Лівія: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др Bot: Migrating 195 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1016 (translate me) |
|||
Радок 134: | Радок 134: | ||
{{Link GA|no}} |
{{Link GA|no}} |
||
{{Link GA|sv}} |
{{Link GA|sv}} |
||
[[ace:Libya]] |
|||
[[af:Libië]] |
|||
[[als:Libyen]] |
|||
[[am:ሊቢያ]] |
|||
[[an:Libia]] |
|||
[[ang:Libia]] |
|||
[[ar:ليبيا]] |
|||
[[arc:ܠܘܒܐ]] |
|||
[[arz:ليبيا]] |
|||
[[ast:Libia]] |
|||
[[az:Liviya]] |
|||
[[ba:Ливия]] |
|||
[[bar:Libyen]] |
|||
[[bat-smg:Lėbėjė]] |
|||
[[bcl:Libya]] |
|||
[[be-x-old:Лібія]] |
|||
[[bg:Либия]] |
|||
[[bjn:Libya]] |
|||
[[bm:Libya]] |
|||
[[bn:লিবিয়া]] |
|||
[[bo:ལི་པི་ཡ།]] |
|||
[[bpy:লিবিয়া]] |
|||
[[br:Libia]] |
|||
[[bs:Libija]] |
|||
[[bug:Libya]] |
|||
[[ca:Líbia]] |
|||
[[cbk-zam:Libya]] |
|||
[[ce:Ливи]] |
|||
[[ceb:Libya]] |
|||
[[ckb:لیبیا]] |
|||
[[crh:Libiya]] |
|||
[[cs:Libye]] |
|||
[[cv:Ливи]] |
|||
[[cy:Libya]] |
|||
[[da:Libyen]] |
|||
[[de:Libyen]] |
|||
[[diq:Libya]] |
|||
[[dsb:Libyska]] |
|||
[[dv:ލީބިޔާ]] |
|||
[[ee:Libya]] |
|||
[[el:Λιβύη]] |
|||
[[en:Libya]] |
|||
[[eo:Libio]] |
|||
[[es:Libia]] |
|||
[[et:Liibüa]] |
|||
[[eu:Libia]] |
|||
[[ext:Líbia]] |
|||
[[fa:لیبی]] |
|||
[[fi:Libya]] |
|||
[[fiu-vro:Liibüä]] |
|||
[[fo:Libya]] |
|||
[[fr:Libye]] |
|||
[[frp:Libie]] |
|||
[[frr:Libyen]] |
|||
[[fy:Lybje]] |
|||
[[ga:An Libia]] |
|||
[[gag:Liviya]] |
|||
[[gd:Libia]] |
|||
[[gl:Libia - ليبيا]] |
|||
[[gn:Livia]] |
|||
[[gv:Yn Leeb]] |
|||
[[ha:Libya]] |
|||
[[he:לוב]] |
|||
[[hi:लीबिया]] |
|||
[[hif:Libya]] |
|||
[[hr:Libija]] |
|||
[[hsb:Libyska]] |
|||
[[ht:Libi]] |
|||
[[hu:Líbia]] |
|||
[[hy:Լիբիա]] |
|||
[[ia:Libya]] |
|||
[[id:Libya]] |
|||
[[ie:Libya]] |
|||
[[ilo:Libya]] |
|||
[[io:Libia]] |
|||
[[is:Líbýa]] |
|||
[[it:Libia]] |
|||
[[ja:リビア]] |
|||
[[jbo:libgu'e]] |
|||
[[jv:Libya]] |
|||
[[ka:ლიბია]] |
|||
[[kab:Libya]] |
|||
[[kg:Libia]] |
|||
[[kk:Ливия]] |
|||
[[kl:Libya]] |
|||
[[kn:ಲಿಬಿಯಾ]] |
|||
[[ko:리비아]] |
|||
[[ku:Lîbya]] |
|||
[[kw:Libi]] |
|||
[[ky:Ливия]] |
|||
[[la:Libya]] |
|||
[[lad:Libya]] |
|||
[[lb:Libyen]] |
|||
[[li:Libië]] |
|||
[[lij:Libia]] |
|||
[[lmo:Libia]] |
|||
[[ln:Libîya]] |
|||
[[lt:Libija]] |
|||
[[lv:Lībija]] |
|||
[[map-bms:Libya]] |
|||
[[mdf:Ливие]] |
|||
[[mg:Libia]] |
|||
[[mk:Либија]] |
|||
[[ml:ലിബിയ]] |
|||
[[mn:Ливи]] |
|||
[[mr:लीबिया]] |
|||
[[mrj:Ливи]] |
|||
[[ms:Libya]] |
|||
[[mt:Libja]] |
|||
[[my:လစ်ဗျားနိုင်ငံ]] |
|||
[[mzn:لیبی]] |
|||
[[nah:Libia]] |
|||
[[nap:Libbia]] |
|||
[[nds:Libyen]] |
|||
[[nds-nl:Libië]] |
|||
[[ne:लिबिया]] |
|||
[[nl:Libië]] |
|||
[[nn:Libya]] |
|||
[[no:Libya]] |
|||
[[nov:Libia]] |
|||
[[nso:Libya]] |
|||
[[nv:Łíbya]] |
|||
[[oc:Libia]] |
|||
[[or:ଲିବିଆ]] |
|||
[[os:Ливи]] |
|||
[[pa:ਲੀਬੀਆ]] |
