальноў. Тэрмін «экзістэнцыялізм» выкарыстоўвае ў назве сваёй працы Жан-Поль Сартр ({{lang-fr|L'existentialisme est un humanisme}}, [[1946]]), дзе экзістэнцыялізм падзелены на рэлігійны ([[Карл Ясперс]], [[Габрыэль Марсель]]) і атэістычны ([[Марцін Хайдэгер]]).


== Гісторыя і прадстаўнікі ==
== Гісторыя і прадстаўнікі ==
Экзістэнцыялізм аказаў прыкметны ўплыў на заходнюю мастацкую культуру XX ст.


У [[Расія|Расіі]] экзістэнцыялізм паўстаў напярэдадні [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] [[1914 ]]-[[ 1918]]:
У [[Расія|Расіі]] экзістэнцыялізм паўстаў напярэдадні [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] (1914-1918):
* [[Леў Ісаакавіч Шастоў |Л. Шастоў]]
* [[Леў Ісаакавіч Шастоў |Л. Шастоў]]
* [[Мікалай Аляксандравіч Бярдзяеў|М. А. Бярдзяеў]]
* [[Мікалай Аляксандравіч Бярдзяеў|М. А. Бярдзяеў]]
Радок 43: Радок 44:
[[Вялікабрытанія]]:
[[Вялікабрытанія]]:
* [[А. Мердак]]
* [[А. Мердак]]

== Литаратура ==
* Культуралогія: Энцыкл. даведнік / Укладальнік: Эдуард Дубянецкі. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6


{{Сучасная філасофія}}
{{Сучасная філасофія}}

Версія ад 13:44, 22 лютага 2013

Экзістэнцыялізм (фр.: existentialisme ад лац.: exsistentia - існаванне) — філасофія існавання — кірунак у філасофіі ХХ стагоддзя, акцэнтуе сваю ўвагу на ўнікальнасці ірацыянальнага быцця чалавека. Экзістэнцыялізм развіваўся паралельна з роднаснымі напрамкамі персаналізму і філасофскай антрапалогіі, ад якіх ён адрозніваецца перш за ўсё ідэяй пераадолення (а не раскрыцця) чалавекам уласнай сутнасці і вялікім акцэнтам на глыбіні эмацыйнай прыроды.

Гісторыя тэрміна

У чыстым выглядзе экзістэнцыялізм як філасофскі кірунак ніколі не існаваў. Супярэчлівасць гэтага тэрміна зыходзіць з самога зместу «экзістэнцыі», бо яна па вызначэнні індывідуальная і непаўторная, азначае перажыванні асобна ўзятага індывіда, не падобнага ні на каго.

Гэтая супярэчлівасць з'яўляецца прычынай таго, што практычна ніхто з мысляроў, прылічаных да экзістэнцыялізму, фактычна не адносіў сябе да філосафаў-экзістэнцыялістаў. Адзіным, хто выразна выяўляў сваю прыналежнасць да гэтага напрамку, быў Жан-Поль Сартр. Яго пазіцыя была выкладзена ў дакладзе «экзістэнцыялізм - гэта гуманізм», дзе ён і распачаў спробу абагульніць экзістэнцыянальныя памкненні асобных мысляроў пачатку XX стагоддзя.

Адным з першых тэрмін «экзістэнцыйная філасофія» (ням.: Existenzphilosophie) увёў Карл Ясперс у 1931 у працы «Духоўная сітуацыя часу» "Духоўная сітуацыя часу" , а ў 1938 ён вынес яго ў назву асобнай працы. У якасці заснавальніка экзістэнцыяльнай філасофіі Ясперс называе Кіркегора . У 1939 пасля смерці рускага філосафа-эмігранта Льва Шастова выходзіць яго кніга «Кіргегард і экзістэнцыйная філасофія», аднак знаёмства Шастова з творчасцю Кіркегора адбылося толькі ў 1928, калі рускі мысляр напісаў усе свае асноўныя працы. У 1943 кнігу з такой самай назвай выпускае Ота Бальноў. Тэрмін «экзістэнцыялізм» выкарыстоўвае ў назве сваёй працы Жан-Поль Сартр (фр.: L'existentialisme est un humanisme, 1946), дзе экзістэнцыялізм падзелены на рэлігійны (Карл Ясперс, Габрыэль Марсель) і атэістычны (Марцін Хайдэгер).

Асновы светапогляду

У цэнтры ўвагі экзістэнцыялізму — чалавек, праблемы яго існавання, ці быцця (найперш у т.зв. «пагранічных сітуацыях»). Спасцігаючы сябе як экзістэнцыю, чалавек дабіваецца свабоды, якая ёсць выбарам самога сябе, сваёй унутранай сутнасці, што накладвае на яго пэўную адказнасць за ўсе падзеі ў свеце. Прадстаўнікі экзістэнцыялізму лічаць, што асоба кожнага чалавека з'яўляецца яго ўласным унікальным стварэннем. Чалавек павінен імкнуцца выяўляць сваю свабодную волю і актыўна надаваць сэнс свайму ўласнаму існаванню, а не дазваляць навязваць яго збоку. Сярод галоўных аб'ектаў крытыкі з боку экзістэнцыялізму былі манатоннасць сучаснага жыцця, падаўленне свабоднай волі людзей, антыгуманныя грамадскія парадкі, няздольнасць рэалізацыі творчых здольнасцей індывідаў і да т.п. Асноўны сэнс і змест экзістэнцыялізму можна выказаць фразай: «Быць самім сабой, быць верным сабе, выбраць сябе самога».

Гісторыя і прадстаўнікі

Экзістэнцыялізм аказаў прыкметны ўплыў на заходнюю мастацкую культуру XX ст.

У Расіі экзістэнцыялізм паўстаў напярэдадні Першай сусветнай вайны (1914-1918):

У Германіі экзістэнцыялізм паўстаў пасля Першай сусветнай вайны:

Знайшоў сваіх паслядоўнікоў у перыяд Другой сусветнай вайны 1939 -1945 у Францыі:

У 1940 -1950-я гадыэкзістэнцыялізм атрымаў распаўсюджанне і ў іншых еўрапейскіх краінах:

Аўстрыя:

У ЗША ідэі экзыстэнцыялізму папулярызавалі:

Вялікабрытанія:

Литаратура

  • Культуралогія: Энцыкл. даведнік / Укладальнік: Эдуард Дубянецкі. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6