|||
[[pag:Libia]] |
|||
[[pam:Libya]] |
|||
[[pap:Libia]] |
|||
[[pfl:Libye]] |
|||
[[pih:Libiia]] |
|||
[[pl:Libia]] |
|||
[[pms:Libia]] |
|||
[[pnb:لبیا]] |
|||
[[ps:لېبيا]] |
|||
[[pt:Líbia]] |
|||
[[qu:Libya]] |
|||
[[ro:Libia]] |
|||
[[roa-rup:Libia]] |
|||
[[ru:Ливия]] |
|||
[[rue:Лібія]] |
|||
[[rw:Libiya]] |
|||
[[sa:लिबिया]] |
|||
[[sah:Лиибийэ]] |
|||
[[sc:Lìbia]] |
|||
[[scn:Libbia]] |
|||
[[sco:Libie]] |
|||
[[se:Libya]] |
|||
[[sg:Libïi]] |
|||
[[sh:Libija]] |
|||
[[si:ලිබියාව]] |
|||
[[simple:Libya]] |
|||
[[sk:Líbya]] |
|||
[[sl:Libija]] |
|||
[[sm:Libya]] |
|||
[[sn:Libya]] |
|||
[[so:Libiya]] |
|||
[[sq:Libia]] |
|||
[[sr:Либија]] |
|||
[[ss:ILibhiya]] |
|||
[[stq:Libyen]] |
|||
[[su:Libya]] |
|||
[[sv:Libyen]] |
|||
[[sw:Libya]] |
|||
[[szl:Libijo]] |
|||
[[ta:லிபியா]] |
|||
[[te:లిబియా]] |
|||
[[tg:Либия]] |
|||
[[th:ประเทศลิเบีย]] |
|||
[[ti:ሊቢያ]] |
|||
[[tk:Liwiýa]] |
|||
[[tl:Libya]] |
|||
[[tr:Libya]] |
|||
[[ts:Libiya]] |
|||
[[tt:Ливия]] |
|||
[[ug:لىۋىيە]] |
|||
[[uk:Лівія]] |
|||
[[ur:لیبیا]] |
|||
[[uz:Liviya]] |
|||
[[vec:Łibia]] |
|||
[[vi:Libya]] |
|||
[[vls:Libië]] |
|||
[[vo:Lübän]] |
|||
[[wa:Libeye]] |
|||
[[war:Libya]] |
|||
[[wo:Libi]] |
|||
[[xal:Либудин Аһу Социгализмин Араб Улс Орн]] |
|||
[[yi:ליביע]] |
|||
[[yo:Líbyà]] |
|||
[[zea:Libië]] |
|||
[[zh:利比亚]] |
|||
[[zh-classical:利比亞]] |
|||
[[zh-min-nan:Libya]] |
|||
[[zh-yue:利比亞]] |
|||
[[zu:ILibiya]] |
Версія ад 20:04, 8 сакавіка 2013
| |||||
Дэвіз: «Свабода, справядлівасць, дэмакратыя» | |||||
Гімн: «Лівія, Лівія, Лівія» | |||||
Дата незалежнасці | 24 снежня 1951 (ад Італіі) | ||||
Афіцыйная мова | арабская | ||||
Сталіца | Трыпалі | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Трыпалі, Бенгазі, Місурата | ||||
Форма кіравання | Часовы ўрад | ||||
Старшыня НПС Лівіі Прэм'ер-міністр НПС Лівіі |
Мустафа Мухамад Абд-аль-Джаліль Абдэль Рахім аль-Кіб | ||||
Дзярж. рэлігія | іслам (суніцкага толку) | ||||
Плошча • Усяго |
16-я ў свеце 1 759 540 км² | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2009) • Шчыльнасць |
6 365 563 чал. (104-я) 3,2 чал./км² | ||||
ВУП • Разам (2008) • На душу насельніцтва |
$88.133 млрд. (55-ы) $14 192 | ||||
ІРЧП (2011) | ▼ 0.760 (выш.) (64-ы) | ||||
Валюта | Лівійскі дынар (LYD, код 434) | ||||
Інтэрнэт-дамен | .ly | ||||
Код ISO (Alpha-2) | LY | ||||
Код ISO (Alpha-3) | LBY | ||||
Код МАК | LBA | ||||
Тэлефонны код | +218 | ||||
Часавыя паясы | +2 |
Лівія — арабская дзяржава на поўначы Афрыкі. На захадзе мяжуе з Алжырам, на паўночным захадзе з Тунісам, на поўдні з Чадам і Нігерам, на ўсходзе з Егіптам. На поўначы амываецца водамі Міжземнага мора, агульная працягласць міжземнаморскага ўзбярэжжа — 1860 км. Тэрыторыя — 1,76 млн км² (85 % прыходзіцца на пустыню). Сталіца — Трыпалі.
Прырода
98% тэрыторыі краіны займаюць пустыні і паўпустыні — асобныя часткі Сахары. На паўночным захадзе і паўночным усходзе ўздоўж узбярэжжа цягнецца нізінная паласа з перарывістым поясам аазісаў (Гадамес і інш.). На захадзе — вапняковае плато Эль-Хамра (выш. да 960 м), на поўдні — адгор'і Тыбесты (г. Бетэ, 2286 м), паміж імі — шырокія пясчаныя катлавіны Ідэхан-Убары і Ідэхан-Мурзук, на ўсходзе — Лівійская пустыня, на паўночным усходзе — плато Эль-Ахдар (выш. да 878 м). У Лівіі вялікія запасы нафты (1-е месца ў Афпыцы), ёсць прыродны газ, фасфарыты, калійная соль, жалезная руда.
Клімат пустынны трапічны, на поўначы пераходны да міжземнаморскага, сухі, з рэзкімі сезоннымі і сутачнымі ваганнямі тэмпературы. Сярэдняя тэмпература студзеня на поўначы 11-12°С, на поўдні 15-18°С, ліпеня адпаведна 27-29 і 32-35°С. За год выпадае менш за 50 мм ападкаў, на плато Эль-Ахдар — каля 500 мм ападкаў, у раёне г. Трыпалі — каля 300 мм.
Рэк няма. У асобных раёнах ёсць запасы падземных і артэзіянскіх вод.
91% тэрыторыі займаюць голыя пяскі і камяністыя грунты. Месцамі сухалюбныя хмызнякі і злакі. Жывёльны свет бедны, прадстаўлены пераважна паўзунамі (змеі, яшчаркі), з млекакормячых — грызунамі, драпежнікамі (шакалы, гіены, ліс-фенек), парнакапытнымі (антылопы); шматлікія насякомыя і павукападобныя.
Нацыянальны парк Куф, некалькі прыродных паркаў.
Гісторыя
Да 1911 Лівія ўваходзіла ў склад Асманскай імперыі, з 1911 па 1942 з'яўлялася італьянскай калоніяй, у 1943 у выніку разгрому войскаў італа-германскай кааліцыі была акупіраваная Вялікабрытаніяй і Францыяй. 24 снежня 1951 у адпаведнасці з рэзалюцыяй ГА ААН (1949) Лівія абвешчаная незалежнай суверэннай дзяржавай — Злучаным Каралеўствам Лівіі на чале з каралём Ідрысам I. 1 верасня 1969 група нацыяналістычна настроеных афіцэраў лівійскага войска на чале з М. Кадафі, якія ўваходзілі ў «Рух свабодных афіцэраў юніяністаў-сацыялістаў», звергла манархічны рэжым і абвясціла Лівійскую Арабскую Рэспубліку (ЛАР). У сакавіку 1977 была прынятая «Дэкларацыя аб устанаўленні ўлады народа», якая абвясціла аб стварэнні ў краіне «джамахірыі» (дзяржава народных мас). У лютым 2011 ў шэрагу гарадоў краіны прайшлі антыўрадавыя мітынгі, жорстка падаўленыя ўладамі, у Лівіі пачалася грамадзянская вайна. У канцы сакавіка 2011 пачалася санкцыянаваная ААН ваенная аперацыя пад кантролем сіл НАТА. 21 жніўня лівійскія паўстанцы ўвайшлі ў Трыпалі. 20 кастрычніка М. Кадафі быў забіты.
Насельніцтва
Насельніцтва — 6 млн чал. (арабы — 98 %, ёсць таксама берберы, тубу і хаўса). Афіцыйная мова — арабская. Дзяржаўная рэлігія — іслам суніцкага толку, аснова заканадаўства — шарыят. Нацыянальнае свята — Дзень рэвалюцыі 1 верасня (1969).
Буйныя гарады — Трыпалі (1,75 млн чал.), Бенгазі, Тобрук, Місурата, Аль-Байда.
Гл. таксама Мовы Лівіі
Эканоміка
Грашовая адзінка — лівійскі дынар (роўны 1000 дырхамам) — 0,76 дол. ЗША (сак. 2009).
Па выведаных запасах нафты (ацэньваюцца ў 39,1 млрд бар.) Лівія займае 1-е месца ў Афрыцы і 5-е сярод удзельнікаў ОПЕК (пасля Саудаўскай Аравіі, Ірака, Кувейта і ААЭ). Маюцца буйныя запасы прыроднага газу (1,43 трлн куб. м., 3-е месца ў Афрыцы).
Асноўныя галіны эканомікі — нафтагазаздабыча, нафтагазаперапрацоўчая і нафтахімічная галіны прамысловасці, на долю якіх прыходзіцца 95 % паступленняў ад экспарту. Лёгкая прамысловасць прадстаўленая ў асноўным невялікімі прадпрыемствамі па вытворчасці тканак, пашыву вопраткі і абутку, вырабу скур. Харчовая галіна развітая адносна слаба.
Па выніках 2008 ВУП вырас на 7,3 % (да 77,3 млрд дол.). Золатавалютныя рэзервы, па ацэнках экспертаў, павялічыліся да 89 млрд дол.
Па ўзроўні прыбытку на душу насельніцтва (больш 6 тыс. дол. у год) Лівія займае адно з першых месцаў у Афрыцы.
Асноўныя знешнегандлёвыя партнёры Лівіі: Італія, Германія, ЗША і Іспанія. Знешнегандлёвае абарачэнне ў 2008 склала 89,9 млрд дол. (экспарт — 69,3 млрд.). Аснову экспарту складае нафта, прадукты нафтаперапрацоўкі і нафтахіміі. Асноўныя артыкулы імпарту — легкавыя машыны, станкі, нафтаабсталяванне, трубы, электраабсталяванне, піламатэрыялы і іншыя будматэрыялы, прамысловыя і харчовыя тавары, розныя гатовыя вырабы, а таксама хімічныя і сыравінныя тавары.
Унутраная палітыка
Дзяржаўны лад Лівіі быў вызначаны артыкуламі «трэцяй сусветнай тэорыі» М. Кадафі, яе сутнасць складаецца ў рэалізацыі прынцыпу «прамога народаўладдзя», т.б. непасрэднага ўдзелу народных мас у кіраванні краінай без такіх інстытутаў, як прэзідэнт, парламент, урад і партыі, якія ў ВСНЛАД афіцыйна скасаваныя.
Лівія падзеленая на 26 буйных адміністрацыйных адзінак — шаабій (правінцый), якія ў сваю чаргу падзеленыя на 378 камун (махалі), кіраваных праз першасныя народныя зборы і народныя камітэты.
Кіраўнік дзяржавы — М. Кадафі. Фармальна ён не займае дзяржаўных пасад, застаючыся толькі Вярхоўным Галоўнакамандуючым сіламі ўзброенага народу (УС ВСНЛАД). Яго юрыдычны статус вызначаецца Хартыяй рэвалюцыйнай законнасці (зацверджаная на надзвычайнай сесіі ВНК у сакавіку 1990), паводле якой М. Кадафі — «кіраўнік рэвалюцыі» і «крыніца рэвалюцыйнай законнасці».
Функцыі ўраду выконвае Вышэйшы народны камітэт (ВНК) на чале з сакратаром (з сакавіка 2006 — Аль-Багдадзі Алі Аль-Махмудзі), а міністэрстваў — галоўныя народныя камітэты (ГНК), куды ўваходзяць прадстаўнікі мясцовых народных камітэтаў, адказныя за дадзеную галіну на ўзроўні камуны. Сакратар Галоўнага народнага камітэта па знешніх сувязях і міжнароднаму супрацоўніцтву з сакавіка 2000 — Абдурахман Мухамед Шалькам.
Заканадаўчую ўлада прадстаўляе Усеагульны Народны Кангрэс (УНК), сесіі якога склікаюцца раз у год. Стала дзеючы орган УНК — Генеральны сакратарыят (з 2000 яго сакратар — Міфтах Мухамед Куэйба).
Знешняя палітыка
Лівія з'яўляецца членам большасці буйных міжнародных арганізацый — ААН, ЛАД, Афрыканскага Саюзу, АІК, РН, а таксама старшынёй Саюзу Арабскага Магрыба і членам патраніруемай ёю Супольнасці Сахара-Сахельскіх дзяржаў. У ліпені 2004 СГА прыняла рашэнне пачаць афіцыйныя перамовы аб уступленні ў яе Лівіі.
Гл. таксама
Літаратура
- Прошин Н. И., Рощин М. Ю., Смирнова, Г. И. Ливия. — В кн.: Новейшая история арабских стран Африки, 1917—1987. М., 1990
Артыкул вымагае вікіфікацыі. |